تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
مزایا و خدمات رفاهی پس از بازنشستگی
بازنشستگان تحت پوشش صندوق تأمین اجتماعی علاوه بر دریافت مستمری از خدمات درمانی که در مراکز درمانی ملکی و مراکز درمانی طرف قرارداد تأمین اجتماعی ارائه می‌شود، برخوردار هستند. خدمات درمانی در مراکز ملکی سازمان رایگان است و استفاده از خدمات سایر مراکز درمانی غیرملکی با پرداخت فرانشیز و در چارچوب تعرفه‌های قانونی امکان‌پذیر است. پرداخت عیدی، حق اولاد، حق عائله‌مندی، حق سنوات مازاد بر ۲۰ سال و پرداخت کمک‌هزینۀ معیشت مستمری‌بگیران (کمک دولت) از دیگر خدماتی است که از سوی صندوق تأمین اجتماعی برای بهبود شرایط زندگی بازنشستگان و مستمری‌بگیران تحت پوشش این سازمان ارائه می‌شود. هم‌چنین بازنشستگان و مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی با عضویت در کانون بازنشستگان محل خود می‌توانند از وام دومیلیون تومانی نیز برخوردار شوند و از سفرهای زیارتی و سیاحتی که از طریق کانون‌های مذکور برگزار می‌شوند، استفاده کنند.
بازنشستگی و اشتغال مجدد
منع اشتغال مجدد بازنشستگان تأمین اجتماعی از نگاه قانون کاملاً محرز است، ولی بحث اصلی و محل مناقشه این است که چه نوع کار و با چه ویژگی‌هایی به معنای اشتغال مجدد است و برای بازنشسته منع قانونی دارد. با توجه به آرای هیئت عمومی دیوان عدالت اداری دراین‌خصوص که طی چندین سال گذشته صادر شده است، اشتغالی که در چارچوب قانون کار شکل بگیرد و دارای همان الزامات و شرایط قانون مذکور باشد از قبیل ساعات کار به میزان مقرر در قانون (هشت‌ساعت در روز، ۴۴ ساعت در هفته و ۱۷۶ ساعت در ماه)، حضور کامل در محل کار، حقوق و مزایا و شرایط مشخص در چارچوب قانون کار و... اشتغال تلقی می‌شود و سازمان می‌تواند مستمری بازنشسته را قطع کند. مخصوصاً اگر بابت اشتغال حق بیمه نیز به شعب سازمان پرداخت شود، قطع مستمری کاملاً قانونی خواهد بود. درغیراین‌صورت اگر کار به‌صورت پاره‌وقت، موقت، مشاوره‌ای و بدون الزامات قانون کار باشد اشتغال محسوب نمی‌شود، زیرا چنین کاری فقط می‌تواند درآمد ناچیزی برای فرد بازنشسته داشته باشد و کمک‌خرجی برای وی محسوب شود و نمی‌تواند جایگزین حقوق مستمری شود. از طرف دیگر، اخیراً حکم دیگری توسط هیئت عمومی دیوان صادر شده که براساس آن چنان‌چه اشتغال بازنشسته در همان محلی که از طریق آن بازنشسته شده صورت پذیرد اشتغال مجدد محسوب می‌شود و سازمان می‌تواند حقوق بازنشستگی وی را قطع کند. درصورتی‌که اشتغال در کارگاه‌های دیگر باشد، قطع مستمری مجاز نیست و وجاهت قانونی ندارد. در همین ارتباط سازمان تأمین اجتماعی با اقدام شایسته‌ای سعی کرده به این مجادله همیشگی پایان دهد. اگرچه این اقدام نیز نتوانسته اصل مشکل را برطرف کند ولی شروع خوبی برای کاهش اختلافات به شمار می‌رود. اخیراً سازمان تأمین اجتماعی با صدور بخش‌نامه‌ای موضوع اشتغال مجدد بازنشستگان را تسهیل کرده است. براساس این دستورالعمل، چنان‌چه بازنشسته‌ای بخواهد به بازار کار برگردد لازم است موضوع را به شعب سازمان گزارش کند. در این حالت مستمری وی قطع می‌شود و با اخذ حق بیمه از کارفرما بابت اشتغال مجدد، سوابق برای چنین شخصی منظور می‌شود و هنگامی که شخص مجددا از کار منفک شود و برای برقراری مجدد بازنشستگی اقدام کند، مدت سابقه اشتغال مجدد در محاسبۀ مستمری لحاظ می‌شود و طبعاً با محاسبۀ جدید، از مستمری بیش‌تری برخوردار می‌شود. البته باید توجه داشت که سقف سنوات پرداخت حق بیمۀ مؤثر در محاسبۀ مستمری ۳۵ سال است و بیش از آن در تعیین مستمری تأثیرگذار نخواهد بود.
