۶۰۰ هزار نفر پشت خط بازنشستگی

تامین ۲۴/ در این پژوهش نتایج کاربردی حاصل از عملیات احصاء و محاسبه شاخص‌های پوشش تأمین‌اجتماعی طی 5 سال گذشته مورد بررسی قرار گرفته است؛ عناوینی مانند متوسط سن بیمه‌شدگان و متوسط دستمزد آنان. به دلیل حجم بالای جداول این تحقیق ارزنده و محدودیت صفحات از درج جدول تعداد و متوسط دستمزد بیمه‌شدگان در گروه‌های بیمه‌ای متفاوت خودداری شده است. جدول یاد شده نشان می‌دهد که 8 میلیون و 727 هزارو 870 نفر از کل بیمه شدگان فعال سال 92 با دستمزد زیر یک میلیون تومان حق بیمه پرداخت کرده‌اند که این تعداد25/69 درصد از کل است و سهم بیمه شدگان صرفاً اجباری در این گروه دستمزدی 45 درصد کل را شامل می‌شود. یکی از دلایل سهم بالای بیمه‌شدگان با حداقل دستمزد از کل می-تواند ناشی از اعلام تعمدی حداقل دستمزد در لیست‌های ماهانه پرداخت حق‌بیمه باشد و به نظر می‌رسد موضوع اشتغال بخش قابل توجهی از بیمه‌شدگان در مشاغل یا کارگاه‌های غیرتخصصی یا خدماتی و اشباع بازار کار و غلبه عرضه نیروی کار بر تقاضا در سال‌های اخیر نیز می‌تواند از دیگر علل کاهش دستمزدها باشد.

سابقه بیمه شدگان 

متوسط سوابق بیمه‌پردازی نیز همانند متوسط سن، از منظری می‌تواند بیانگر جوانی یا پیری صندوق بیمه‌ای باشد. البته موضوع محاسبه سابقه بیمه‌شدگان تامین اجتماعی با توجه به وجود پیچیدگی‌های مربوط به فرآیند شناسایی و تشخیص، سنجش اعتبار و پالایش آن در پایگاه اطلاعات تجمیعی بیمه‌شدگان نیاز به دقت و طراحی الگوریتم‌های تودرتو و چند مرحله-ای دارد تا بتوان سوابق بیمه‌شدگانی را که در شعب مختلف کشور در سال‌های متمادی و برخی از آنها طی چند دهه، ایجاد شده‌اند، استخراج و محاسبه کرد. تعداد قابل توجهی از آنها دارای ثبت سوابق تکراری در ماه‌های یکسان سال هستند که ثبت آنها به علت شرایط لحاظ شده در سیستم مکانیزه بیمه‌ای سازمان، در مواردی با اعداد منفی نیز صورت گرفته است.

مشکلات موجود در محاسبه سرجمع سوابق یک بیمه‌شده در پایگاه اطلاعات تجمیعی به طوراساسی به دلیل ساختار نامناسب بانک اطلاعاتی مربوطه و متمرکز نبودن اطلاعات مکانیزه بیمه شدگان در کل کشور به هنگام ثبت اطلاعات بیمه‌ای در شعب است. لذا نقل و انتقال کارگاه و بیمه شده در شعب کشور،  قابل رویت در دیگر شعب نبوده‌ و هر شعبه فقط سوابق ثبت شده در آن شعبه را دارد. ازاین‌رو پس از تجمیع تمامی سوابق تعداد زیادی رکوردهای اطلاعاتی بعضاً تکراری و غیرقابل استفاده مشاهده می‌شود که پردازش، پالایش و محاسبه سابقه نیاز به زمان و منابع هنگفتی در بخش IT دارد.

مع‌الوصف فرآیند محاسبه سابقه به طریق مذکور از سال 1391 تا سال جاری در دستور کار قرار گرفت و عملیات مربوطه هر سال در حدود 2 ماه برای بیمه‌شدگان فعال انجام شده است. حاصل عملیات مربوط به محاسبه متوسط سابقه بیمه‌شدگان در سال 94، این شاخص را برابر 93/7 سال نشان می‌دهد. همچنین مشخص شد 46/69 درصد از بیمه‌شدگان فعال سال 1394 دارای سابقه برابر یا کمتر از 10 سال، 84/24 درصد آنها دارای سابقه 10 تا 20 سال و 69/5 درصد دارای سابقه بیش از 20 سال هستند و بیشترین تعداد بیمه‌شدگان که 6/28 درصد کل هستند، دارای سابقه برابر یا کمتر از 10 سال به گروه سنی 34-30 سال تعلق دارند.

