پیشگیری از آسیب های اجتماعی با شوخ طبعی

رضا خراسانی

خبرنگار

تامین ۲۴/ طنز‌ یکی‌ از انواع‌ ادبی‌ جذاب و پرطرفدار است که امروزه نمونه‌های فراوانی از آن را می توان در رسانه های مختلف، اعم از رسمی و غیررسمی دید. اگر چه طنزهای سرگرم کننده بی شماری که در شبکه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی دست به دست می شوند از سطح ادبی بالایی برخوردار نیستند، ولی نقطه قوت آنها این است که عموما به موضوعات روز جامعه می پردازند. صاحبنظران می گویند طنز در ذات خود، منتقد و اصلاحگر است و اگر قرار است به چیزی به قصد اصلاح، اعتراض کرد و عیوب آن را با شوخی و خنده به مخاطبان نشان داد چه چیزی بهتر از مسائل و مشکلات جامعه؟

گونه های مختلف طنز و شوخ طبعی این توان را دارند تا نادرستی و ناراستی باورها و اندیشه ها را نشان دهند و گزینه های اصلاحی را پیشنهاد کنند؛ همان طور که نمونه‌های شاخص طنز در طول تاریخ ادبیات کشورمان نیز تا امروز توانسته‌اند در مقاطعی به روشن‌کردن اذهان و بهبود فضای اجتماعی و فکری جامعه کمک کنند. طنز می تواند فرهنگ آسیب دیده را اصلاح کند و اصلاحگری که در ذات آن نهفته است، این قابلیت را دارد تا فرهنگ های غلط و باورهای نادرست را ترمیم کند و تغییر دهد.

به گواه آمارهای رسمی از مراجع معتبر، امروزه ما مشکلات اجتماعی بسیاری در جامعه داریم. مشکلاتی که البته گه گاه در آثار طنز هم بازتاب می یابند، اما این دسته از مطالب طنز به طور معمول از اثرگذاری و عمق بخشیدن فاصله دارند. خوشبختانه طی ماه های اخیر حرکت های جدی خوبی برای استفاده از شوخ طبعی، طنز حرفه ای و خنده به قصد پیشگیری از آسیب های اجتماعی آغاز شده است که به دو نمونه آنها اشاره می شود:

نوشدارو، این بار قبل از مرگ سهراب

«نوشدارو قبل از مرگ سهراب» مجموعه ای 4 جلدی از آثار طنزپردازان است که با موضوع مبارزه با اعتیاد گردآوری و تالیف شده است. این مجموعه شامل «زغال بد رفیق خوب»: مجموعه نثر طنز؛ «چهره خوب جهان»: مجموعه شعر طنز؛ «دود نابود است»: مجموعه داستان طنز و «طرح تعویض اخم با لبخند»: مجموعه کاریکلماتور و کوتاه نوشت است.

این مجموعه با حمایت معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و به کوشش نویسندگان و طنزپردازان همچون علیرضا لبش، سعید قلیچی، مجتبی رویتوند غیاثوند، ارژنگ حاتمی، مهرداد صدقی، احمد نوری، علی خضری، عبدالله مقدمی، مصطفی مشایخی، مهدی خلیلی، فریور خراباتی، مهدی حسین‌زاده‌فرمی، علی زراندوز، رضا ساکی، گیتی صفرزاده، نسیم عرب‌امیری، مهدی فرج‌اللهی و ... به نگارش درآمده است.

آثار این مجموعه که همگی درباره پیشگیری از اعتیاد است، به‌جای به تصویر کشیدن جهانی مأیوس، تیره و ازهم‌گسیخته؛ برای ترسیم فضایی سالم و پرامید با هدف کاهش آسیب‌های اجتماعی نگاهی لطیف، روشن و شوخ طبعانه به موضوع اعتیاد دارند.

