شرایط پرداخت سنوات سالانه و کسور آن چگونه است؟

این مبلغ به موجب مادۀ ۲۱ قانون کار و مصوبۀ 25 آبان 1387 مجمع تشخیص مصلحت نظام به کارگران با قرارداد غیرموقت یا موقت یا کار معین به‌عنوان مزایای پایان کار (سنوات) توسط کارفرما پرداخت می‌شود و (به‌غیر از چند مورد استثنا) میزان آن ۳۰ روز حقوق به‌ازای هرسال سابقه است که طبق قانون حق سنوات باید با خاتمۀ کار پرداخت می‌شود. چنان‌چه قبل از پایان کار یا هرساله پرداخت شود، علی‌الحساب محسوب می‌شود.در‌صورتی‌که کارگر بابت حقوق و مزایای خود به هیئت‌های حل اختلاف شکایت کند و خواستار استیفای حقوق و مزایای خود شود، این کارفرماست که باید مستندات لازم (رسید پرداخت) را به مرجع مذکور ارائه کند و در صورت فقدان مدارک مزبور رأی به پرداخت آن خواهند داد.

چه‌بسا مواردی که با وجود پرداخت مزایا به کارگر، به‌خاطر دریافت‌نکردن رسید، کارفرما مجبور به پرداخت دوبارۀ آن شده است. بنابراین لازم است کارفرما در صورت پرداخت حق سنوات در حین کار، رسید مشخصی دریافت کند تا در صورت لزوم به مراجع مربوطه ارائه کند.مأخذ محاسبۀ حق سنوات، مزد ثابت یا مزد مبنای موضوع مادۀ ۳۶ قانون کار است و مزایای انگیزشی از قبیل حق مسکن، عائله‌مندی و بن شامل آن نمی‌شود. بنابراین اگر در کارگاهی ۳۰ سال سنوات کارگران پرداخت نشده باشد، باید آخرین حقوق دریافتی آنان به‌عنوان سنوات به تعداد سال‌های کار محاسبه و پرداخت شود. کارگاه‌هایی که دارای طبقه‌بندی مشاغل نیستند، آخرین مبلغ پایه‌ای پرداخت کارگران را باید در پایان سال به‌عنوان سنوات پرداخت کنند. قرارداد کار در یکی از حالات زیر خاتمه می‌یابد و کارگر مستحق دریافت حق سنوات خواهد بود:

۱. بازنشستگی:
در صورت احراز شرایط سن و سابقه، بیمه‌شده می‌تواند درخواست بازنشستگی کند. درعین‌حال بیمه‌شده از حق سنوات بابت سال‌هایی که نزد کارفرما کار کرده برخوردار می‌شود و بابت مرخصی‌های استفاده‎‌نکرده می‌تواند مبلغ ریالی آن را دریافت کند. باید توجه داشت که حق‌ بیمه به سنوات کار تعلق نمی‌گیرد، بنابراین مبلغ مذکور در میزان مستمری بازنشستگی بی‌تأثیر است.

۲. فوت بیمه‌شده:
در‌صورتی‌که بیمه‌شدۀ اصلی فوت کند، بازماندگان از مستمری فوت برخوردار می‌شوند. در این حالت نیز علاوه‌بر مستمری فوت، حق سنوات متناسب با میزان کارکرد به بازماندگان تعلق می‌گیرد.

۳. ازکارافتادگی کلی:
در این حالت بیمه‌شده با تشخیص کمیسیون‌های پزشکی سازمان تأمین اجتماعی ازکارافتاده کلی اعلام می‌شود که در صورت داشتن شرایط مقرر می‌تواند از مستمری ازکارافتادگی استفاده کند. در مواردی که خاتمۀ قرارداد کار براساس تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه، درنتیجه کاهش توانایی‌های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد، کارفرما مکلف است به نسبت هرسال سابقۀ خدمت، معادل دوماه آخرین حقوق را به وی پرداخت کند. در این مورد لازم به توضیح است که این نوع ازکارافتادگی، درواقع کاهش توانایی کار کارگر بر اثر حادثۀ ناشی از کار است، که در قانون تأمین اجتماعی با عنوان ازکارافتادۀ جزئی شناخته می‌شود. در صورت ازکارافتادگی کلی، شخص می‌تواند از سازمان تأمین اجتماعی مستمری ازکارافتادگی دریافت کند، و میزان سنوات پایان کار او نیز ۳۰ روز برای هرسال سابقۀ کار خواهد بود. ولی در مواردی که کارگر بخشی از توانایی خود را از دست می‌دهد و باید به کاری متناسب با توانایی‌اش اشتغال یابد و از مستمری ازکارافتادگی کلی نیز برخوردار نمی‌شود، حق سنوات هرسال دوماه پرداخت می‌شود.

۴. انقضای مدت قرارداد کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن:
درصورتی‌‌که در قرارداد مدتی تعیین شده باشد (چندماهه، یک‌ساله یا بیشتر) با پایان مدت مذکور، قرارداد پایان‌یافته تلقی می‌شود. در این حالت نیز به‌ازای سنوات اشتغال، به میزان یک‌ماه حقوق، کارفرما پاداش پرداخت می‌کند.

