تامین ۲۴/ تجربه کشورهایی مانند کانادا، شیلی، جمهوری چک، دانمارک، آلمان، لهستان و تونس نشان می‌دهد اصلاحات تامین‌اجتماعی شامل طرح‌های بازنشستگی دولتی، بازنشستگی خصوصی و بازنشستگی پیش از موعد، مستمری ازکارافتادگی، طرح‌های بیمه بیکاری، بیمه درمان، سیاست‌های مالیاتی و بازار کار کارآمد است. این تجربه‌ها نشان‌دهنده موفقیت در تغییر الگوهای بازنشستگی برای طراحی استراتژی‌های جامع و چندبعدی به منظور افزایش مشارکت در بازار کار در میان کارگران مسن است و از به‌کارگیری طرح‌های بازنشستگی پیش از موعد جلوگیری می‌کند.
به طور کلی اصلاحات صورت‌گرفته در این کشورها بر خروج دیرهنگام کارکنان از بازار کار تمرکز می‌کند. با این حال شماری از کشورها ازجمله ایران در مواجهه با چالش بازنشستگی ناشی از پیر شدن جمعیت، موانع زیادی پیش رو دارند. تهدید ناشی از عدم تعادل در نظام بازنشستگی ایران ازجمله مسائلی است که بارها از سوی کارشناسان به‌عنوان چالش پیش‌روی اقتصاد این کشور مطرح شده است. نظام بازنشستگی ایران شامل حدود 20 صندوق بازنشستگی است. دو صندوق بزرگ‌تر از بقیه عبارت‌اند از صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان تامین‌اجتماعی. بر مبنای گزارش بانک جهانی، تغییرات هرم جمعیتی در دهه‌های گذشته نظام بازنشستگی در ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
تمامی صندوق‌های بازنشستگی بر مبنای مشارکت از طریق «پرداخت هزینه‌ها از عواید جاری» قرار دارند. به این معنا که حقوق پرداختی به بازنشستگان از حق‌بیمه پرداختی از سوی بیمه‌شدگان تامین می‌شود. اما طی سال‌های گذشته نسبت تعداد افراد پرداخت‌کننده بیمه در مقابل بازنشستگان (نسبت حمایت) روند نزولی را پشت سر گذاشته است. روندی نزولی که در ۹۰ درصد از صندوق‌های بیمه‌ای ایران مشاهده می‌شود. این کاهش نسبت از یک‌سو و سخاوتمندی نظام بازنشستگی ایران از سوی دیگر (شامل امکاناتی مانند بازنشستگی پیش از موعد) موجب کاهش عواید جاری صندوق‌های بازنشستگی در مقابل افزایش هزینه‌ها شده است. استمرار این روند ناپایدارکننده کسری بودجه در صندوق‌های بازنشستگی را به دنبال داشته است. وابستگی مالی برخی از این صندوق‌ها به بودجه دولت موجب ایجاد روند انبساطی در بودجه تخصیص‌داده‌شده به صندوق‌های بازنشستگی شده است، به نحوی که کمک دولت به صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق نیروهای مسلح از حدود ۳ درصد در سال ۱۳۸۴ به حدود ۱۴ درصد در سال ۱۳۹۳ رسید. افزون بر این، مقایسه میزان بیمه پرداختی و میزان مستمری دریافتی در ایران نشان می‌دهد که نسبت مستمری دریافتی به بیمه پرداختی دو برابر این نسبت در ترکیه است. به این ترتیب در اثر مجموعه‌ای از عوامل نظام‌های بازنشستگی ایران به سمت ناپایداری منابع حرکت می‌کنند.
بانک جهانی محاسبه مستمری بر مبنای حقوق سال‌های پایانی را سال‌هاست به‌عنوان روشی سخاوتمندانه اما منسوخ کنار گذاشته و آن را یکی از مهم‌ترین عوامل ناپایداری منابع در صندوق‌های بازنشستگی معرفی کرده است. با وجود سخاوتمندی‌هایی از این دست، کفایت مستمری بیمه‌شدگان به‌عنوان یکی دیگر از چالش‌های نظام بازنشستگی در ایران عنوان شده است. بررسی آمارها نشان می‌دهد که حدود ۷۷ درصد از بازنشستگان شرکت‌های خصوصی و حدود ۳۵ درصد از بازنشستگان اداره‌های دولتی، حقوقی کمتر از خط فقر دریافت می‌کنند و این حقوق دریافتی به علت عدم تجانس با تغییرات قیمت‌ها، قابلیت پیش‌بینی اقتصادی را در زندگی بازنشستگان به حداقل رسانده است.
