تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
این وضعیت در مورد کسانی که کار می‌کنند ولی به‌یک‌باره شغل خود را از دست می‌دهند و با قطع ممر معاش و درآمد مواجه می‌شوند، به مراتب بیش‌تر است. برقراری مقرری بیمۀ بیکاری برای بیمه‌شدۀ بیکار یکی از راه‌های کاهش و تخفیف اثرات منفی ناشی از بیکاری است. ولی بیمۀ بیکاری اقدام و راهکاری موقت است و نباید به‌صورت قاعده و تعهدی بلندمدت مورد استفاده قرار بگیرد. درواقع باید پس از بیکاری فرد تمهیدات لازم برای اشتغال مجدد او اندیشیده شود. از‌این‌روست که در میان تعهدات سازمان تأمین اجتماعی، بیمۀ بیکاری جزء خدمات و تعهدات کوتاه‌مدت به شمار می‌رود. فارغ از این مقدمه سؤالات زیادی در مورد بیمۀ بیکاری و مشمولان آن مطرح می‌شود که در این نوشتار قصد داریم ضمن بیان تابعان آن، روند دادخواهی آن را توضیح دهیم. کلیۀ مشمولان قانون تأمین اجتماعی، که تابع قانون کار هستند، مشمول قانون بیمۀ بیکاری می‌شوند. بنابراین کسانی که طبق قانون کار تحت پوشش بیمۀ اجباری هستند قانون بیمۀ بیکاری نیز بر آن‌ها حاکم است.
از طرف دیگر خروج برخی از مشاغل و گروه‌ها از پوشش بیمۀ بیکاری یا بهدلیل تصریح قانونی است، مثل اتباع خارجی که به‌روشنی در قانون بیمۀ بیکاری از شمول خارج شده‌اند، و یا بهدلیل ماهیت و فلسفه وجودی نوع بیمۀ مربوطه است. در این نوع از فعالیت‌ها بهدلیل نداشتن کارفرما یا صاحب‌کار اصولاً موضوع بیکاری و اخراج منتفی است. مثل بیمۀ کارگران ساختمانی و با توجه به این توضیحات گروه‌های زیر از شمول قانون بیمۀ بیکاری خارج‌اند:
۱. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری
۲. بازنشستگان و ازکارافتادگان کلی
۳. اتباع خارجی
۴. مشمولین بیمۀ اجباری کارگران ساختمانی
۵. مشمولین بیمۀ اجباری رانندگان برون و درون‌شهری
۶. مستخدمین پیمانی دستگاه‌های دولتی
۷. مشمولین بیمۀ قالیبافان به‌صورت انفرادی و بدون کارفرما
۸. بیمۀ خادمین مساجد
۹. بیمۀ کارگران باربر
۱۰. افراد شاغل در مؤسسات و شرکت‌های دولتی که از لحاظ استخدامی تابع مقررات خاص هستند
۱۱. شاغلان کارگاه‌های خانوادگی که به استناد مادۀ ۱۸۸ قانون کار اعضای شاغل در آن منحصر به صاحب کار و خویشاوندان نسبی درجۀ یک وی باشند (شامل همسر، فرزندان و پدر و مادر)
مراحل برقراری مقرری بیمۀ بیکاری
حال که مشخص شد چه کسانی مشمول بیمۀ بیکاری هستند و چه کسانی نیستند لازم است مراحل دادخواهی در موضوع بیمۀ بیکاری نیز مورد بررسی قرار بگیرد. بیمه‌شدۀ بیکار ابتدا باید به ادارۀ کار منطقه (محدودۀ کارگاه) مراجعه و طرح دعوا کند. در این مرحله مسئلۀ بیکاری وی در مراجع حل اختلاف وزارت کار مورد بررسی قرار می‌گیرد و درصورتیکه اخراج وی احراز شود به ادارۀ کاریابی جهت تشکیل پرونده معرفی می‌شود. ادارۀ کاریابی طی نامه‌ای اخراج بیمه‌شده را به شعبۀ سازمان تأمین اجتماعی محل اعلام می‌کند و وی را نیز به نهضت سوادآموزی و فنی‌وحرفه‌ای معرفی می‌کند. سپس واحد امور فنی بیمه‌شدگان شعب سازمان تأمین اجتماعی در صورت دارا بودن سایر شرایط (سابقۀ لازم و...) مقرری وی را برقرار خواهد کرد. براساس این توضیح، ادارۀ کار و هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار فقط در مورد اخراج یا بیکاری ارادی فرد بیکار اظهار نظر می‌کنند و موضوع سابقۀ لازم نیز توسط شعب سازمان تأمین اجتماعی مشخص می‌شود. اگر بیمه‌شده‌ای نسبت به رأی هیئت‌های حل اختلاف و یا عدم اجرای آن توسط سازمان تأمین اجتماعی و فرآیند دادرسی در هیئت‌های مذکور شکایت داشته باشد، می‌تواند به دیوان عدالت اداری مراجعه کند.