سهم بالای تعداد بیمه‌شدگان با سابقه کمتر از 10 سال در گروه سنی 34-30 نشان می‌دهد زمان بیمه‌پردازی این بخش از بیمه‌شدگان تا دوران بازنشستگی از سال تهیه گزارش بیش از 20 سال است. این موضوع نکته مثبتی برای بحث درآمد بیمه-ای سازمان است، اما دغدغه سال‌های اخیر مسئولان و کارشناسان ارشد سازمان، بیش از موضوع چگونگی افزایش منابع صندوق، افزایش بی‌رویه هزینه‌های مستمری و درمانی سازمان است.

در سال 1394 در بین ادارات کل ‌سازمان تامین اجتماعی در سراسر کشور، استان ایلام با 02/7 سال و اداره کل غرب تهران با 7/9 سال به ترتیب کمترین و بیشترین متوسط سابقه بیمه‌شدگان را به خود اختصاص داده‌اند.

به نظر می‌رسد غرب استان تهران به دلیل نرخ اشتغال بالاتر نسبت به استان‌هایی مانند ایلام و جذب نیروی کار در سنین کمتر به بازار کار، دارای سوابق بیمه‌پردازی بیشتر است و متوسط سابقه پرداخت حق‌بیمه در آنها عدد بزرگتری است. حال اگر نگاهی به ترکیب شاخص متوسط دستمزد و سابقه پرداخت حق‌بیمه بیمه‌شدگان سال 1394 مطابق جدول صفحه بعد بیندازیم، نکات زیر قابل استنتاج است:

بیشترین متوسط دستمزد بیمه‌شدگان در گروه سابقه بیش از 20 سال با رقم 24,551,853 ریال اتفاق افتاده است که مربوط به گروه سنی 74-70 سال است. اما درگروه سابقه 10 سال و کمتر بیشترین متوسط دستمزد 10,704,622 ریال است که مربوط به گروه سنی 34-30 است و با وجود بالاترین سهم تعداد بیمه‌شدگان در این گروه سنی (معادل 25/22 درصد از کل)، متوسط دستمزد محاسبه شده فوق از متوسط دستمزد کل بیمه‌شدگان که معادل 11,192,027 ریال است، کمتر است.

چگالی پرداخت بیمه شدگان 

متوسط وزنی ماه‌های پرداخت حق‌بیمه حسب تعداد بیمه‌شدگان و تعداد ماه‌های پرداخت در طول یک سال،  مبین چگالی پرداخت حق بیمه است. هر چه عدد حاصله به 12 ماه نزدیکتر باشد، نشان از پایداری صندوق بیمه‌ای و وجود اعتماد دوسویه مابین سازمان بیمه‌ای از یک طرف و شرکای اجتماعی آن یعنی بیمه‌شده و کارفرما است. اطلاع نداشتن از مسئولیت‌های قانونی و ضعف فرهنگ بیمه‌ای موجب می‌شود که برخی از کارفرمایان از ارسال لیست و پرداخت حق‌بیمه کارکنان خودداری کنند که این موضوع باعث تضییع حقوق کارگران و لطمه به صندوق تامین اجتماعی به عنوان صندوق بین‌النسلی می‌شود. این موضوع یکی از عواملی است که منجر به کاهش چگالی پرداخت می‌شود. البته این عامل کاهش چگالی را می‌توان به فرار بیمه‌ای نیز تعبیرکرد. در برخی از موارد نیز کارفرما لیست حق‌بیمه را ارائه می‌دهد، ولی اسامی واقعی کارگران خود را در لیست درج نمی‌کند؛ یعنی اسامی تعدادی از کارگران باوجود برقراری رابطه مزدبگیری و مشمول قانون کار و قانون تامین اجتماعی و تشکیل پرونده در شعب تامین اجتماعی در لیست حق‌بیمه‌ای که ارائه شده است، وجود ندارد. این گونه موارد به طورعمده برای آن دسته از بیمه‌شدگانی رخ می‌دهد که تغییر شغل و کارگاه داده‌اند.

شاخص چگالی پرداخت حق‌بیمه نیز همچون دیگر شاخص‌های توصیفی در این پژوهش در سال‌های 94-1390 برای بیمه‌شدگان سازمان تامین اجتماعی محاسبه و ارائه شده است.

عدد این شاخص برای سال 1394، 4/10 ماه محاسبه شده است که به تفکیک مرد و زن به ترتیب معادل 42/10 ماه و 33/10 ماه است. اما بیشترین چگالی پرداخت در گروه سنی 54-50 با رقم 04/11 ماه و کمترین آن در گروه سنی 19-15 سال برابر 14/6 ماه رخ داده است.

منطقی است با ایجاد ثبات کاری نیروی کار اغلب در سنین 54-50 سال پرداخت حق‌بیمه ماهانه نیز منظم‌تر و معمولاً بدون وقفه می‌شود. در میان ادارات کل بیمه‌ای کشور نیز بیشترین چگالی پرداخت مربوط به بیمه‌شدگان استان قم با 78/10 ماه و کمترین چگالی به استان بوشهر با 97/8 ماه تعلق داد.

