مرضی به نام پوپولیسم

اقتصاد ایران مشکلات فراوانی دارد. رفاه اجتماعی نیز در یک اقتصاد بیمار نمی‌تواند محقق شود. متاسفانه از دولت نهم و دهم، برخی از عملکرد‌ها این بیماری را تشدید کرده است. پرداخت یارانه به صورت نقدی، آن هم به همه شهروندان یکی از دلایل تشدید این بیماری بود. همین امر موجب شد پایه‌های رفاه سست شود.

باید بدانیم اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در دولت گذشته کلید خورد. این طرح با هدف توزیع عادلانه ثروت به تصویب رسیده بود، اما در اجرا، دولت گذشته عملا آن را تبدیل به طرحی پوپولیستی کرد، چراکه پرداخت یارانه نقدی به همه شهروندان نه‌تنها باعث توزیع عادلانه ثروت نشد، در عوض مشکلات عمده‌ای را هم به وجود آورد. رفتارهای اقتصادی پوپولیستی دولت قبلی که فرهنگ دریافت صدقه را ترویج ‌کرد، نتوانست فاصله طبقاتی را کاهش دهد و بیماری اقتصاد ایران را بیشتر کرد.

رفاه اجتماعی و اقتصادی نیز در دوران دولت‌های نهم و دهم به طور بسیار جدی نابود شد. از سوی دیگر، رفتارهای پوپولیستی آن دولت‌ها، موجب حیف و میل پول‌ها شد. دولت در طرح یارانه‌های نقدی ملزم به پرداخت میلیارد‌ها تومان پول نقد در هر ماه شد. شاید این رقم در دولت قبل به دلیل وجود درآمد‌های افسانه‌ای نفت ناچیز جلوه می‌کرد و دولت قبل با اتکا به این درآمد‌های نجومی می‌توانست به راحتی از پس پرداخت یارانه‌های نقدی برآید، اما برآمدن دولت یازدهم مقارن با کاهش بی‌سابقه درآمد‌های نفتی بود. با این حال، برخی از افراد و طیف‌ها هنوز شعارهای پوپولیستی همچون افزایش یارانه نقدی می‌دهند. این یک شعبده است که مردم دیگر به آن توجه نمی‌کنند. چون نتایج فاجعه‌بار آن را دیده‌اند.

دوره شعار‌های پوپولیستی به سر آمده است. در واقع پرداخت یارانه به شکل فعلی، بلایی بود که هنوز کشور دچار آن است. نمی‌دانیم با آن چه کنیم ولی مسلم است که مردم دیگر فریب این تبلیغات و جوسازی‌ها را نخواهند خورد. این افراد فکر می‌کنند که می‌توانند مانند چند سال قبل، مردم را با شعار و پروپاگاندا فریب دهند اما دوران این کارها به سر آمده است. امروز برای نیل به رفاه اجتماعی باید ابتدا رشد اقتصادی مناسب داشته باشیم. در این زمینه به نظر من، دولت یازدهم در حوزه رشد اقتصاد عملکرد مناسبی داشته و کارنامه موفقی از خود به جا گذاشته است. باید در نظر گرفت که هنوز هزاران مشکل اقتصادی به جا مانده از دولت قبل وجود دارد، اما دولت یازدهم در چهار سالی که زمامدار امور بوده، توانسته تورم لجام‌گسیخته را کنترل و حتی در سال گذشته تورم را تک‌رقمی کند. رشد اقتصادی نیز در سال گذشته بسیار مطلوب بوده و برخی گزارش‌ها حکایت از دورقمی شدن آن دارد.

با وجود این، رکود همچنان در برخی بخش‌ها وجود دارد و بیکاری به دلیل افزایش ورود به بازار کار بیشتر شده است. اما همین رشد و کنترل تورم می‌تواند به نفع رفاه مردم باشد. از سوی دیگر، در دولت نهم و دهم، کشور در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و رشد اقتصادی سقوطی بی‌سابقه را تجربه کرد. تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های نادرست مالی و پولی دولت پیشین، وجود فساد برخی از افراد مسئول در نهادهای اداری و مالی کشور و کشمکش‌های سیاسی به‌ویژه میان مجلس و دولت دهم، ثبات سیاسی و اقتصادی را تضعیف کرد و موجب کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشورمان شد. بعد از روی کارآمدن دولت یازدهم و فاصله گرفتن این دولت با گفتمان پوپولیستی و رفع مساله هسته‌ای و خصوصا برجام، سرمایه‌گذاران اروپایی و آسیایی بار دیگر برای حضور در کشورمان اعلام آمادگی کردند.

با وجود اینکه دولت یازدهم در یک فضای سخت اقتصادی سکان اداره کشور را به دست گرفت، توانست از رشد افسارگیسخته تورم جلوگیری کند. اما چون مراودات اقتصادی ایران با کشورهای دیگر رونق نداشت، در نتیجه رکود نیز نفس اقتصاد کشور را گرفت. از این جهت مهم‌ترین کار روحانی در این چهار سال به ثمر رساندن برجام بود. با این حال عمق فاجعه بسیار است. وضعیت به قدری خراب بود که با تمام این اقدامات صورت گرفته در چهار سال گذشته، هنوز مشکلات بسیاری پابرجاست، هرچند تمام کارشناسان اذعان دارند که شرایط ما نسبت به چهار سال قبل تغییر زیادی داشته است. با این همه، متوسط رشد اقتصادی دولت دوم روحانی بین 5 تا 6 درصد است. دولت قبل به خاطر رویکرد پوپولیستی‌اش در حوزه زیرساخت‌های تولید، به کارهای مسکن‌وار و زودگذر پرداخت که در میان مدت به ضرر مردم تمام شد. طرح‌هایی که با شعارهای دهان پرکن پوپولیستی اجرا شدند، بلای جان اقتصاد شد. موضوع مسکن مهر نمونه بارز آن است. همین رفتارهای پوپولیستی موجب شد که دولت یازدهم تمرکزش را روی بازسازی زیرساخت‌ها بگذارد. اکنون اقتصاد ریاضتی پس از دوره‌ای که بی‌انضباطی گسترده مالی صورت گرفت، پدید آمده است.

این سیاست به ویژه زمانی آغاز می‌شود که دولت‌های قبلی، هزینه بودجه‌های جاری خود را افزایش داده‌اند. آنها دولت‌هایی هستند که بر اثر شعارهای پوپولیستی روی کار آمدند و با اتخاذ سیاست‌های موقتی زودگذر سعی دارند آرای مردم را به سمت خود جلب کنند. این دولت‌ها شاید در کوتاه‌مدت موفق شوند اما در طولانی‌مدت ناهنجاری‌های سنگینی برجای می‌گذارند. پوپولیسم امتحانش را در اقتصاد ایران پس داده و دیگر کارایی ندارد. امتحان پوپولیسم اقتصادی هم فقط در دولت قبل اتفاق افتاد. در دولت‌های سازندگی و اصلاحات و دولت تدبیر و امید، این گفتمان در حوزهای مختلف و به خصوص اقتصاد جایی نداشته و ندارد.