تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
لطفاً دربارۀ انواع استخدام در ایران توضیح بدهید؟ استخدام قراردادی و پیمانی چه تفاوتی با هم دارند و کدام بهتر است؟ آیا نوع دیگری از استخدام داریم؟ هریک از مشمولان استخدامی تحت پوشش کدام صندوق بازنشستگی هستند و تفاوت‌های بیمه‌ای آنها چیست؟
سیستم‌های استخدامی در ایران فراوان‌اند. ضوابط و آیین‌نامه‌های استخدامی که در سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف به فراخور وظایف و مسئولیت‌ها استفاده می‌شوند، باید توسط مراجع قانونی و اداری تأیید و تصویب شوند، درغیراین‌صورت رسمیت قانونی ندارند و نمی‌توانند به‌عنوان مدارک قانونی و قابل‌قبول در مراجع رسمی مورد استناد قرار بگیرند. قدیمی‌ترین و پرکاربردترین نظام‌های استخدامی در ایران شامل دو سیستم قوانین و مقررات استخدام کشوری و قانون و مقررات کار هستند، که مورد اول مربوط به بخش دولتی و دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی است و نوع دوم مربوط به بخش خصوصی، شرکت‌ها و فعالیت‌های تولیدی، فنی، خدماتی و... است. قانون استخدام کشوری و پس از آن قانون مدیریت خدمات کشوری اصلی‌ترین منبع ضوابط و قواعد مربوط به استخدام کشوری است و در حوزۀ خصوصی نیز قانون کار مصوب سال ۱۳۶۹ حاکم است. در مورد دامنۀ پوشش هریک از قواعد مذکور توضیحاتی به شرح زیر لازم است:
الف) استخدام کشوری
در قانون مدیریت خدمات کشوری سه‌نوع استخدام ذکر شده است و سایر عناوین استخدامی که بعضاً در دستگاه‌های دولتی استفاده می‌شوند، رسمیت قانونی ندارند و نمی‌توانند در مراجع قضایی و قانونی مورد استناد و استفاده قرار گیرد. این سه دسته عبارت‌اند از استخدام رسمی، استخدام پیمانی و مشاغل کارگری و خدماتی.
ب) استخدام رسمی
به‌کارگیری نیرو در مناصب رسمی در دستگاه‌های دولتی برای تصدی و اشتغال در مشاغل حاکمیتی صورت می‌گیرد. مشاغل حاکمیتی از مهم‌ترین سمت‌های شغلی در واحدهای اداری هستند که اصلی‌ترین و حساس‌ترین وظایف از قبیل تصمیم‌گیری و ادارۀ امور حاکمیتی بر عهده آنهاست. ترتیبات استخدامی برای این گروه به لحاظ حساسیت کار مطول و طولانی است. کارکنان رسمی دستگاه‌های دولتی از نظر خدمات بازنشستگی و تأمین اجتماعی مشمول صندوق بازنشستگی کشوری هستند.
ج) استخدام پیمانی
در دستگاه‌های اداری و دولتی گروه دیگری برای انجام امور تصدی‌گری و اجرایی استخدام می‌شوند که به‌صورت پیمانی به کار گرفته می‌شوند. مقررات و ضوابط استخدامی این گروه در آیین‌نامۀ استخدامی پیمانی درج شده است. نوع استخدام این افراد را می‌توان نیمه‌رسمی خواند چراکه در صورت تداوم خدمت و رضایت از عمل‌کرد آنها امکان ارتقا به‌صورت استخدام رسمی برای آنها وجود دارد. کارکنان پیمانی تا زمانی که در این رسته هستند مشمول قوانین و مقررات صندوق تأمین اجتماعی می‌شوند و کارفرمایان دولتی موظف‌اند حق بیمۀ آنها را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کنند و در صورت تغییر وضعیت استخدامی می‌توانند صندوق بازنشستگی خود را انتخاب کنند.
د) مشاغل کارگری
برخی کارها در دستگاه‌های دولتی خدماتی و پشتیبانی است که این مشاغل توسط سازمان امور اداری و استخدامی احصا شده که به ۳۶ شغل بالغ می‌شود؛ از قبیل امور نظافت، خیاطی، آرایشگری، رختشویی و... این مشاغل تحت حاکمیت قانون کار و در چارچوب قرارداد کار هستند. کارکنان این بخش مشمول قانون تأمین اجتماعی می‌شوند.
