قرارداد کار چگونه خاتمه می‌یابد؟

 مفاد قرارداد تعیین‌کنندۀ شرایط و ضوابط کاری میان طرفین است و تضمین‌کنندۀ حقوق و مزایای آنان در چارچوب ضوابط و مقررات حوزۀ کار و تأمین اجتماعی نیز به شمار می‌رود. این‌که قرارداد کار چگونه پایان می‌یابد موضوع این نوشتار است.

در هریک از موارد زیر قرارداد کار و روابط کاری پایان می‌یابد:

۱. بازنشستگی کارگر

شخصی‌ که بازنشسته می‌شود، درواقع از گردونه کار خارج می‌شود، بنابراین قرارداد کار خاتمه می‌یابد. برای چنین شخصی سازمان تأمین اجتماعی مستمری بازنشستگی برقرار می‌کند. ضمن این‌که به نسبت مدت‌زمان اشتغال در کارگاه به ازای هرسال سابقه یک‌ماه حقوق مبنا به‌عنوان پاداش پایان خدمت به کارگر پرداخت می‌شود.

۲. فوت کارگر

چنان‌چه کارگری فوت کند قرارداد کار خاتمه می‌یابد، ولی باید کلیۀ مطالبات و حق‌وحقوق کارگر به ورثۀ وی پرداخت شود. ضمن این‌که سازمان تأمین اجتماعی نیز برای بازماندگان، مستمری فوت برقرار خواهد کرد. باید توجه داشت که تنها با فوت کارگر قرارداد خاتمه می‌یابد، چون کارگری قائم به شخص است و اگر کارگر قادر به فعالیت نباشد، کلاً یکی از ارکان اجرای قرارداد که کارگر است، منتفی شده است. اما اگر کارفرما، چه حقیقی و چه حقوقی، فوت کند قرارداد کار خاتمه نمی‌یابد و کلیۀ تعهدات ناشی از قرارداد به ورثه و بازماندگان وی منتقل می‌شود.

۳. ازکارافتادگی کلی کارگر

ازکارافتادگی کلی حالتی است که بیمه‌شده به‌طور کامل توانایی کار را از دست می‌دهد و قادر به ادامۀ فعالیت نیست. ازکارافتادگی کارگر باید توسط کمیسیون‌های پزشکی سازمان تأمین اجتماعی مورد تأیید قرار بگیرد تا فرد بتواند کار خود را ترک کند و از مستمری ازکارافتادگی برخوردار شود. ضمن این‌که ازکارافتادگی جزئی شامل موارد خاتمه قرارداد نمی‌شود و فرد بیمه‌شده باید حتماً ازکارافتاده کلی باشد.

۴. قراردادهای موقت، انقضای مدت و عدم تجدید صریح یا ضمنی

در‌صورتی‌که در قرارداد مدتی تعیین شده باشد (چندماهه، یک‌ساله یا بیش‌تر) با پایان مدت مذکور، قرارداد پایان‌یافته تلقی می‌شود. تمدید قراردادهای موقت باعث دائمی شدن آن‌ها نمی‌شود، ولی چنان‌چه اولین قرارداد دائمی باشد و کارفرما در موارد بعد کارگر را به امضای قرارداد موقت مجبور سازد قرارداد به موقت تبدیل نمی‌شود و دائمی خواهد بود. در این موارد کارگر می‌تواند به مراجع حل اختلاف مراجعه کند.

در پایان قرارداد موقت نیز کارفرما موظف است به نسبت مدت انجام کار به کارگر به مأخذ ۳۰ روز حقوق به‌ازای هرسال حق سنوات پرداخت کند.

۵. پایان کار در قراردادهای کار معین

در برخی از قراردادها نوع کار معین و مشخص شده است، در چنین مشاغلی با انجام و خاتمۀ کار معین، قرارداد نیز پایان می‌یابد.

