در خصوص افراد ایرانی ساکن و یا شاغل در خارج از کشور دو وضعیت به شرح زیر متصور است:
۱- یک گروه از این افراد کسانی هستند که توسط شرکت‌های ایرانی جهت انجام کار و اجرای پروژه‌های مختلف به کشورهای دیگر اعزام می‌شوند. این گروه با توجه به اینکه از طرف شرکت‌های ایرانی جهت کار به کشورهای دیگر رفته‌اند و این شرکت‌ها تابع ایران و مشمول مقررات و قوانین ایران هستند، مشمول مقررات ایران می‌شوند و طبق مقررات بیمه اجباری تامین‌اجتماعی در ایران مشمول مقررات قانون تامین‌اجتماعی قرار می‌گیرند. شرکت‌های ایرانی موظف‌اند این افراد را نزد سازمان تامین‌اجتماعی بیمه کنند. البته به نظر می‌رسد در این خصوص مقررات به میزان کافی وجود ندارد و لازم است سازمان تامین‌اجتماعی ضمن تدوین و صدور مقررات مختلف در این زمینه، سازوکارهای اجرایی لازم را نیز تهیه و تدارک ببیند تا این قشر از اتباع ایران بتوانند از مزایای خاص تامین‌اجتماعی بهره‌مند شوند. شناسایی کارکنان اعزامی به خارج یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در این خصوص با مشارکت و همکاری سایر دستگاه‌های ذی‌ربط مانند وزارت خارجه، اداره اتباع وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و... باید صورت بگیرد. متاسفانه در مورد تعداد ایرانیان شاغل در خارج کشور آمار دقیق و متقنی وجود ندارد و لازم است نسبت به ایجاد آن تدابیر لازم اندیشیده شود.
جدای از تفسیر حقوقی فوق در مورد بیمه اجباری کارگران اعزامی به خارج، مواد قانونی صریحی به شرح زیر نیز وجود دارد. به موجب تبصره ۱ ماده ۱۲ قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تامین نیازهای کشور و تقویت آن‌ها در امر صادرات و اصلاح ماده ۱۰۴ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۹۱، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است برای کلیه کارگران ایرانی که در ارتباط با صدور خدمات فنی به کشورهای دیگر اعزام می‌شوند، گواهی‌نامه شغلی صادر کند و جهت وصول حق‌بیمه و تحت پوشش قرار دادن آن‌ها در داخل و خارج کشور مراتب را به سازمان تامین‌اجتماعی اطلاع دهد. در تبصره ۲ این ماده نیز سازمان تامین‌اجتماعی مکلف شده است با دریافت حق‌بیمه افراد مذکور مطابق قانون تامین‌اجتماعی، آنان را بیمه کند و حمایت‌های لازم بیمه‌ای را از آن‌ها به عمل آورد.
۲- گروه دوم افرادی هستند که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند و در این کشورها مقیم محسوب می‌شوند. این افراد با عنایت به اینکه تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند گهگاه به ایران تردد دارند و ممکن است برای بازگشت به ایران نیز برنامه‌ریزی کنند. توجه به پوشش بیمه‌ای این گروه که در حال حاضر بالغ‌بر ۵ میلیون نفر هستند یکی از نیازهایی است که براساس اصل ۲۹ قانون اساسی در مورد بیمه کردن آحاد جامعه ایرانی باید مد نظر مسئولان و دولت باشد. با توجه به اینکه عموما این افراد در سن بازنشستگی و کهنسالی قصد بازگشت به ایران را دارند باید در مورد بیمه بازنشستگی آنان راهکارهای اجرایی و تبلیغی لازم صورت بگیرد. در حال حاضر پوشش بیمه افراد فوق در چارچوب بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد و اختیاری فراهم شده است.
