تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
براساس این تعریف مفهوم ازکارافتادگی محدود به بروز نقص یا بیماری در فرد بیمه‌شده نمی‌شود، بلکه هرگونه فرآیندی که موجب ناتوانی فرد برای انجام کار شود، می‌تواند در این چارچوب قرار بگیرد. ازاین‌منظر چنان‌چه فردی در سن بالا و به‌دلیل کهولت سن قادر به فعالیت و کار نباشد و شرایط بازنشستگی را نیز نداشته باشد، می‌تواند از این طریق از ادامۀ کار معاف شود و از مستمری ازکارافتادگی بهره‌مند شود.
اما منشأ و دلایل کاهش قدرت کار بیمه‌شده چیست و چه عواملی در بروز آن نقش دارد و شرایط لازم برای دریافت مستمری برای هرکدام از آن‌ها چگونه است؟ این‌ها سؤالاتی است که بنا داریم در این نوشتار به آن بپردازیم.
ازکارافتادگی به دو دستۀ ازکارافتادگی کلی و ازکارافتادگی جزئی تقسیم می‌شود.
۱. «ازکارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه‌شده به‌نحوی‌که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از یک‌سوم درآمد قبلی خود را به دست آورد.» ازکارافتادگی کلی خود به دو دسته ازکارافتادگی کلی ناشی از کار و ازکارافتادگی کلی غیرناشی از کار تفکیک می‌شود. در مورد اول خدمات سازمان تأمین اجتماعی (بازنشستگی و خدمات درمانی) بدون توجه به سن و سابقۀ فرد ارائه می‌شود ولی در مورد ازکارافتادگی غیر ناشی از کار شرایط خاصی لازم است که در ادامه آن‌ها را توضیح خواهیم داد.
۲. «ازکارافتادگی جزئی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه‌شده به‌نحوی‌که با اشتغال‌به‌کار سابق یا کار دیگر فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد.» این نوع ازکارافتادگی فقط مربوط به حوادث ناشی از کار و بیماری‌های حرفه‌ای است و بیماری‌های عادی را شامل نمی‌شود. در ازکارافتادگی جزئی مبلغی به‌عنوان کمک پرداخت می‌شود و فرد می‌تواند به کار نیز اشتغال یابد. دورۀ دریافت مستمری ازکارافتادگی جزء سابقه منظور نمی‌شود و فرد باید با اشتغال مجدد خود را بیمه کند.
منشأ ازکارافتادگی و شرایط بازنشستگی
وقوع حادثه یکی از عوامل اصلی ازکارافتادگی است. میزان ازکارافتادگی ناشی از حوادث شغلی در ایران در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار بالاست. با توجه به اینکه احتمال بروز حادثه برای تمام کسانی که در کارگاه مشغول‌به‌کارند وجود دارد، از‌این‌رو شرایط مربوط به سابقه و سن جهت برخورداری از مستمری برای چنین مواردی بسیار سهل است. به‌طوری‌که به صرف داشتن ارتباط کاری بین کارگر و کارفرما و تأیید اشتغال براساس قانون کار، کارگر حادثه‌دیده می‌تواند از مزایای مربوط به مستمری ازکارافتادگی و درمان بهره‌مند شود. بنابراین در ازکارافتادگی ناشی از کار در صورت تأیید حادثه توسط مراجع قانونی (ادارۀ کار محل و سازمان تأمین اجتماعی) بیمه‌شده بدون توجه به سابقه و سن می‌تواند از مستمری ازکارافتادگی استفاده کند.
1. بیماری‌های حرفه‌ای:
این نوع ازکارافتادگی مرتبط با کار است و بیمه‌شده و کارگر در پی ارتباط مستمر با مواد و ابزارهای بیماری‌زا، قدرت کار را از دست می‌دهند. در صورت اثبات ارتباط ازکارافتادگی با کار، این ازکارافتادگی نیز ناشی از کار تلقی می‌شود و فرد با هر سابقه و سنی می‌تواند از مزایای بازنشستگی و درمان برخوردار شود.