همسان‌سازی حقوق بازنشستگی
موضوعی که اخیراً در مجامع و محافل مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته و رسانه‌ها نیز به تب آن دامن زده‌اند، اجرای طرح همسان‌سازی حقوق‌های بازنشستگی است. این مسئله در برنامۀ ششم توسعه و بودجه سال 1396 نیز مورد توجه خاص قرار گرفته و بندی دراین‌خصوص در برنامۀ ششم توسعه درج شده است. همسان‌سازی دو رویه دارد که باید به هردو وجه آن توجه کافی شود. همسان‌سازی اگرچه باعث تقویت حقوق بخشی از جامعه می‌شود، ولی عده دیگری را متضرر می‌سازد. تأمین اجتماعی در نظام بیمه‌ای و مشارکتی دارای الزامات خود است و نمی‌توان با آن با ادبیات دیگری برخورد کرد. در سیستم مشارکتی حقوق و مزایای بیمه‌پرداز براساس میزان مشارکت و حق بیمۀ پرداختی محاسبه و تعیین می‌شود و اگر چنین فرآیندی خدشه‌دار شود، نظام بیمه‌ای دچار اختلال می‌شود و درنهایت میل به بیمه‌پردازی کاهش می‌یابد. دراین‌حالت چنین تصوری به وجود می‌آید که وقتی میزان پرداخت حق‌بیمه در حقوق و مزایای بازنشستگی تأثیر ندارد، چرا باید مبلغ بیش‌تری هزینه شود. این موضوع کاملاً بارز و روشن است که هرکس براساس محاسبه و تعقل و حساب‌گری به اقدامی دست می‌زند و نمی‌توان انتظار داشت افراد خلاف منافع خود عمل کنند. اگر غرض کمک به اقشار با درآمد پایین است باید از طرق دیگر به این امر اقدام شود و نباید به اختلال مناسبات و محاسبات بیمه‌ای منجر شود. عواقب این امر در بلندمدت برای نظام اقتصادی کشور زیان‌بار خواهد بود. ضمن این‌که منابع سازمان تأمین اجتماعی محدود و در مقابل تعهدات بلندمدت درواقع سپرده‌گذاری شده است و قادر نیست با چنین شیوه‌های پرداخت، که خارج از چارچوب‌های بیمه‌ای صورت می‌پذیرد، به حیات خود ادامه دهد. در شرایطی که دولت مبالغ قابل توجهی به سازمان بدهکار است و (با نگاهی خوش‌بینانه) قادر به پرداخت آن نیست، چنین طرح‌هایی درصورت تعریف‌نشدن منابع آن از سوی دولت، موجب خالی شدن منابع مالی صندوق می‌شود و دود آن به چشم همگان می‌رود، به‌ویژه به چشم کسانی‌که حق بیمۀ بیش‌تری پرداخت کرده و سابقه بیش‌تری در سازمان داشته‌اند و درمجموع حق بیمۀ بیش‌تری پرداخت کرده‌اند، که این امر اصلاً با عدالت سازگاری ندارد.
***
اگر کسی 20 سال حق بیمۀ بابت بازنشستگی (بیمۀ مشاغل آزاد) بپردازد و فوت کند، به همسر و افراد تحت تکفل‌اش براساس همان 20 سال مستمری تعلق می‌گیرد یا خیر؟ آیا سازمان می‌تواند به‌دلیل این‌که 2 درصد حق بیمۀ فوت را نداده و 30 سال هم سابقۀ کامل نداشته، برای خانواده‌اش مستمری فوت برقرار نکند؟
تعهدات و خدمات بیمه حرف و مشاغل آزاد شامل موارد زیر است:
1. بازنشستگی و فوت بعد از بازنشستگی با پرداخت 12 درصد حق بیمه
2. بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی 14 درصد (حق بیمۀ فوت قبل از بازنشستگی 2 درصد است)
3. بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی و ازکارافتادگی 18 درصد
4. بازنشستگی و فوت قبل و بعد از بازنشستگی و ازکارافتادگی 18 درصد و سرانۀ درمان برای خدمات درمانی.
اگر بیمه‌شده فقط مشمول بند اول باشد و بازنشسته شود و برایش مستمری بازنشستگی برقرار شود و سپس فوت کند، برای خانواده‌اش مستمری بازماندگان برقرار می‌شود. ولی اگر قبل از بازنشستگی فوت کند و تعهد بند دو را نداشته باشد، برای خانواده‌اش مستمری برقرار نمی‌شود.
