اگر مجموع آمارها و عددهای مربوط به مصرف دارو در ایران را کنار هم بگذاریم، به‌خوبی می‌توانیم به وخامت اوضاع این حوزه پی ببریم. بر اساس آمارهای منتشرشده، از نظر میزان مصرف دارو نسبت به جمعیت کشور ما در زمره ۲۰ کشور نخست دنیاست و بعد از چین، ایران بیشترین میزان مصرف دارو در آسیا را به خود اختصاص داده است.
سمیرا عظیمی نژاد
خبرنگار
تامین 24 / همچنین عنوان می‌شود که هر ایرانی به طور متوسط در هر سال 338 قلم دارو مصرف می‌کند که همین آمار نشان می‌دهد که مصرف دارو در ایران حدود دو تا چهار برابر استانداردهای جهانی است. آمار قابل‌تامل بعدی اینجاست که از هر پنج ایرانی، دو نفر به شکل کاملا خودسرانه و بدون مشورت با پزشک دارو مصرف می‌کنند. به همین دلیل است که براساس آمارها، 70 درصد مسمومیت‌های ارجاع‌شده به مراکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم کشور، در زمره مسمومیت دارویی دسته‌بندی می‌شود. یعنی بسیاری از ایرانی‌ها مثل نقل‌ونبات دارو مصرف می‌کنند و آمار مسمومیت‌های دارویی در کشور ما روزبه‌روز بالاتر می‌رود.
همچنین بر اساس مطالعات انجام‌شده، 10 درصد پذیرش‌های بیمارستانی به دلیل عارضه دارویی است و حتی حدود ۴۰ درصد بیماران نیز حداقل یک‌بار به عارضه دارویی مبتلا شده‌اند. همین آمار بالای مصرف دارو در کشور ما، اعم از مصرف خودسرانه یا با تجویز پزشک، موجب شده هم سلامت جامعه مورد تهدید جدی قرار بگیرد و هم هزینه‌های هنگفت و غیرضروری به بیماران و بیمه‌های درمانی تحمیل شود. در این حال براساس تازه‌ترین اظهارنظرهای رسمی اعلام‌شده از سوی سازمان غذا و دارو، 20 تا 50 درصد بیماران، داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف نمی‌کنند که همین مسئله موجب هدررفت هزینه‌ها در نظام سلامت شده است.
آنطور که فرزاد پیرویان، معاون طرح و برنامه سازمان غذا و دارو، به رسانه‌ها توضیح داده: «بیش از نیمی از بیماران دستورهای دارویی خود را متوجه نمی‌شوند. کسی که داروهای خود را تا پایان دوره درمانی مصرف نمی‌کند، درحقیقت سواد سلامت کمی دارد. افرادی که سطح سواد سلامت پایین‌تری دارند از خدمات اورژانس بیشتری استفاده می‌کنند؛ چراکه شرایط استفاده از خدمات اورژانسی را نمی‌دانند و بیشتر از دیگران تمایل به بستری شدن دارند».
اینکه بیمار بی‌خیال دستورات دارویی پزشک می‌شود، دلایل بسیار متعددی دارد. به گفته پیرویان، «مطالعات نشان می‌دهد که برخی از بیماران اصلا نمی‌دانند بیماری آنان چیست و بنابراین نمی‌توانند به توصیه‌های پزشکی و دارویی عمل کنند. این مسئله در نظام سلامت ما مغفول مانده است، به این معنا که به همه بیماران با یک زبان اطلاعات می‌دهیم، در حالی که سواد سلامت همه آن‌ها یکسان نیست؛ اگر به این مسئله توجه شود از هزینه‌های بعدی پیشگیری خواهد شد. بنابراین اطلاعات منتقل‌شده به بیماران باید قابل‌فهم باشد و ساختار ارتباطات بین پزشک و بیمار نیاز به اصلاح دارد.» وقتی بیمار از دستورات دارویی پزشک سرپیچی می‌کند، داروی تجویزشده را دور می‌ریزد و یا به میل خودش مصرف می‌کند، این موضوع به‌صراحت به این معناست که هزینه تولید یا واردات و توزیع آن داروها به باد رفته است. به تعبیر دیگر، هم مصرف خودسرانه دارو و هم درست مصرف نکردن اقلام دارویی، نوعی دور ریختن سرمایه‌های نظام سلامت است که دود آن به‌طور مستقیم به چشم بیمار، نظام سلامت و بیمه‌های درمانی می‌رود.
نحوه نگهداری دارو هم آموزش می‌خواهد
اگر پزشکان درباره نحوه درست مصرف دارو به بیماران توضیح دهند، بخش زیادی از دورریزهای دارویی کشور کمتر می‌شود، ولی مسئله اینجاست که در اغلب موارد اطلاعات دارویی ارائه‌شده به بیمار، به چسباندن برچسب به دارو خلاصه می‌شود.
