محمد حسین قشقایی،کارشناس تامین اجتماعی
صندوق‌های بازنشستگی در کشور هریک متکفل پوشش بیمه‌ای بخش خاصی از نیروهای مولد و کاری کشور هستند. مشمولین هریک از صندوق‌ها با توجه به دامنه پوشش جمعیتی خاص خود تعریف می‌شوند. در این راستا صندوق بازنشستگی کشور متکفل بیمه کارکنان دستگاه‌های دولتی، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح متولی بیمه کارکنان و نیروهای انتظامی و مسلح کشور است و سازمان تامین‌اجتماعی نیز پوشش بیمه‌ای کارگران و شاغلان در مراکز تولیدی و صنعتی را بر عهده دارد. با این حال قانون تامین‌اجتماعی قابلیت گسترش پوشش بیمه‌ای به اقشاری که هیچ‌گونه پوشش بیمه‌ای را ندارند داراست. به نحوی که هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی با توجه به ظرفیت و توانایی‌های سازمان می‌تواند در چارچوب قانون، گروه‌های جدیدی را تحت پوشش خدمات و حمایت‌های سازمان درآورد (موضوع ماده ۷ قانون تامین‌اجتماعی). این قابلیتی است که در سایر صندوق‌های بیمه‌ای کشور وجود ندارد و این صندوق‌ها فقط شاغلان خاص خود را پوشش می‌دهند. با عنایت به چنین قابلیتی برخی از کارکنان دستگاه‌های دولتی که وضعیت غیررسمی و موقت دارند به‌موجب قوانین و مقررات مختلف، تحت پوشش قانون و مقررات عام تامین‌اجتماعی (قانون تامین‌اجتماعی مصوب ۱۳۵۴) قرار گرفته‌اند که در ذیل به یک نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود:
مستخدمین پیمانی دستگاه‌های دولتی
به موجب ماده ۴۵ قانون مدیریت خدمات کشوری (مصوب ۱۸/۷/۱۳۸۶ مجلس شورای اسلامی) استخدام در دستگاه‌های اجرایی به دو روش صورت می‌پذیرد:
الف) استخدام رسمی برای تصدی پست‌های ثابت در مشاغل حاکمیتی. این گروه از کارکنان از نظر بیمه و بازنشستگی مشمول صندوق بازنشستگی کشوری هستند.
ب) استخدام پیمانی برای تصدی پست‌های سازمانی و برای مدت معین.
طبق ماده ۶ قانون استخدام کشوری «مستخدم پیمانی کسی است که به موجب قرارداد به طور موقت برای مدت معین و کار مشخص استخدام می‌شود.» براساس آیین‌نامه استخدام پیمانی (مصوب ۱۳۶۸ و اصلاحی مصوب سال ۸۱ هیئت‌وزیران) این گروه از کارکنان از نظر بیمه و بازنشستگی مشمول مقررات تامین‌اجتماعی هستند و کارفرمای مربوطه موظف به پرداخت حق‌بیمه به سازمان تامین‌اجتماعی است. به موجب ماده ۱۰۱ قانون مدیریت خدمات کشوری «کلیه کارمندان پیمانی دستگاه‌های اجرایی از لحاظ برخورداری از مزایای تامین‌اجتماعی نظیر بازنشستگی، ازکارافتادگی، فوت، بیکاری، درمان با رعایت این قانون مشمول قانون تامین‌اجتماعی هستند.»
ماده ۱۱ آیین‌نامه استخدام پیمانی نیز در این زمینه اشعار می‌دارد: «مستخدمین پیمانی از نظر بیمه و بازنشستگی و نظایر آن مشمول مقررات قانون تامین‌اجتماعی هستند و سوابق خدمتی این‌گونه مستخدمین در دستگاه‌های دولتی و غیردولتی از نظر بیمه و بازنشستگی با رعایت مقررات مربوط جزو سوابق مورد قبول محسوب می‌شود.» براساس این ماده دستگاه‌های مشمول این آیین‌نامه مکلف هستند حق‌بیمه مقرر را از دریافتی مستخدم کسر و با اضافه کردن سهم کارفرما طبق مقررات مربوط، به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کنند.
همچنین به موجب ماده ۳۶ قانون تامین‌اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ «کارفرما مسئول پرداخت حق‌بیمه سهم خود و بیمه‌شده به سازمان است و مکلف است در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا، سهم بیمه‌شده را کسر کند و سهم خود را بر آن افزوده و به سازمـان تادیه کند. در صورتی که کارفرما از کسر حق‌بیمه سهم بیمه‌شده خودداری کند شخصا مسئول پرداخت آن خواهد بود. تاخیر کارفرما در پرداخت حق‌بیمه یا عدم پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه‌شده نخواهد بود.»