۶. استعفای کارگر

طبق قانون کار، کارگر می‌تواند از کار خود استعفا دهد، ولی باید پس از ارائۀ استعفانامه، به‎‌مدت یک‌ماه به کار خود ادامه دهد، چنان‌چه ظرف ۱۵ روز استعفای خود را پس بگیرد، استعفای او کأن‌لم‌یکن تلقی می‌شود. درغیر‌این‌صورت استعفا پذیرفته می‌شود و قرارداد کار خاتمه می‌یابد. در موارد استعفا نیز کارگر مستحق دریافت حق سنوات خواهد بود. ولی اگر کارگری بدون ترتیبات مربوط به استعفا کار را رها کند، مستحق دریافت حق سنوات نخواهد بود.

۷. فسخ قرارداد به ‌نحوی‌‌که در متن قرارداد پیش‌بینی شده است

چنان‌چه در متن قرارداد نحوه و شرایط فسخ قرارداد پیش‌بینی ‌شده باشد، در صورت تحقق شرط مذکور، قرارداد خاتمه می‌یابد. البته شروطی که در قرارداد ذکر می‌شود نباید مغایر قانون باشد و از حداقل‌های قانون کار کم‌تر باشد.

۸. کاهش تولید و تغییرات ساختاری

«مطابق با مفاد مادۀ ۹ قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل و نوسازی صنایع کشور» شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و لزوم تغییرات گسترده در فناوری نیز می‌تواند یکی دیگر از موارد خاتمۀ قرارداد کار باشد. در این حالت برای کارگر بیکار، مقرری بیمۀ بیکاری توسط سازمان تأمین اجتماعی برقرار می‌شود.

۹. اخراج موجه کارگر

اگرچه در قانون کار موضوع اخراج کارگر به‌عنوان یکی از موارد خاتمۀ قرارداد کار به‌روشنی ذکر نشده، ولی با عنایت به مادۀ ۲۷ می‌توان اخراج موجه را از موارد پایان قرارداد کار برشمرد. هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض کند، کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار، قرارداد کار را فسخ کند. در‌صورتی‌که کارگر نسبت به اخراج خود معترض باشد می‌تواند به هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار مراجعه کند. در صورت ‌تأیید اخراج ‌توسط ‌هیئت‌های حل اختلاف، کارفرما ‌باید به‌ازای هرسال ۳۰ روز حقوق به‌عنوان سنوات پایان کار به کارگر پرداخت کند. اما در‌صورتی‌که اخراج کارگر توسط مراجع حل اختلاف تأیید نشود، حکم به بازگشت کارگر بر سر کار با پرداخت دست‌مزد ایام تعلیق از کار توسط کارفرما صادر خواهد شد.

چند نکته در مورد قرارداد کار

در قرارداد کار نمی‌توان مزایایی کم‌تر از آن‌چه در قانون کار آمده گنجاند، ولی درج مزایای بیش‌تر به نفع کارگر مجاز است. زیرا حقوق و مزایای مندرج در قانون کار حداقلی است و کم‌تر از آن مانع تأمین حداقل معیشت برای کارگر و خانواده او می‌شود.

چنان‌چه از تصریح برخی موارد و شرایط در قرارداد کار غفلت شده باشد، مقررات و قواعد عام قانون کار و تأمین اجتماعی حاکم خواهد بود. به‌طور مثال اگر در قراردادی به موضوع بیمۀ کارگر اشاره نشده باشد، مادۀ ۱۴۸ قانون کار مبنی بر اجبار به بیمۀ کارکنان مشمول قانون کار حاکم خواهد بود و یا اگر به میزان حقوق فرد اشاره نشده باشد، پرداخت حداقل حقوق طبق قانون کار الزامی است.

در قرارداد کار اولویت با قرارداد کتبی است، ولی اگر قرارداد شفاهی نیز باشد معتبر است، به شرطی که از حداقل‌های قانون کار کم‌تر نباشد.