تبصره ۳ ماده ۴ قانون تامین‌اجتماعی مجوز بیمه کردن افراد فوق را داده است. براساس این بند، کلیه اتباع ایرانی اعم از شاغل و یا غیرشاغل در فعالیت‌های مختلف در خارج از کشور، که بیمه آنان با مقررات قانون تامین‌اجتماعی و تغییرات بعدی آن مغایرت نداشته باشد، می‌توانند به‌طور اختیاری مشمول مقررات این قانون و آیین‌نامه‌های مربوطه قرار بگیرند، مشروط بر اینکه بیمه‌شده حق‌بیمه خود را به طور منظم پرداخت کند. بدیهی است که سازمان در مورد این قبیل بیمه‌شدگان مانند سایر بیمه‌شدگان داخل کشور مکلف به ارائه خدمات و انجام تعهدات قانونی براساس آیین‌نامه و مقررات مربوط در ایران خواهد بود.
براساس مصوبه مورخ ۲۰/۱/۹۳ هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی، کلیه اتباع ایرانی اعم از شاغل در فعالیت‌های مختلف و یا غیرشاغل خارج از کشور که فاقد نظام بیمه‌ای نزد سایر صندوق‌ها و سازمان تامین‌اجتماعی هستند می‌توانند در چارچوب بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد خود را بیمه کنند.
شرایط پذیرش تقاضا
شرایط لازم برای پذیرش انعقاد بیمه با ایرانیان مقیم خارج از کشور به شرح زیر است:
حداکثر سن درخواست برای مردان و زنان در زمان ثبت تقاضا ۵۰ سال و حداقل سن ۱۸ سال تمام شمسی است. چنانچه سن متقاضی در زمان ثبت تقاضا بیش از سن مذکور باشد، پذیرش درخواست وی منوط به دارا بودن سابقه پرداخت حق‌بیمه قبلی معادل مدت مازاد سنی مقرر خواهد بود. متقاضیانی که قبل از تاریخ ارائه تقاضا حداقل دارای ۱۰ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه هستند از اعمال شرایط سنی مذکور معاف خواهند بود.
نرخ پرداخت حق‌بیمه و تعهدات بیمه‌ای
متقاضیان می‌توانند به ترتیب زیر از تعهدات مندرج در قانون تامین‌اجتماعی در داخل ایران برخوردار شوند:
الف) بیمه بازنشستگی و فوت با نرخ حق‌بیمه ۱۴ درصد
ب) بیمه بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت با نرخ حق‌بیمه ۱۸ درصد
برخورداری بیمه‌شدگان از مستمری بازنشستگی، ازکارافتادگی، فوت و درمان بر حسب شرایط مقرر در قانون تامین‌اجتماعی و تغییرات بعدی آن خواهد بود.
موسسه انتشاراتی دارم. قصد دارم شرکت خود را به کانادا منتقل کنم و در این کشور به کار انتشارات ادامه دهم. تمامی اقدامات لازم را انجام داده‌ام، ولی در مورد حق‌بیمه کارکنان خود دچار مشکل شده‌ام. دولت کانادا مدرک و مستندی می‌خواهد که حق‌بیمه کارکنان پرداخت و مقررات تامین‌اجتماعی رعایت شده باشد. با توجه به اینکه کارکنان شرکت بازنشسته کشوری هستند، باید چه کار کنم؟
طبق مقررات، سازمان تامین‌اجتماعی بابت بازنشستگانی که مجددا مشغول به کار می‌شوند حق‌بیمه دریافت نمی‌کند و آن‌ها مشمول بیمه نمی‌شوند.
کدام مواد قانون کار مربوط به بیمه کردن کارگران مشمول قانون کار است؟
ماده ۱۴۸ قانون کار کارفرمایان را موظف کرده است که کارگران خود را نزد سازمان تامین‌اجتماعی بیمه کنند و در ماده ۱۸۳ قانون مذکور نیز جرائم مربوط به بیمه نکردن کارکنان ذکر شده است.
گواهی مربوط به حرف و مشاغل آزاد باید از چه مراجعی اخذ و به سازمان تامین‌اجتماعی ارائه شود؟
طبق بخشنامه جدید (۶۶۰ فنی) نیازی به گواهی نیست و براساس اظهارات خود متقاضی، مبنی بر اشتغال در مشاغل آزاد، درخواست بیمه پذیرفته می‌شود.