علاوه بر این، در ماده ۱۴ آیین‌نامه استخدام پیمانی در مورد درمان این گروه از مستخدمین آمده است: «مستخدمین پیمانی در صورت ابتلا به بیماری‌هایی که مانع از انجام کار آنان باشد و نیز زنان باردار از حمایت‌های مقرر در قانون تامین‌اجتماعی استفاده خواهند کرد (پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری).» این قبیل مستخدمین موظف‌اند در پایان ایام بیماری ضمن آگاه کردن دستگاه ذی‌ربط از علت عدم حضور خویش در محل خدمت، مدارک مربوط به بیماری را که به تایید مراجع قانونی تامین‌اجتماعی رسیده باشد، به دستگاه مربوطه ارائه کنند. بر این اساس حقوق و فوق‌العاده‌های مستخدمین پیمانی که عدم اشتغال آنان به سبب بیماری باشد و در بیمارستان بستری نشوند تا سه روز توسط دستگاه مربوطه پرداخت خواهد شد و مازاد بر سه روز تا خاتمه بیماری و حداکثر تا پایان قرارداد مشمول مقررات قانون تامین‌اجتماعی خواهد بود.
هرگاه مستخدم پیمانی در حین انجام وظیفه ناقص یا ازکارافتاده شود یا به سبب انجام وظیفه و در حین آن فوت شود، مستخدم یا بازماندگان وی طبق مقررات قانون تامین‌اجتماعی از مستمری ازکارافتادگی یا بازنشستگی و یا مستمری بازماندگان استفاده خواهند کرد (ماده ۱۶ آیین‌نامه استخدام پیمانی). نکته قابل‌توجه در این رابطه این است که مقررات بیمه مستخدمین پیمانی اجباری است و دستگاه مربوط موظف به پرداخت حق‌بیمه به سازمان تامین‌اجتماعی است. از طرف دیگر سازمان تامین‌اجتماعی نیز طبق قانون موظف است حق‌بیمه را از کارفرما وصول و برای افراد موصوف سابقه بیمه منظور کند. عدم انجام وظایف مذکور توسط دستگاه‌های ذی‌ربط، ذی‌نفع را مجاز می‌کند که جهت احقاق حق به دیوان عدالت اداری شکایت کند.
کارکنان پیمانی به دلیل وجود آیین‌نامه استخدامی خاص که مصوب هیئت‌وزیران است مشمول قوانین و مقررات کار نمی‌شوند و شرایط کاری، حقوق و مزایا و... براساس آیین‌نامه استخدام پیمانی فوق‌الذکر خواهد بود. بنابراین به‌موجب تبصره ۳ آیین‌نامه استخدام پیمانی «دستگاه‌ها مکلف هستند به مستخدمین پیمانی به هنگام خاتمه قرارداد (در صورت عدم تمدید) به ازای هر سال سابقه خدمت قابل‌قبول علاوه بر حقوق و فوق‌العاده مربوط به مرخصی استحقاقی ذخیره‌شده، یک ماه آخرین حقوق و مزایا را به‌عنوان پاداش پایان خدمت پرداخت کنند.»
مستخدمین پیمانی مشمول بیمه بیکاری می‌شوند یا خیر؟
خیر، بیمه بیکاری شامل مشمولین قانون کار است و چون کارکنان پیمانی مشمول قانون کار نیستند، بنابراین مشمول قانون بیمه بیکاری نیز نمی‌شوند.
کارمند پیمانی دادگستری بودم و ۱۰ سال سابقه بیمه تامین‌اجتماعی دارم. سه سال قبل از طریق هسته گزینش قوه قضاییه رد صلاحیت و بیکار شدم. دیوان عدالت اداری نیز همان رای را بعد از دو سال تایید کرد. هیچ‌گونه حق سنوات و پولی به من پرداخت نشد. به اداره کار هم که مراجعه کردم گفتند چون کارمند هستم و از گزینش رد شده‌ام بیمه بیکاری به من تعلق نمی‌گیرد. آیا واقعا این طور است؟ برای ادامه بیمه‌ام که بازنشستگی داشته باشد باید چه کنم؟ در این سه سال هم هیچ جا شاغل نبوده و حق‌بیمه پرداخت نکرده‌ام.
بیمه بیکاری فقط به مشمولین قانون کار تعلق می‌گیرد که ۳ درصد حق‌بیمه مربوط به آن توسط کارفرما پرداخت شده است و مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری و مستخدمین پیمانی را دربرنمی‌گیرد. شما می‌توانید مشمول بیمه اختیاری شوید که کلیه خدمات تامین‌اجتماعی به‌جز بیمه بیکاری را شامل می‌شود.
