بازنشستگی یکی از مراحل مهم زندگی هر شخص به شمار میرود. دوران بازنشستگی باید توأم با آرامش و بهدور از دغدغههای معمول در مورد معیشت باشد. کسانیکه برای این دوران سرمایه‌گذاری می‌کنند قطعاً دوران بازنشستگی را در آرامش سپری می‌کنند.
محمدحسین قشقایی، کارشناس تأمین اجتماعی
صندوق‌های بازنشستگی به‌خاطر تأمین چنین نیازی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند. این صندوق‌ها با جمع‌آوری اندوخته‌های اندک نیروهای مولد جامعه به‌عنوان حق بیمه با نگهداری اندوخته‌های مذکور و سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های درآمدزا مبالغ پرداختی را در دورۀ بازنشستگی به وی بازمی‌گردانند. درواقع باید گفت صندوق‌های بازنشستگی قائم‌مقام افراد به‌شمار می‌روند تا درآمدهای مازاد آن‌ها را حفظ و برای روز مبادا به‌طور بهینه ذخیره کنند. البته باید توجه داشت صندوق‌های بیمه و بازنشستگی تنها حمایت‌های بازنشستگی را ارائه نمی‌دهند، بلکه این سازمان‌ها طیف وسیع و متنوعی از حمایت‌های فردی و خانوادگی را در چارچوب بیمه و کفالت به مشمولان خود ارائه می‌دهند که هم نیازهای اساسی و اولیه و هم نیازهای ثانویه و رفاهی هر فرد را شامل می‌شوند.
براین‌اساس خدمات تأمین اجتماعی در دو حوزۀ اصلی تقسیم شده‌اند. خدمات بلندمدت که در زمان بسیار طولانی‌تر و به‌صورت دائم ارائه می‌شوند و تعهدات کوتاه‌مدت که به‌صورت کوتاه‌مدت و موقت عرضه می‌شوند. در مورد اول مستمری‌های بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت قرار دارند و در بخش دوم خدماتی مانند حمایت‌های درمانی، انواع غرامت دست‌مزد ایام بیماری، بارداری، کمک‌هزینه‌های ازدواج و فوت، بیمۀ بیکاری، پرداخت هزینه‌های پروتز و اروتز و... برای دست‌رسی عادلانه، مکفی و به‌موقع به خدمات فوق بیمه‌شدگان محترم باید به چند نکتۀ اساسی توجه کنید که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
1. از آ‌ن‌جا که تمامی خدمات تأمین اجتماعی ارتباط مستقیمی با میزان حق بیمه‌ای دارد که فرد در دورۀ کار به سازمان پرداخت می‌کند، بیمه‌شده در زمان اشتغال باید نسبت به پرداخت واقعی حق بیمۀ خود متناسب با دست‌مزد دریافتی حساس باشد و هرچند یک‌بار موضوع بیمۀ خود را از سازمان تأمین اجتماعی پیگیری کند. متأسفانه فراوان مشاهده می‌شود که برخی از کارفرمایان با وجود برداشت سهم حق بیمۀ کارگر از حقوق وی (هفت‌درصد)، حق بیمه را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نمی‌کنند و بیمه‌شده نیز بی‌خبر از ماجرا زمانی مطلع می‌شود که خیلی دیر شده است. این مشکل متأسفانه در کارگاه‌های کوچک و شرکت‌ها و پیمان‌کاری‌ها و کارهای موقت شیوع بیش‌تری دارد.
2. بیمه‌شدگان باید توجه داشته باشند که صرف داشتن دفترچۀ بیمۀ درمان نشانۀ پرداخت به‌موقع و مستمر حق بیمه توسط کارفرما نیست. متأسفانه برخی از کارفرمایان فقط به‌خاطر تمدید و صدور دفترچۀ کارکنان برای چندروز حق بیمه را واریز می‌کنند و پس از تمدید دفترچه از ادامۀ پرداخت حق بیمه خودداری می‌کنند. بیمه‌شدگان باید در طول اشتغال موضوع واریز مستمر حق بیمه را پیگیری و رصد کنند.
3. توجه به کسر حق بیمه با لحاظ‌کردن حقوق واقعی فرد از نکات مهم دیگری است که لازم است به آن توجه شود. درحال‌حاضر ۶۰ درصد مستمری‌های سازمان در سطح حداقل حقوق کارگری پرداخت می‌شود و این امر ناشی از پرداخت‌های غیرواقعی حق بیمه در دورۀ اشتغال بوده است. قابل‌قبول نیست که یک‌فرد با گذشت سال‌های متمادی فعالیت در یک شغل بدون هیچ‌گونه افزایشی در سال‌های مذکور، هم‌چنان همان حداقل حقوق کارگری را دریافت کند. با عنایت به این‌که اتخاذ سازوکاری مطمئن برای برخورد با این بی‌قانونی‌ها برای دستگاه‌های اجرایی مشکل است، باید خود بیمه‌شده نسبت به حقوق و مزایای خود حساس و پیگیر باشد.