تجربه روسیه
پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که در روسیه ارتباط مستقیم و معناداری بین شرایط مالی و برنامه‌ریزی مناسب برای سپری کردن دوران بازنشستگی وجود دارد، به همین دلیل طرح‌های بازنشستگی خصوصی در این کشور به دنبال بهبود شرایط مالی مشتریان خود هستند.
روسیه کشوری به نسبت قدیمی است که با نابرابری‌های منطقه‌ای بزرگ مواجه شده و به‌سرعت در حال پیر شدن است. از آنجایی که این کشور مقررات گسترده‌ای درخصوص بازنشستگی عمومی دارد، بررسی‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهد که وضعیت مالی بازنشستگان ارتباط تنگاتنگی با برنامه‌ریزی برای سپری کردن مطلوب این دوران دارد. از این رو، همواره سرمایه‌گذاران طرح‌های بازنشستگی خصوصی در روسیه تلاش می‌کنند ضمن گسترش استفاده از چنین طرح‌هایی، به بهبود وضعیت مالی بازنشستگان کمک کنند.
سن بسیار پایین بازنشستگی که برای مردان ۶۰ سال و برای زنان ۵۵ سال است و اجرای برنامه‌های بازنشستگی خاص برای گروه‌های خاص که در سال ۲۰۰۰ میلادی تقریبا یک‌سوم از کل جمعیت بازنشستگان روسیه را به خود اختصاص داده ازجمله ویژگی‌های عمده سیستم بازنشستگی عمومی در کشور روسیه است که شرایط سخاوتمندانه بازنشستگی را برای این قشر فراهم کرده است. اما در یک دهه گذشته، به دلیل کاهش نرخ تولد و افزایش نرخ مرگ‌ومیر و همچنین بازنشستگی پیش از موعد به دلایل خصوصی‌سازی، افراد سالمند و میانسال به طور نامتناسبی رشد کرده‌اند. به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۵ میلادی، درصد افراد مسن یعنی افراد بالای ۶۵ سال به 13/8 درصد و درصد افراد بالای ۶۰ سال به 17/1 درصد رسیده است. همچنین وزیر اقتصاد روسیه اعلام کرده که سن بازنشستگی زنان و مردان به ترتیب به ۶۳ و ۶۵ سال افزایش خواهد یافت و این اقدامی ضروری محسوب می‌شود.
این اقدام نه‌تنها به منظور ایجاد تعادل در نظام حقوق بازنشستگان، بلکه برای افزایش دوره زندگی موثر بازنشستگانِ آینده و کاهش کمبود نیروی کار ضروری است.
نظام سه‌لایه بازنشستگی انگلیس
بریتانیا دارای نظام بازنشستگی سه‌لایه است. هدف این نظام سه‌لایه پرداخت حقوق بازنشستگی با در نظر گرفتن حداقل نرخ ثابت حقوق بازنشستگی برای جلوگیری از فقر است. سالمندان برای تصمیم‌گیری در مورد بازنشستگی باید درخصوص سیستم‌های بازنشستگی اطلاعاتی کسب کرده باشند، چراکه اندوخته‌های بازنشستگی خود را به صورت حقوق بازنشستگی دریافت خواهند کرد. حتی ممکن است افراد در طول زندگی خود علاوه بر پس‌اندازهای بازنشستگی، سرمایه‌گذاری‌های دیگری نظیر اوراق قرضه، املاک و... داشته باشند.
همچنین انواع مختلف حقوق بازنشستگی نظیر دولتی، خصوصی و شخصی وجود دارد. حقوق بازنشستگی دولتی را دولت پرداخت می‌کند، حقوق بازنشستگی خصوصی را کارفرما، و حقوق بازنشستگی شخصی توسط فرد برقرار می‌شود و افراد در طول زندگی خود با سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف یا نگهداری پول در بانک و صندوق‌های شخصی، منابع مالی دوران سالمندی را تامین می‌کنند.
منبع: هفته نامه آتیه نو.حامد رسولی