ه) قانون کار
استخدام‌های بخش خصوصی و آزاد تحت حاکمیت قانون کار قرار دارند. در این نوع استخدام روابط کاری براساس قرارداد کار شکل می‌گیرد که می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. قرارداد کار به سه شکل قابل انعقاد است: قرارداد دائمی یا غیرموقت، قرارداد مدت‌موقت یا مدت‌معین، و قرارداد معین. مشمولان قانون کار تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی هستند.
و) موارد خاص بیمه‌ای
در انتها لازم است به موارد خاص بیمه‌ای هریک از استخدام‌ها و صندوق‌های ذکرشده اشاره شود:
کسانی‌که مشمول مقررات استخدام کشوری و قانون مدیریت خدمات کشوری هستند، چه کسانی‌که صندوق بازنشستگیِ آنها، صندوق بازنشستگی کشوری باشد و چه کارکنان دولتی که مشمول قانون تأمین اجتماعی هستند ولی کارمند دولت‌اند، حق بیمه از اضافه‌کار آنان کسر نمی‌شود. چراکه طبق قانون مدیریت خدمات کشوری اضافه‌کار مشمول کسر حق‌بیمه نیست. ولی در قانون تأمین اجتماعی اضافه‌کار مشمول کسر حق بیمه است که دولت از بابت کارکنان خود آن را قبول ندارد و قانون مدیریت خدمات کشوری را اجرا می‌کند. از‌این‌رو، برای کسانی‌که در انتخاب بین صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق تأمین اجتماعی مخیر هستند بهتر است صندوق تأمین اجتماعی را انتخاب کنند زیرا در زمان بازنشستگی از مستمری بیش‌تری برخوردار خواهند شد. باید توجه داشت که در کلیۀ صندوق‌های بازنشستگی بیشترین سهم حق بیمه مربوط به کارفرما و صاحب‌کار است و بیمه‌شده درصد بسیارکم‌تری پرداخت می‌کند. بنابراین به نفع بیمه‌شده و کارمند است که با پرداخت حق بیمۀ بیش‌تر که بخش عمدۀ آن از طرف کارفرما پرداخت می‌شود، هنگام بازنشستگی از مزایای بهتری برخوردار شود.
خدمات مربوط به بیمۀ بیکاری به مشمولان استخدام کشوری ارائه نمی‌شود و این خدمت فقط مربوط به مشمولان قانون کار است. بنابراین حتی کارکنان پیمانی نیز مشمول بیمۀ بیکاری نیستند. البته مشاغل کارگری در دستگاه‌های دولتی مشمول قانون بیمۀ بیکاری می‌شوند. در استخدام کشوری افراد می‌توانند صندوق خود را انتخاب کنند. مخصوصاً این امر برای مستخدمان پیمانی که مشمول صندوق تأمین اجتماعی هستند، دارای اهمیت بسیاری است. برخی از کسانی‌که در جرگۀ استخدام رسمی در دستگاه‌های دولتی درمی‌آیند ممکن است قبلاً سابقۀ تأمین اجتماعی داشته باشند. با وجودی که انتقال سوابق از صندوقی به صندوق دیگر از نظر قانونی مجاز است، ولی انجام آن مستلزم هزینۀ گزافی است که بیمه‌شده باید تحت عنوان مابه‌التفاوت آن را متقبل شود. بنابراین افرادی که تبدیل وضعیت می‌یابند و می‌خواهند به استخدام رسمی دولت درآیند و سابقۀ تأمین اجتماعی هم دارند باید نسبت به انتخاب صندوق بازنشستگی خود دقت و حساسیت بیش‌تری داشته باشند تا بعداًٌ دچار ضررهای ناشی از انتقال سابقه نشوند. به این افراد توصیه می‌کنم صندوق تأمین اجتماعی را انتخاب کنند تا لازم نشود سوابق قبلی خود را به صندوق بازنشستگی کشوری انتقال دهند.
پانزده سال سابقۀ تأمین اجتماعی داشتم که با اشتغال در شهرداری تهران مشمول صندوق بازنشستگی شهرداری شدم. درحال‌حاضر برای انتقال سابقۀ مذکور مبلغ زیادی طلب کرده‌اند. آیا می‌توانم طبق قانون تأمین اجتماعی حق بیمۀ این ۱۵ سال را پس بگیرم یا به شخص دیگری منتقل کنم؟
استرداد حق‌بیمه‌های دریافتی در قانون تأمین اجتماعی پیش‌بینی نشده و امکان انتقال آن نیز به افراد دیگر وجود ندارد.
