تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
در ابتدا باید این نکته را متذکر شویم که ضوابط و مقرراتی که در قوانین کار و تأمین اجتماعی عنوان شده، حداقل امتیازاتی است که برای امرار معاش و دوام زندگی کارگر در نظر گرفته شده است، بنابراین نباید تصور شود که حمایت از قشر کارگر و مولد باید در همان حد باقی بماند، بلکه باید سعی شود با مکانیزم‌های مختلف این امتیازات تقویت شود. در مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی نیز بر این امر تأکید شده که مقررات و ضوابط جهان‌شمول مربوط به حقوق و مزایای کارگران، در سطح حداقلی تعریف شده و این ضوابط کف حمایت‌هایی است که باید برای نیروهای مولد در نظر گرفته شود و هر کشور به فراخور توان‌مندی اقتصادی موظف است از این حد فراتر رود. ولی این حداقل‌ها باید در تمامی کشورها، چه ضعیف و چه قوی، رعایت شود. اگرچه در بسیاری از کشورها این حداقل‌ها نیز هنوز برقرار نشده، ولی سعی و تلاش برای بهبود وضعیت و نیل به حمایت‌های مکفی از کارگران ادامه دارد.
حقوق و مزایای کارگران را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد؛ مواردی که در هر وضعیت و حالتی باید پرداخت شود و همۀ کارگران به‌طور یکسان از آن بهره‌مند می‌شوند. برخی از مزایا با وجود شرایط خاص در شخص کارگر مورد پیدا می‌کند، مثل تأهل یا داشتن اولاد. برخی از مزایا نیز به تحقق شرایط و انجام وظایفی موکول شده که در صورت انجام آن وظایف، کارگر مستحق آنها می‌شود، مثل اضافه‌کاری.
۱. پرداختی‌هایی که در هر حالت باید به کارگر داده شود:
حقوق: پرداخت حقوق به کارگر بابت کاری که برای کارفرما انجام می‌دهد یکی از عناصر اولیه و اصلی ایجاد رابطۀ کاری بین کارگر و کارفرماست و چنان‌چه در این ارتباط حقوقی به کارگر پرداخت نشود، اصولاً مناسبات کاری به وجود نمی‌آید و مقررات کار بر آن حاکم نخواهد بود. ازاین‌رو در مواردی که شخصی برای دیگری بدون دریافت حقوق کاری را انجام دهد، از شمول قانون کار و مقررات مربوطه خارج است. بنابراین پرداخت حقوق در بازۀ زمانی خاص (روزانه، هفتگی یا ماهانه) نخستین تعهد کارفرما به کارگر است که نباید از حداقل حقوق تعیین‌شده در سال مربوطه کم‌تر باشد.
بیمۀ کارگر: بیمه کردن کارگران از اولین روز اشتغال آنها در کارگاه به موجب مادۀ ۱۴۸ قانون کار یکی دیگر از وظایف زائل‌ناشدنی کارفرماست. این مسئولیت کارفرما بههیچوجه حتی با توافق و درج در قرارداد کار از گردن وی ساقط نمی‌شود. باید توجه داشت که مسئولیت بیمه کردن کارکنان با کارفرماست و کارگر در این زمینه هیچ‌گونه مسئولیتی ندارد. نپرداختن حق بیمه به سازمان مستلزم جرائم و مجازات‌هایی است که در قانون کار و تأمین اجتماعی منعکس شده است.
بُن: مبلغ بن در سال جاری ۱۱۰هزار تومان است و همۀ کارگران بدون استثنا از این امتیاز برخوردار می‌شوند. بن مشمول کسر حق بیمه است.
حق مسکن: فوق‌العادۀ حق مسکن ۴۰هزار تومان است که به همۀ کارگران فارغ از داشتن مسکن شخصی، قابل‌پرداخت است. حق مسکن نیز مشمول بیمه است.
حق سنوات: به کلیۀ کارگران چه قرارداد موقت و چه دائمی به‌ازای هرسال کار یک‌ماه حقوق مبنا به‌عنوان حق سنوات پرداخت می‌شود. کسانی‌که کم‌تر از یک‌سال مشغول‌به‌کار بوده‌اند متناسب با مدت اشتغال مستحق دریافت حق سنوات هستند. مثلاً کسی که سه‌ماه کار کرده سه‌دوازدهم آخرین حقوق مبنا حق سنوات دریافت می‌کند. حق سنوات مشمول کسر حق بیمه نیست.
