همسازی آینده تأمین اجتماعی

بیمه گری اجتماعی در ایران از قدمتی حدود یکصد ساله برخوردار است و از قانون وظایف سال 1287که برقراری مستمری برای ارباب دیوانی ( عالیرتبگان دولت ) را در یک رویکرد غیر بیمه ای مقرر می داشت و درج مسئولیت کارفرما در قبال نیروی کار در قانون اعطای مجوز تاسیس کارخانه کبریت سازی تبریز به برادران خوئی (1301 ) وابلاغ مقررات نحوه بکارگیری گارگران قالیبافی درکرمان به توصیه اسقف لنتین میسیونر مسیحی که بگذریم ، سرآغاز بیمه گری اجتماعی برای نیروهای کشوری ( 1301) ، بیمه جزئی برخی کارگران ( 1309) ، کارگران طرق و شوارع ( 1310 )، نیروهای لشکری ( 1314 ) بوده است و توسعه و تعمیم عمودی و افقی پوشش های بیمه اجتماعی و رشد و نمو نهاد متولی آن بتدریج صورت پذیرفته است ازجمله الزام به ایجاد صندوقهای بهداشت و تعاون در کارگاهها 1325 و سپس ادغام آنها در صندوق تعاون و بیمه کارگران ( 1328) به موجب قانون کار و ایجاد سازمان بیمه های اجتماعی کارگران ( 1332 ) که در سال 1342 کلمه کارگران حذف شد، قانون بیمه اجتماعی روستائیان (1348) ، قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی ( 1352) که همگی این نهادها و سازوکارهای بیمه اجتماعی به استثناء نهادهای مربوط به نیروهای کشوری و لشکری در سال 1354 و به موجب قانون تامین اجتماعی در سازمان تامین اجتماعی تجمیع و ادغام گردید و به موجب صدر ماده قانون یادشده سازمان مزبور متولی « تعمیم انواع بیمه های اجتماعی در کشور » گردید.

 اکنون پنجاهمین سالگرد تصویب این قانون مترقی و تاثیرگذاراست .با این وصف بیمه های اجتماعی و تامین اجتماعی را چه رهاورد "مدرنیزاسیون" دولت ایران ،یا پدیده "وارداتی" و نتیجه حضور آلمانی ها ، انگلیسی ها و آمریکایی ها در صنعت راهسازی ، ریلی و نفتی ایران ، یا توصیه شده ودیکته شده مستشاران خارجی بدانیم یا ماحصل نفوذ روشنفکران چپگرا و متمایل به حزب توده و حزب کمونیست در ساختار وزارت کار وقت ، یا راهکار مرحوم دکتر مصدق برای جذب نیروهای کارگری و عدم یارگیری حزب توده و یا راهکار رژیم پهلوی برای جلوگیری از نفوذ تفکرات چپ در نیروی کار و خلع سلاح حزب توده و احزاب چپ ، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده است . این پدیده چند نقطه عطف تاریخی دارد که عبارتند از تاسیس سازمان بیمه اجتماعی کارگران ( 1332)، تصویب قانون تامین اجتماعی ( 1354)، تصویب قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی ( 1383) و ابلاغ سیاستهای کلی تامین اجتماعی (1401)

قانون تامین اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی منبعث از آن علیرغم اینکه طی نیم قرن اخیر دچار تغییرات وصله پینه ای خارج از اصول ، قواعد و محاسبات بیمه ای زیادی قرار گرفته اند ولیکن در تمام این مدت اصلی ترین و محوری ترین نهاد بیمه گری اجتماعی ایران بوده و قوام و دوام خود حفظ نموده و در مقاطع انقلاب ، جنگ ، بلایا( سیل و زلزله )، حصر و تحریم های ظالمانه اقتصادی و کرونا بدون وقفه و خلل به ارائه خدمات و پوشش های بیمه ای پرداخته اند و "گذشته" افتخار آمیزی را به رغم همه مضایق و محدودیتها رقم زده اند و تا اینجای کار در بین نهادهای بیمه گر اجتماعی فعال درکشور موفقیت نسبی را از آن خود ساخته است و نه تنها مثل بقیه بار دولت نشده است و مساعدت و کمک دولتی دریافت ننموده بلکه چندهزار هزار میلیارد تومان از دولت طلبکار بوده و هست .