قراردادهای کار و بیمۀ بیکاری در آن‌ها
موضوع بیمۀ بیکاری در قرارداد کار را به چند دسته به شرح زیر می‌توان دسته‌بندی کرد:
۱. قرارداد غیرموقت یا دائم: در این نوع قرارداد چنان‌چه کارگر اخراج شود و بیکاری غیرارادی توسط هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار محرز شود و حداقل سابقۀ لازم (شش‌ماه) پرداخت حق بیمه نیز وجود داشته باشد، مقرری وی برقرار می‌شود. بنابراین در این نوع قرارداد بیکاری باید با اخراج کارگر یا عدم نیاز به تشخیص ادارۀ کار، و تعطیلی بلاتوقف کار کارگاه بهدلیل حوادث غیرمترقبه، همراه باشد. بنابراین به کسی که کار را بدون اطلاع قبلی ترک می‌کند یا استعفا می‌دهد یا به‌صورت ارادی بازخرید می‌شود یا با توافق با کارفرما بیکار می‌شود، مقرری بیم. بیکاری تعلق نمی‌گیرد.
۲. قرارداد موقت یا مدت معین: در این نوع قرارداد اگر بیکاری غیرارادی بیمه‌شده در حین قرارداد اتفاق بیفتد، بیمه‌شده مشمول بیمۀ بیکاری خواهد بود. ولی اگر پس از پایان قرارداد بیکار شود، با توجه به این‌که بیکاری ارادی تلقی می‌شود، مشمول دریافت مقرری نخواهد بود. مگر این‌که براساس تفاهم‌نامه سازمان و وزارت کار (تاریخ صدور اسفند ۱۳۸۴) مشاغل بیمه‌شدگان مذکور ماهیت دائمی داشته باشد و یا حداقل یک‌سال در آن محل (آخرین کارگاه) اشتغال داشته باشند که دراین‌صورت نیز می‌توانند از مقرری بیمۀ بیکاری بهره‌مند شوند.
۳. مشاغل فصلی: کارگران فصلی درصورتیکه در اثنای فصل کار اخراج شوند و بیکاری آنان غیرارادی تشخیص داده شود، می‌توانند از مزایای بیمۀ بیکاری استفاده کنند.
نپرداختن حق بیمۀ بیکاری از طرف کارفرما موجب می‌شود که برای بیمه‌شدۀ بیکار مقرری برقرار نشود؟
بهدلیل این‌که بیمۀ بیکاری یکی از تعهدات سازمان تأمین اجتماعی است، نپرداختن حق بیمه توسط کارفرما مانع پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری به افراد واجد شرایط نخواهد شد. البته اشتغال کارگر باید توسط هیئت‌های حل اختلاف احراز شود.
کارگرانی که به‌صورت قراردادی اشتغال داشته‌اند، برای بیمۀ بیکاری چه مدارکی را باید به ادارۀ کار ارائه کنند؟
متقاضیان بیمۀ بیکاری که به‌صورت قراردادی اشتغال داشته‌اند می‌توانند بعد از تاریخ اتمام قرارداد و تسویه‌حساب، برای معرفی به سازمان تأمین اجتماعی به واحدهای کار و امور اجتماعی مراجعه کنند. مدارک و شرایط لازم به شرح زیر است:
1. قرارداد کتبی یک سال آخر
2. نامۀ عدم نیاز از شرکت مربوطه
3. داشتن سابقۀ پرداخت حق بیمه در آخرین کارگاه به‌مدت یک‌سال تمام (۳۶۵ روز)
4. کپی صفحۀ اول دفترچۀ بیمه و صفح. اول و دوم شناسنامه
لازم به توضیح است که پس از اتمام قرارداد، متقاضیان فقط ۳۰ روز فرصت دارند به واحدهای کار مراجعه کنند.