عیدی: شامل دو ماه حقوق مبناست که از سه‌برابر حداقل حقوق سال مربوطه بیش‌تر نشود. پرداخت عیدی هم برای کلیۀ کارکنان الزامی است و به نسبت مدت اشتغال باید پرداخت شود. عیدی نیز مشمول بیمه نیست.
۲. برخی از مزایا در صورتی به کارگر تعلق می‌گیرد که دارای شرایط شخصی خاصی شود. موارد آن عبارت است از:
حق اولاد (عائله‌مندی): مبلغی است که در صورت داشتن فرزند به کارگر پرداخت می‌شود و معادل سه‌روز حقوق بابت هر فرزند به‌طور ماهانه است. حق اولاد مشمول کسر حق‌ب یمه نیست. لازم است یادآور شویم که با اصلاحات اخیر محدودیت تعداد فرزندان به دو فرزند لغو شده و عائله‌مندی به کلیه فرزندان حائز شرایط باید پرداخت شود.
کمک‌هزینۀ ازدواج: این کمک، مبلغ یک‌ماه متوسط مزد یا حقوق بیمه‌شده است و به کارگرانی تعلق می‌گیرد که برای اولین‌بار ازدواج می‌کنند و دارای ۷۲۰ روز سابقه ظرف مدت پنج‌سال قبل از تاریخ ازدواج نزد سازمان تأمین اجتماعی هستند. کمک‌هزینۀ ازدواج درصورتیکه زن و شوهر هردو مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی باشند، توسط سازمان مذکور پرداخت می‌شود.
غرامت دستمزد ایام بارداری و بیماری: غرامت دستمزد جایگزین حقوق کارگر و بیمه‌شده در شرایط خاص مثل بیماری و زایمان است که سازمان تأمین اجتماعی آن را می‌پردازد.
۳. برخی مزایا به‌دلیل شرایط خاص کاری و انجام کار جداگانه به کارگر تعلق می‌گیرد:
فوق‌العادۀ اضافه‌کاری: درصورتیکه کارگر و کارفرما در مورد اضافه‌کاری با هم توافق کنند، کارگر به‌ازای هرساعت اضافه‌کاری ۴۰ درصد مزد بیش‌تر دریافت می‌کند.
فوق‌العادۀ شب‌کاری: چنان‌چه بخشی از کار کارگر به شب بیفتد، به‌ازای هر ساعت ۳۵ درصد فوق‌العادۀ شب‌کاری به او تعلق می‌گیرد.
فوق‌العادۀ جمعه‌کاری: زمانی است که کارگر روز جمعه به کار اشتغال داشته باشد، به‌ازای آن مشمول اضافه دریافتی معادل ۴۰ درصد خواهد بود.
فوق‌العادۀ نوبت‌کاری: کارگر به نسبت آن‌که زمان‌های اشتغالش در صبح، عصر یا شب باشد از فوق‌العادۀ نوبت‌کاری به میزان ۱۰، ۱۵ یا ۲۲ درصد برخوردار می‌شود. تمامی فوق‌العاده‌های مذکور مشمول پرداخت حق بیمه است.
حق مأموریت: مبلغی است که درصورتیکه کارگر از محل کارگاه اصلی ۵۰ کیلومتر دور شود و یا شب را در مقصد به سر برد، به او پرداخت می‌شود. این مبلغ معادل یک‌روز حقوق کارگر است. حق مأموریت مشمول کسر بیمه نیست.
***
مدت ۱۳ سال است که در یک شرکت خارجی مشغول به کار هستم. در قرارداد کاری ما ذکر شده که این شرکت من را بیمه نمی‌کند. مرخصی نداریم و هرسال حقوق آن سال را بر ۱۲ تقسیم و به‌عنوان سنوات آن سال به ما پرداخت می‌کنند. آیا این مقدار سنوات به حساب می‌آید یا می‌توانیم برای سنوات و عیدی و... در زمان استعفا شکایت کنیم؟
طبق قانون و مقررات کار و تأمین اجتماعی هم مرخصی استحقاقی سالانه و هم بیمه کردن کارگران اجباری است و با توافق هم قابل‌چشم‌پوشی نیست. درج این شرایط در متن قرارداد کار نیز هیچ اعتباری ندارد. مبلغ حق سنوات آخرین حقوق مبنای کارگر است که به‌ازای هرسال ۳۰ روز است و توسط کارفرما باید پرداخت شود. پرداخت سالانه سنوات در طول خدمت علی‌الحساب است و در تسویۀ نهایی در پایان اشتغال قابل محاسبه خواهد بود. برای عیدی هم، در صورتی که پرداخت نشده باشد، می‌توان در هیئت‌های حل اختلاف شکایت کرد.
