آزموده را آزمودن خطا است

نعمت الله علیپور
 معاون موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی

تامین ۲۴/

در هنگام انتخابات یکی از مسائلی که همواره جلب نظر می کند وعده ها و برنامه هایی است که نامزد ها ارائه می نمایند و اما در چند دوره اخیر پاره ای از وعده های انتخاباتی ارایه شدند که به  انحای مختلف تکرار می گردد. این دسته به لحاظ گونه شناسی کاملا شایسته بررسی و واکاوی خاستگاه، رویکرد و کارکرد هستند.

وعده های انتخاباتی مورد نظر در این نوشتار آن دسته از وعده هایی است که به کمبود ها و درد مشترک مردم تاکید داشته و در فضایی منتزع از ساختار ها و شرایط نهادی موجود بر آن تاکید می گردد. وعده هایی ساده و موثر در جذب و جلب توجه رای دهندگان، وعده هایی که از فرط فقر شناختی ساده و بی پیرایه اند. راهکار های ساده برای مسائل پیچیده در بسیاری موارد جذاب می نمایند و همچون نوشدارویی برای درد های دردمندان بی گزیر تجویز می گردد و به شیرینی رویا بر جان بیچارگان می نشیند. 

وعده هایی همچون افزایش یارانه یا ایجاد اشتغال در سطحی وسیع و حل مشکلات به چشم بر هم زدنی، اگر چه شیرین می نماید ولی چنانکه از تجربیات گذشته بر می آید و صاحبنظران بسیار در باب نتایج و امکان پذیری آن ها سخن گفته اند که تکرار آن را نیازی نیست.

مراد در این نوشتار آن است که این گفتمان و آثار آن بر ساختار ها و نهاد های جامعه در حد مجال مورد بررسی قرار گیرد.

دموکراسی و نمود آن در انتخابات از جمله پایه های اساسی دولت های مدرن مشروط به قانون هستند و زمانی که بازیگران این عرصه به فعالیت می پردازند به طورپیشینی در ساز و کارهای مدرن بر اساس اندیشه انسان مدرن مشارکت نموده و عمل می نمایند و بدیهی است که این مشارکت در چارچوب و بر اساس معیار ها و قرارداد مکتوب و یا نانوشته اجتماعی در بستری مدرن باید صورت پذیرد.

دولت ملت ها در عصر کنونی بر مبنای قراردادی اجتماعی شکل گرفته اند که اساس آن دستیابی به جامعه ای همسود و دستیابی به عدالت و برابری و دیگر حقوق بنیادین انسان همچون آزادی رفاه و سلامت است. در این گذار از جوامع پیشا مدرن به جامعه همسود، رخداد مهم گذار از چشم انداز های شخصی به چشم انداز های غیرشخصی در جهت توسعه منافع عمومی و دستیابی به بهزیستی فردی از این طریق است. از این رو، نظام های سیاسی بر پایه ارزش های عمومی غیر قابل انکار نسبت به ساختار ها و نهاد های سیاسی برای پیشگیری از تفوق چشم انداز های شخصی و منافع فردی به چشم انداز های غیر شخصی و منافع عمومی دست یازیده اند تا در سایه اجبار تبعیت از این نهاد ها اخلاق عمومی بسط و توسعه یافته و خیر عمومی فراهم گردد.

وعده های انتخاباتی مورد نظر با نادیده گرفتن ساختار ها، نهاد ها و امکانات موجود عموما با تکیه بر چشم انداز های شخصی و سود جستن از درد مندی های موجود سعی بر آن دارند تا در این فرایند مدرن به رای مخاطبان دست یابند و این یکی از ناسازه های مهم دموکراسی است. به عبارتی نه تنها در کشور ما بلکه در سطح جهانی اکنون با گسترش شبکه های اجتماعی و رسانه های فراگیر موجود، پاره ای از گروه های سیاسی با گفتمانی پیشامدرن سعی در بهره گیری از نهاد های مدرن و ساز و کار های دموکراتیک در جهت پیشبرد اهداف و برنامه های خود دارند این پدیده عموما در روند معکس تاریخی به تخریب نهاد های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی منجر شده و در فردگرایی توده ای منجر به توسعه شکاف ها و تضعیف انسجام اجتماعی، توسعه قانون گریزی و فساد مبتنی بر آن خواهد بود.

برای گریز از این پدیده های تجربه شده لازم است که بار دیگر به ماهیت و کارکرد نهاد ها و ساختار های موجود توجه شده و از آزمودن آموخته اجتناب گردد. پرسش اساسی این است که آیا برای توسعه عدالت، رفاه و همبستگی و انسجام اجتماعی بهتر نیست که نهاد های دموکراتیک از این دست همچون تامین اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و زیرساخت های توسعه آن در حوزه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در برنامه های نامزد های انتخابات مد نظر قرار گیرد؟ آیا توسعه اشتغال بدون در نظر گرفتن تعاملات نهادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و شرایط حاکم بر آنها مقدور است؟

در یک جمع بندی به نظر می رسد در پس هر هدف باید برنامه ای که متضمن الزامات دستیابی به هدف باشد، قرار داشته باشد که شور بختانه در وعده های نامزدها کمتر به این موارد می توان دست یافت.