و اما این سازمان بزرگ مقیاس ملی و مردم پایه در شرایط " حال " خود و بویژه بعد از اجرای طرح تحول سلامت ، به سبب عدم پرداخت بدهی های بیمه ای دولت ، تحمیل طرحهای دارای بارمالی ، تحمیل تصمیمات نامساعد و غیر بیمه ای ،مداخلات مخرب ، بی عدالتی در بهره مندی شرکای اجتماعی آن از منابع عمومی و...دچار ناترازی نقدی شده است که برای رفع این کسری ، متحمل هزینه های تامین مالی شده و می شود. مضافا به اینکه نرخ پائین سرمایه گذاری ، نرخ پائین مشارکت اقتصادی و افزایش جمعیت غیرفعال ، ناترازی های بودجه ، بانکها ، آب ، برق ، گاز و سایر حاملهای انرژی ، واردات بی رویه و قاچاق افسارگسیخته ، نیروی کار غیرمجاز خارجی ، فرار بیمه ای قشری ، کارگاهی ، تعدادی و ریالی ، سالمندی جمعیت ، بالارفتن سن ازدواج و اشتغال حجم بالای اقتصاد غیر رسمی ، پنهان ، زیر زمینی وسیاه و...همگی باعث عدم تعادل منابع و مصارف و برهم خوردن تنظیم ورودی ها و خروجی های سازمان تامین اجتماعی شده و می شوند .مضافا به اینکه روندها و ابرروندهای اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، امنیتی ، زیست محیطی ، فناوری و جمعیتی در حال حاضر به گونه ای است که چنانچه سازمان بصورت فعال با آنها مواجهه نداشته باشد و منفعلانه عمل کند ، می توانند اثرات مخربی بر تعادل منابع و مصارف و تنظیم ورودی ها و خروجی های آن بگذارند.

و اما شرایط " آینده " سازمان تامین اجتماعی با توجه به سرعت و بسامد تغییرات و تحولات علم وفناوری و مخاطرات پیش رو ، نیازمند" آینده آمایی" است بدین معنا که سازمان  باید آینده مطلوب خود را بسازد و یا خود را برای آینده های محتمل پیش رو آماده و مهیا سازد ، امری که طرح 12 از مجموع طرحهای بیست گانه سازمان تامین اجتماعی یعنی "طرح چشم انداز تامین اجتماعی نوین 1430" به دنبال آن است و قرار است با هم آموزی و هم آفرینی و همسازی در میان ذینفعان ( شرکای اجتماعی ) ، ذیمدخلان ( کارکنان ) و ذیربطان ( نهادها و دستگاههای اجرایی ذیربط )  آینده مطلوب سازمان تامین اجتماعی را رقم بزند . برای این منظور مراحل زیر مد نظر قرار گرفته و با کارسپاری میان واحدهای سازمانی ذیربط و جلب مشارکت نخبگان و فرهیختگان که به نیمه راه رسیده و  تا مرحله 5 آن تحقق یافته و مابقی مراحل نیز درحال انجام می باشد .

 1- تدوین برنامه چشم انداز سازمان تأمین اجتماعی در افق سپهر چشم انداز آینده ایران 1430 و سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت 1450

2 - تبیین نقش و جایگاه شایسته سازمان تأمین اجتماعی در اسناد بالادستی مزبور و مشارکت در تهیه و تدوین آن‌ها

3 - تهیه و تدوین سند تأمین اجتماعی نوین با رویکرد بهره‌گیری از فناوری‌های نوظهور و متناسب با کسب و کارهای نوپا و مبتنی بر بازمهندسی فرآیندها

4 - تهیه و تدوین پیش‌نویس احکام قانونی و مقرراتی مورد نیاز برای تحقق چشم انداز تامین اجتماعی نوین 1430

5 - شناخت و بررسی مستمر روندها و ابرروندهای منطقه‌ای و جهانی در زمینه های اقتصاد و  فناوری‌های نوظهور، کسب و کارهای نوین و تأثیر و تأثرات آن‌ها بر سازمان تأمین اجتماعی بارویکرد بازمهندسی فرآیندها

6 - بررسی و مطالعه مستمر تطبیقی و مقایسه‌ای بین‌المللی و تجارب موفق علمی و عملی دنیا در حوزه تأمین اجتماعی با هدف ترسیم الگوی مطلوب

7 - جلب مشارکت همگانی و نخبگانی به منظور هم‌آموزی و هم‌آفرینی سند چشم انداز تأمین اجتماعی نوین 1430

ارائه ایده ها، طرح‌ها، برنامه‌ها، راهکارها، سازوکارهای اجرا، ابر پروژه‌ها و پروژه‌های مربوط به تحقق سند چشم‌انداز 8 -

9 - نظارت بر حسن اجرای سند چشم‌انداز و رصد و پایش میزان تحقق آن و گزارش‌گیری و گزارش‌دهی پیشرفت کار

10 - صلاح و روزآمدسازی سند چشم‌انداز تأمین اجتماعی نوین 1430 با توجه به شرایط، الزامات و اقتضائات روز

تکوین و فعالیت سازمان تامین اجتماعی و دوام و قوام آن تاکنون ثمره تشریک مساعی چندین نسل از مدیران و کارکنان ، بیمه شدگان ، کارفرمایان و مستمری بگیران بوده و بی شک ترسیم آینده مطلوب و تحقق آن نیز در گرو هم آموزی ، هم آفرینی و همسازی آنها خواهد بود. ایدون باد