دکتر بابک مصباحی، عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران، در گفت‌وگو با آتیه‌نو از مسکن‌ها، قطره‌های بینی و چشم، شربت‌های مختلف و آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌عنوان رایج‌ترین داروهایی نام می‌برد که در بسیاری از خانه‌ها پیدا می‌شود. به گفته این کارشناس نظام سلامت، «بسیاری اوقات مردم از نحوه نگهداری درست داروها اطلاعی ندارند و به همین دلیل، پس از مدتی داروها فاسد می‌شود و باید دور ریخته شوند. مثلا قطره‌های چشمی در صورت باز شدن و استفاده طولانی‌مدت، بسیار مستعد انتقال آلودگی میکروبی به انسان هستند، اما بسیاری اوقات مردم بدون توجه به این خطرات، داروی مصرف‌شده را برای مدت طولانی در خانه نگهداری می‌کنند.» وقتی حتی بیمار نداند که چطور باید داروی تجویزشده را در خانه نگهداری کند، این کار خطر فاسد شدن دارو و تشدید بیماری فرد مصرف‌کننده دارو را به دنبال خواهد داشت. مثلا وقتی به بیمار درباره داروهای یخچالی و نحوه نگهداری آن‌ها توضیحی داده نمی‌شود، بیمار به خیال خودش گمان می‌کند که می‌تواند دارو را در هر محیطی نگهداری کند، در حالی که داروی خوب در محیط نامناسب، تبدیل به سم می‌شود. یا به‌ندرت اطلاع‌رسانی شده است که نباید دارو را در تاریکی مطلق مصرف کرد، زیرا احتمال خطا و اشتباه در مصرف دارو بالا می‌رود. رعایت همین مسئله به‌ظاهر ساده می‌تواند سهم زیادی در جلوگیری از مسمومیت‌های دارویی داشته باشد.
دکتر غلامرضا بهرامی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، نیز در گفت‌وگو با آتیه‌نو از منظر دیگری به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: «خیلی اوقات مسمومیت‌های دارویی به دلیل انباشت دارو در خانه‌ها اتفاق می‌افتد. یکی از دلایل انباشت داروها هم تجویز داروهای غیرضروری از سوی برخی پزشکان است، به‌خصوص برخی پزشکان که بعضی از داروهای غیرضروری را به درخواست یا فشار بیمار به‌راحتی برای او تجویز می‌کنند».
وضعیت درمان بیمار، پیگیری می‌خواهد
در نظام‌های توسعه‌یافته سلامت، پس از ویزیت بیمار و تجویز دارو، بیمار به حال خودش رها نمی‌شود، بلکه سیستم به شکلی طراحی شده است که مدام وضعیت بیمار و فرآیند درمان او را پیگیری می‌کنند و نحوه مصرف دارو از سوی بیمار رصد می‌شود، اما در کشور ما پیگیری وضعیت درمان بیمار جایگاهی جدی در نظام سلامت ندارد. از همین رو، پزشک و مراکز درمانی در اغلب موارد نمی‌دانند که آیا بیمار دستورات دارویی پزشک را اجرا کرده است یا خیر؟
کمبود قابل‌توجه داروساز بالینی و رها شدن مقوله مصرف دارو در بسیاری از بیمارستان‌ها عامل دیگری است که باعث شده گاه داروها برای بیماران بستری در بیمارستان به‌درستی مصرف نشود. همین چند وقت پیش بود که رئیس سازمان غذا و دارو نیز به این مسئله اعتراض کرد. رسول دیناروند به رسانه‌ها اعلام کرد: «با وجود ضرورت به‌کارگیری داروسازان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، متاسفانه به دلیل آنکه بیمارستان‌ها به خدمات داروسازان احساس نیاز نمی‌کنند، تعداد داروسازان در این مراکز بسیار اندک است که این امر آثار منفی بر سلامت جامعه برجای می‌گذارد.» جدای از همه این‌ها، نباید فراموش کرد که اجرای نظام ارجاع، تشکیل پرونده الکترونیک سلامت و اجرای علمی برنامه پزشک خانواده هم می‌تواند تاثیر مستقیمی بر اجرای دستورات دارویی از سوی بیمار داشته باشد. وقتی سوابق بیماری افراد در دسترس باشد، وضعیت بیماری افراد از سوی پزشک خانواده رصد شود و بیمار در مراجعات غیرضروری به پزشکان متخصص با ده‌ها دستور دارویی مختلف مواجه نشود، قطعا فرآیند مصرف صحیح دارو از سوی بیمار به ریل علمی بازخواهد گشت.
منبع : هفته نامه آتیه نو