دکتر محمدعلی زکریایی که مجری طرح این مجموعه چهار جلدی بوده می گوید: سوء مصرف مواد مخدر در کشور ما پیچیده شده است و در اقشار مختلف جامعه خبری در این مورد به گوش می رسد. البته این موضوع معضلی جهانی است. مشکل آنجا پیچیده تر می شود که مواد مخدر جدیدی به این مجموعه اضافه می شود. متاسفانه در چند سال اخیر بر خلاف اینکه در گذشته افرادی کار قاچاق می کردند و مواد مخدر را از خارج کشور به ایران می‌آوردند، برخی در ایران در بعضی از شهرها لابراتوار هایی را برای تولید مواد صنعتی شیمیایی ایجاد کردند.

در گذشته اقشار مختلف به این حد درگیر سوء مصرف مواد مخدر نبودند همچنین در حوزه های اجتماعی همچون زنان، دانش آموزان، دانشجویان، هنرمندان و ورزشکاران نباید نسبت به این موضوع بی توجه بود.

چرا سوء مصرف مواد در یک جامعه شیوع و شدت پیدا می کند؟ دلیل افزایش تعداد افرادی که درگیر سوء مصرف مواد مخدر هستند، می تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی باشد مانند: کنجکاوی، حس لذت بردن، احساس افسردگی و فشار زیاد کار و زندگی.

دلیل استفاده من از کلمه سوء مصرف این است که هرچند مصرف مواد مخدر اشتباه است اما میزان مصرف آن نیز اگر از اندازه ای بیشتر شود، این اشتباه مکرر هم باعث وابستگی و هم مشکلات بسیاری می شود. از این رو، دیگر این موضوع را آسیب تلقی نمی کنیم و  مساله ای فراتر از آسیب است.

اکنون کاری که ما صاحبان قلم می توانیم در این عرصه انجام دهیم، این است که حوزه ادبیات و هنر می تواند در سه مرحله ای که برای پیشگیری تعریف شده است- در مرحله نخست که آگاهی رسانی و فرهنگ سازی است - به این موضوع کمک کند. برای حل این موضوع به کمک دیگر سازمان‌ها و افراد اثری به‌نام «نوشدارو، این بار قبل از مرگ سهراب» در ۴ جلد تهیه شده است که با طنز و فکاهی به موضوع اعتیاد و مواد مخدر می پردازد.

شوخ طبعی به قصد آگاهی بخشی

یکی دیگر از نهادهایی که به تازگی بر آن شده تا با استفاده از شوخ طبعی و طنز، به اصلاح پندارها و رفتارهای نادرست در جامعه بپردازد، سازمان تامین اجتماعی است. این سازمان درصدد است به منظور معرفی گسترده تر مقوله بیمه و تامین اجتماعی به مردم و نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز کشور، برقراری ارتباط نزدیکتر با بیمه شدگان، مستمری بگیران، کارفرمایان، تشکل های شرکای اجتماعی و نیز طرح مشکلات و مسائل حوزه تامین اجتماعی، از ویژگی تاثیرگذاری زبان طنز استفاده کند.

عادل علایی، مدیرکل امور فرهنگی و اجتماعی بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی در این خصوص می گوید: در حال حاضر در قالب یک هفته نامه طنز، بستر مناسبی برای کار در این حوزه فوق العاده اثربخش فراهم شده و وجود ظرفیت های مناسب درون و برون سازمانی ما را به نتیجه این کار امیدوار کرده است. حساس کردن مردم و مسئولان نسبت به اهمیت تامین اجتماعی و ارتقای سطح آگاهی ها در مورد وظایف و ماموریت های این سازمان از مهمترین دغدغه های ما در این نشریه است که به زودی منتشر خواهد شد.

به نظر می رسد با توجه به مشکلات بسیاری که امروزه در جامعه داریم حرکت های خوبی برای استفاده از ظرفیت طنز حرفه ای در کشور آغاز شده است و تنها باید امیدوار بود که انعکاس این موضوع ها در آثار طنز، از بازتاب صرف و شوخی های لفظی فراتر رفته و مجریان این گونه طرح ها بر اثرگذاری و تعمق آنها تاکید داشته باشند.