۵. پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است:
در برخی از قراردادها نوع کار معین و مشخص شده است. در چنین مشاغلی با اتمام کار معین، قرارداد نیز پایان می‌یابد و به‌ازای کارکرد حق سنوات پرداخت می‌شود.

۶. استعفای کارگر:
طبق قانون کار، کارگر می‌تواند از کار خود استعفا دهد، ولی باید پس از ارائۀ استعفانامه به‌مدت یک‌ماه به کار خود ادامه دهد، چنان‌چه ظرف ۱۵ روز، استعفای خود را پس بگیرد، استعفای او کأن‌لم‌یکن تلقی می‌شود. درغیراین‌صورت استعفا پذیرفته می‌شود و قرارداد کار خاتمه می‌یابد. در موارد استعفا نیز کارگر مستحق دریافت حق سنوات است. در قانون کار به کارگری که بدون رعایت ضوابط و شرایط مربوط به استعفا کار را ترک کند، حق سنوات تعلق نمی‌گیرد. ترک کار نیز شامل مواردی است که کارگر بدون اجازه و به‌طور خودسرانه، رابطۀ کاری خود را قطع کرده یا از کارفرمای خود مجوز کتبی یا شفاهی بابت مرخصی دریافت نکرده باشد. مراجع حل اختلاف وزارت کار موارد ترک کار را مشمول دریافت حق سنوات نمی‌دانند. هم‌چنین رأی شمارۀ ۸۰/۵۸/۹۳ مورخ 19 شهریور 1380 هیئت عمومی دیوان عدالت اداری محکومیت کیفری مشمولان قانون کار و عدم اشتغال به خدمت به‍‌واسطۀ تعقیب در مراجع قضایی و یا تحمل مجازات قطعی را از مصادیق ترک کار اعلام کرده است.

۷. فسخ قرارداد به‌نحوی‌که در متن قرارداد پیش‌بینی شده است:
چنان‌چه در متن قرارداد نحوه و شرایط فسخ قرارداد پیش‌بینی شده باشد، در صورت تحقق شرط مذکور، قرارداد خاتمه می‌یابد. البته شروطی که در قرارداد ذکر می‌شود نباید مخالف قانون باشد و از حداقل‌های قانون کار کم‌تر باشد. در این حالت نیز حق سنوات به کارگر تعلق می‌گیرد.

۸. مطابق با مفاد مادۀ ۹ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل و نوسازی صنایع کشور:
کاهش تولید و تغییرات ساختاری در اثر شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و لزوم تغییرات گسترده در فن‌آوری، نیز می‌تواند یکی از موارد خاتمۀ قرارداد کار باشد. در وضعیتی برای کارگر بیکار، مقرری بیمۀ بیکاری توسط سازمان تأمین اجتماعی برقرار می‌شود. البته به‌ازای سابقه اشتغال به کارگر حق سنوات تعلق می‌گیرد.

۹. اخراج موجه کارگر:
اگرچه در قانون کار موضوع اخراج کارگر به‌عنوان یکی از موارد خاتمۀ قرارداد کار به‌روشنی ذکر نشده، ولی با عنایت به مادۀ ۲۷ قانون مذکور می‌توان اخراج موجه را از موارد پایان قرارداد کار برشمرد. هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی، نقض کند، کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار، قرارداد کار را فسخ کند. در صورت ‌تأیید اخراج ‌توسط‌ هیئت‌های حل اختلاف، کارفرما می‌باید به ازای هرسال ۳۰ روز حقوق به‌عنوان سنوات پایان کار به کارگر بپردازد. درصورتی‌که هیئت‌های حل اختلاف اخراج کارگر را غیرموجه تشخیص دهند کارفرما موظف به پذیرش کارگر است. چنان‌چه کارگر پس از رأی بازگشت به کار نخواهد به کار سابق بازگردد، مستحق دریافت ۴۵ روز حق سنوات خواهد بود.

آیا به حق سنوات مالیات و حق ‌بیمه تعلق می‌گیرد؟
خیر، به حق سنوات کارگران (مزایای پایان کار) که به‌صورت سالانه یا پایان دورۀ خدمت پرداخت می‌شود، بیمه تعلق نمی‌گیرد. با توجه به این‌که سنوات ارتباطی به حقوق کارگر ندارد، مالیات نیز به آن تعلق نمی‌گیرد. در بند ۵ مادۀ ۹۱ قانون مالیات‌های مستقیم، عدم دریافت مالیات از سنوات کارگران به‌صراحت مشخص شده است: «حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده‌نشده از پرداخت مالیات معاف است.»

آیا حق سنوات پرداختی توسط کارفرما مانع پرداخت مستمری توسط سازمان تأمین اجتماعی می‌شود؟
خیر، مستمری ازکارافتادگی و بازنشستگی کارگر از تعهدات سازمان تأمین اجتماعی است و ارتباطی به حق سنوات ندارد.