2. بیماری‌های عادی:
برخی از بیماری‌ها فرد را از پا می‌اندازد و ادامۀ کار را برای وی غیرممکن می‌سازد. در این نوع ازکارافتادگی، منشأ شغلی دخالت ندارد و بیمه‌شده در پی استمرار و تداوم بیماری یا حوادث غیرشغلی قدرت کار را از دست می‌دهد. شرایط دریافت مستمری ازکارافتادگی در این مورد، داشتن حداقل یک‌سال سابقه در ده‌سال قبل از تاریخ ازکارافتادگی است، مشروط بر اینکه ۹۰ روز (سه‌ماه) از سابقۀ مذکور ظرف یک‌سال آخر باشد. ۹۰ روز مذکور می‌تواند در اول سال یا اواسط سال یا پایان سال باشد.کهولت سن و افزایش سن به‌طور طبیعی باعث کاهش قدرت بیمه‌شده می‌شود و او را از ادامۀ فعالیت بازمی‌دارد. از‌این‌رو قانون‌گذار برای چنین وضعیتی بازنشستگی را پیش‌بینی کرده است. احراز بازنشستگی منوط به تحقق شرایط سنی و سابقۀ مقرر در قانون است. اما اگر چنین شرایطی هم‌زمان برای یک فرد وجود نداشت راهی که باقی می‌ماند استفاده از مزایای ازکارافتادگی و دریافت مستمری ازکارافتادگی است. تفاوت بازنشستگی با ازکارافتادگی کلی نیز به همین شرایط مربوط می‌شود. بنابراین برای ازکارافتادگی شرط سنی لحاظ نمی‌شود و درخصوص سابقه نیز شرایط سهل‌تری به نسبت بازنشستگی اعمال می‌شود. شرایط ازکارافتادگی در این مورد نیز همانند بند قبلی داشتن یک‌سال سابقه در ده‌سال قبل از ازکارافتادگی است که ۹۰ روز آن سال آخر باشد.
میزان مستمری ازکارافتادگی و نحوۀ محاسبه آن
میزان مستمری ماهانۀ ازکارافتادگی کلی عبارت است از یک‌سی‌اُم مزد یا حقوق متوسط بیمه‌شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه، مشروط بر اینکه این مبلغ از ۵۰ درصد مزد یا حقوق متوسط ماهانه او کم‌تر و از صددرصد آن بیش‌تر نباشد. در مورد بیمه‌شدگانی که دارای همسر هستند یا فرزند یا پدر یا مادر تحت تکفل دارند و مستمری استحقاقی آن‌ها از ۶۰ درصد مزد یا حقوق متوسط آن‌ها کم‌تر است، علاوه‌برآن معادل ۱۰ درصد مستمری استحقاقی به‌عنوان کمک، مشروط بر آن‌که جمع مستمری و کمک از ۶۰ درصد تجاوز نکند، پرداخت خواهد شد. متوسط مزد یا حقوق ماهانۀ بیمه‌شده از جمع کل مزد یا حقوق دریافتی که به مأخذ آن حق‌بیمۀ اخذشده ظرف ۷۲۰ روز قبل از وقوع حادثۀ ناشی از کار یا شروع بیماری حرفه‌ای که منجر به ازکارافتادگی شده است، تقسیم به روزهای کار، ضرب در ۳۰ به دست می‌آید. در پرداخت مستمری ازکارافتادگی کلی مادۀ ۱۱۱ قانون تأمین اجتماعی نیز اجرا می‌شود و براساس آن نباید مستمری از حداقل حقوق سال مربوطه کم‌تر باشد.
پدرم در کارگاهی مشغول‌به‌کار بود که دچار حادثه شد و دیگر قادر به کار نیست. کارفرما بیمه‌اش را رد نکرده. چه کار می‌توانیم کنیم؟
ابتدا باید گزارش حادثه به ادارۀ کار و شعبۀ تأمین اجتماعی محل داده شود و سپس با ارائۀ مدارک به شعبۀ تأمین اجتماعی خواستار احتساب سابقۀ اشتغال و اعلام بدهی بیمه به کارفرما شوید. در‌صورتی‌که نتیجه‌ای حاصل نشد، به هیئت‌های حل اختلاف مراجعه کنید و از کارفرما بابت عدم اجرای مادۀ ۱۴۸ قانون کار و پرداخت نکردن حق بیمه شکایت کنید. پس از تأیید اشتغال، سابقه و حادثۀ ناشی از کار، آنگاه می‌توانید برای برقراری مستمری ازکارافتادگی اقدام کنید.
حادثۀ ناشی از کار شامل چه مواردی است؟
بروز حادثه در محل کارگاه و کارخانه و ملحقات آن شامل نمازخانه، آشپزخانه، حمام، رختکن و...، صدمه دیدن به‌دلیل نجات جان سایر کارگران، و حوادثی که در حین مأموریت اتفاق می‌افتد.