به نظر می‌رسد وجود مراکز خدمات حوزه علمیه در قم با سهم بالای جمعیت بیمه‌شده با ارائه لیست‌های منظم و دایم بیمه‌ای نقش موثری در کسب بیشترین چگالی پرداخت در سطح کشور را داشته است و استان بوشهر به دلیل جذب نیروی کار به صورت غیردایم اعم از دوره‌ای، فصلی و پروژه‌ای در کارگاه‌های صنعتی و نفت گاز مانند عسلویه، ارائه لیست‌های بیمه‌ای مربوطه، به صورت دایم و منظم در طول ماه‌های سال انجام نمی‌گیرد و در مواردی دچار وقفه یا پس از تغییر کارگاه بیمه شده،  لیست از سایر کارگاه‌های واقع در دیگر شعب استان‌ها ارسال می‌شود.

محاسبه چگالی پرداخت به تفکیک گروه‌های بیمه‌ای (اجباری، اختیاری و مشاغل آزاده) می‌تواند تصویر گویاتری از این شاخص بیمه‌ای نشان دهد؛ چرا که در گروه بیمه اختیاری، بیمه‌شدگان حق‌بیمه را در طول سال به صورت اختیاری و داوطلبانه پرداخت می‌کنند و مسلماً در این گروه چگالی پرداخت عدد بزرگتری را نشان می‌دهد؛ اما این موضوع به دلیل سهم حدود 76 درصدی بیمه‌شدگان اجباری از کل، خیلی نمی‌تواند سبب تفاوت در رقم‌های مربوط به چگالی کل بیمه‌شدگان و چگالی بیمه‌شدگان اجباری شود.

پس از ارزیابی چگالی در سال 94،  اکنون تغییرات چگالی پرداخت در سال‌های 1394-1390 مطابق جدول قابل مشاهده است.

به نظر می‌رسد نرخ رشدمثبت اما خفیف چگالی پرداخت در پنج سال مذکور، علامت مثبتی در روند توسعه فرهنگ عمومی تامین اجتماعی و روابط میان شرکای اجتماعی هر سال نسبت به سال قبل محسوب شود، اما کماکان نیاز به تقویت و ارتقای فرهنگ تامین اجتماعی با کمک عناصر دخیل در آن مانند کارفرما و بیمه‌شده و حمایت قوای نظام حاکمیتی است.

تحریریه تامین: یادآور می‌شود، موضوع اکچوئری و محاسبات بیمه‌ای، از اصولی‌ترین مبانی حاکم بر سازمان‌های بیمه‌ای است،  آمار و داده‌های آماری هم از جمله بنیان‌های  محاسبات بیمه‌ای است ، یکی از کارکرد‌های این دانش، کمک به تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های مدیران است، بر همین اساس تلاش می‌شود تا  آمار و ارقام تولید شده در سازمان  تامین اجتماعی، تبدیل به تحلیل‌های روزآمد و کارآمد شود تا بتوان از این طریق نسبت به شرایط  موجود سازمان  آگاه شد و نیم‌نگاهی هم به آینده داشت.

در جدول جمعیت بیمه‌شدگان با سابقه پرداخت حق بیمه با بیش از 20 سال نکته‌های قابل تاملی برای سازمان تامین اجتماعی وجود دارد، بر اساس این جدول، اگر سن بالای 45 سال و سابقه بیش از 20 سال را بررسی کنیم، مشاهد خواهیم کرد که افرادی که دارای بیش از 45 سال سن و بیش از 20 سال سابقه بیمه‌پردازی هستند، بیش از 600 هزار نفر خواهد شد. این به معنای این است که در سال‌های آتی این سازمان با بازنشستگی بیش از 600 هزار نفر جدید مواجه خواهد شد.

 البته این رقم بر مبنای آمار سال 1394 و در شرایط موجود است و امکان دارد در شرایط دیگر  از نظر اقتصادی، اجتماعی و اشتغال  و... دستخوش  تغییرات دیگری باشیم.

نکته قابل ذکر آن که تحلیل‌های منتج از آمار و ارقام، لزوماً به این معنی نخواهد بود که این برآوردها  کاملاً محقق شود، بلکه با توجه به متغیرهای اجتماعی و اقتصادی  و.. می‌تواند تغییر پیدا کند. 

همچنین یادآوری این  نکته نیز خالی از لطف نیست  که بر اساس جدول  متوسط سابقه  بیمه شدگان   فعال،  میزان سابقه از 64/6  در سال  1390 به 93/7 در سال 1394 رسیده است  که در کنار این هشدارها چشم‌انداز به نسبت امیدوارانه‌ا‌ی را هم پیش‌روی قرار می‌دهد. 

منبع: هفته نامه تامین / مجتبی ترک تبریزی