4. بیمه‌شده باید سوابق بیمه‌ای خود را که ممکن است در شعبه‌های مختلف پراکنده باشد، در آخرین شعبۀ پرداخت حق بیمه متمرکز کند تا هنگام نیاز به استفاده از خدمات سازمان در حداقل زمان ممکن و بدون مشکل بتواند از این خدمات استفاده کند. برای این کار بیمه‌شده باید به آخرین شعبۀ پرداخت حق بیمه مراجعه کند و درخواست تجمیع سوابق را بدهد و وجود سوابق در شعب دیگر را به کارشناسان مربوط در واحد نام‌نویسی شعبه گزارش کند تا شعبۀ مربوطه با استعلام و درخواست از شعبه‌های مذکور سوابق را دریافت و در پروندۀ وی تجمیع کند.
5. بیمه‌شدگان باید از مدارک و اسناد مربوط به اشتغال و بیمۀ خود نگهداری کنند تا در زمان احتیاج بتوانند به مراجع درخواست‌کننده ارائه دهند.
6. بیمه‌شدگان باید در صورت مشاهده ایراد و اشکال در پروندۀ خود در شعب سازمان تأمین اجتماعی، سریعاً نسبت به اصلاح و نقص آن اقدام کنند. به‌طور مثال اگر در مورد عنوان شغلی، ایرادی در مدارک و پرونده موجود در شعبه وجود دارد به اصلاح به‌موقع آن اقدام کنند و آن را به بعد موکول نکنند. زیرا انجام برخی از اصلاحات در ظرف زمانی خود قابل‌اثبات و اصلاح است و با سپری شدن زمان و موقعیت مربوطه، ممکن است با از بین رفتن مستنداتی مثل تعطیلی کارگاه موضوع مورد بحث قابل‌پیگیری و اثبات نباشد.
7. به موضوع بیمۀ خود از بدو اشتغال توجه کافی مبذول کنید، زیرا سابقۀ بیمه به‌طور مستمر و با اشتغال حاصل می‌شود و این‌گونه نیست که بتوان با پرداخت مبلغی به‌صورت یک‌جا سابقه خریداری یا ایجاد کرد. بنابراین با توجه به این‌که سابقۀ به‌مرور زمان ایجاد می‌شود نسبت به جزئی‌ترین سابقۀ کارکرد و اشتغال خود حساس باشید و برای احیای آن به‌موقع اقدام کنید.
8. نکتۀ مهم دیگری که لازم است به آن توجه شود این است که وجود سابقۀ بیمه و بازنشستگی برای هرشخص یک سرمایه و دارایی مهم محسوب می‌شود. بنابراین باید این نکته برای همگان جا بیفتد که سابقۀ تأمین اجتماعی هم‌چون ملک، ماشین و دیگر دارایی‌های هرفرد، یک اندوخته و دارایی ماندگار و قابل‌اتکاست، که در شرایط لزوم به کمک و یاری شما می‌آید. نباید فکر کرد که پرداخت حق بیمه هدر دادن پول است، بلکه باید به آن به‌مثابۀ یک سرمایه‌گذاری برای آتیۀ خود، خانواده و فرزندان نگاه شود.
با کارفرمای خود توافق کرده‌ام که من را بیمه نکند و به جای آن سهم حق بیمۀ کارفرمایی را به من بدهد تا خود را بیمۀ اختیاری کنم. آیا این توافق صحیح است؟
هرگونه توافقی که نتیجۀ آن بیمه نکردن کارگر باشد باطل است. بیمۀ تأمین اجتماعی و پرداخت حق بیمه به سازمان تأمین اجتماعی اجباری است و توافقاتی از این دست به هر بهانه و دلیلی که باشد به‌موجب قانون بی‌اعتبار است و کارفرما مسئول آن است. چراکه طبق مادۀ ۱۴۸ قانون کار و مادۀ ۳۶ قانون تأمین اجتماعی کارفرما موظف است حق بیمۀ کارگران خود را در موعد مقرر به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کند و عدم ارسال لیست کارکنان و عدم پرداخت حق بیمه مربوطه مشمول جریمه خواهد بود. بر این نکته هم در قانون کار و هم در قانون تأمین اجتماعی تاکید شده و عدم توجه به اجرای آن برای کارفرما مجازات و جریمه در پی خواهد داشت.
قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به‌موجب آن کارگر در قبال دریافت حقالسعی (دست‌مزد) کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت (دائم) و یا کار معین برای کارفرما انجام میدهد.
تأمین معاش و زندگی کارگر و بیمه‌شده در زمان بیماری و ناتوانی ناشی از ناخوشی، ازجمله موارد مهم و اساسی در ارائۀ خدمات و حمایت‌های موضوع تأمین اجتماعی است.
