حق‌بیمه را می‌توان به چهار دسته عمده تقسیم کرد:
حق‌بیمه‌ای که براساس دستمزد و حقوق پرداختی توسط کارفرما محاسبه و تعیین می‌شود و به صورت لیست پرداخت حق‌بیمه به شعب سازمان ارائه می‌شود.
حق‌بیمه‌ای که به‌صورت مقطوع و براساس ماده ۳۵ توسط سازمان تامین‌اجتماعی برای برخی از مشاغل تعیین می‌شود.
حق‌بیمه‌ای که برای بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد و اختیاری (خویش‌فرما) تعیین می‌شود که براساس دستمزد و حقوق اعلامی متقاضی و قرارداد فی‌مابین تعیین می‌شود. در این حالت میزان دستمزد اعلامی می‌بایست مابین حداقل و حداکثر دستمزد سال مورد نظر باشد.
تعیین حق‌بیمه به صورت ضریب برای قراردادهای پیمانکاری که توسط سازمان تامین‌اجتماعی تعیین می‌شود.
انواع بدهی
بدهی (حق‌بیمه) اعلام‌شده به کارفرما به دو دسته تقسیم می‌شود:
الف) بدهی‌هایی که برآوردی است و هنوز قطعیت نیافته و کارفرما می‌تواند در مورد آن‌ها اعتراض کند.
ب) بدهی‌هایی که قطعی است و کارفرما نمی‌تواند نسبت به آن‌ها اعتراض کند و باید بدهی مربوطه را پرداخت کند و در صورت عدم پرداخت مشمول جریمه می‌شود.
بدهی‌های قطعی عبارت‌اند از:
۱- بدهی‌هایی که مطابق لیست ارسالی کارفرمایان تعیین شده است.
۲- آرای هیئت‌های بدوی تشخیص مطالبات که اصل حق‌بیمه از ۱۵۰ هزار تومان کمتر باشد و یا ظرف ۲۰ روز نسبت به آن اعتراض نشده باشد.
۳- آرای هیئت‌های تجدید نظر تشخیص مطالبات
۴- بدهی تقسیط‌شده کارفرمایان که به علت عدم پرداخت اقساط، تمام یا باقیمانده آن تبدیل به دین حال شده است.
مراحل ابلاغ و وصول بدهی (حق‌بیمه، جرائم و خسارات)
۱- ابلاغیه: معمولا هرگونه مطالبه حق‌بیمه توسط شعب تامین‌اجتماعی ابتدا به کارفرما اعم از حقیقی یا حقوقی ابلاغ می‌شود. نحوه ابلاغ به دو شکل است:
الف) ابلاغ واقعی: این ابلاغ توسط ماموران ابلاغ به شخص کارفرما (برای اشخاص حقوقی معمولا به مدیرعامل شرکت) در موسسات ابلاغ می‌شود و در صورتی که مدیرعامل در شرکت حضور نداشته باشد به امور اداری یا دفتر شرکت ابلاغ و در ذیل نسخه ابلاغ‌شده نام و مشخصات مسئول امور اداری و مهر شرکت ثبت می‌شود. به طور کلی در هرگونه ابلاغی که به افراد می‌شود، حتما مشخصات فرد گیرنده ابلاغ، با ذکر تاریخ و روز و ساعت ابلاغ، قید می‌شود.
ب) ابلاغ قانونی: در مواردی که مسئولی در شرکت جهت دریافت ابلاغ حضور نداشته، یا کارگاه بسته و تعطیل باشد، مامور ابلاغ فرم مخصوص را که اصطلاحا فرم ده‌روزه نام دارد به در کارگاه الصاق یا در محل شرکت تحویل می‌دهد، که در آن قید شده ظرف مدت ده‌روز کارفرمای شرکت و یا نماینده رسمی او با معرفی‌نامه به شعبه جهت اخذ اعلام بدهی مراجعه کند. در صورتی که چنین اقدامی از جانب کارفرما صورت نگیرد، بعد از ده‌روز مامور ابلاغ بدهی حق‌بیمه را به شرکت ابلاغ قانونی می‌کند، که در این حالت فرد گیرنده مطرح نیست و مامور ابلاغ اعلام بدهی را به در کارگاه الصاق یا تحویل شرکت می‌دهد.
در مواردی که کارفرما از تحویل ابلاغ بدهی امتناع ورزد، مامور ابلاغ اعلام بدهی را به در کارگاه الصاق می‌کند و با مهری که در ذیل نسخه دوم اعلام بدهی می‌زند، قید می‌کند کارفرما از دریافت فرم مذکور امتناع ورزیده است. در این حالت تاریخ ابلاغ ملاک است.
در مواردی که کارفرما در زندان حضور داشته باشد، اعلام بدهی از طریق اداره زندان‌ها در محل زندان به کارفرما ابلاغ می‌شود.
در مواردی که کارفرما در خارج از کشور حضور داشته باشد و شعبه را در این مورد مطلع کرده باشد ابلاغ به سفارتخانه ایران در کشور ذی‌ربط ارسال و از طریق سفارت به کارفرما ابلاغ و نتیجه آن به شعبه اعلام می‌شود. در هر حال ابلاغ بدهی یا هرگونه مکاتبه‌ای در این خصوص از طریق اداره تشریفات وزارت امور خارجه صورت می‌گیرد و شعبه حق ابلاغ به صورت مستقیم را ندارد. کارفرما موظف است، هنگامی که آدرس قانونی خود را تغییر می‌دهد، به صورت کتبی شعبه را مطلع کند، در غیر این صورت ملاک آدرسی است که در روزنامه رسمی به ثبت رسیده و اقامتگاه قانونی کارفرما محسوب می‌شود. بنابراین کلیه ابلاغ‌ها به این مکان صورت می‌گیرد.
۲- اخطاریه: اخطاریه مرحله‌ای است که کارفرما بدهی قطعی‌شده را به سازمان نپرداخته، یا ترتیب پرداخت آن را نداده است. در صورتی‌که ظرف ۴۸ ساعت پس از اخطاریه اقدامات قانونی لازم از طرف کارفرما به عمل نیاید، بدهی وارد مرحله اجرائیه می‌شود.
۳- اجرائیه: پس از قطعی شدن مطالبات، سازمان برای صدور اجرائیه به اشخاص حقیقی یا حقوقی مسئول (بدهکار) کتبا اخطار می‌کند که ظرف ۴۸ ساعت از تاریخ اخطار، بدهی خود را پرداخت کنند. در صورتی که پس از ابلاغ اخطاریه نسبت به پرداخت بدهی ظرف مهلت ۴۸ ساعت اقدام نشود، سازمان مطابق تشریفات مقرر در آیین‌نامه (ماده ۵۰ قانون تامین‌اجتماعی) اقدام به صدور اجراییه می‌کند. چنانچه کارفرمایی نسبت به عملیات اجرایی سازمان براساس آیین‌نامه ماده ۵۰ قانون تامین‌اجتماعی شکایت داشته باشد، می‌تواند با توجه به اینکه ماده ۹۲ و ۹۳ آیین‌نامه مذکور به موجب رای دیوان عدالت اداری لغو شده، به مراجع قضایی مراجعه کند.
سازمان تامین‌اجتماعی براساس ماده ۵۰ قانون تامین‌اجتماعی می‌تواند اقدام به صدور اجرائیه کدام مطالبات کند؟
مطالبات سازمان بابت حق‌بیمه، مطالبات سازمان بابت جرائم نقدی، هزینه‌های موضوع ماده ۶۶ قانون تامین‌اجتماعی، هزینه‌های موضوع ماده ۹۰ قانون تامین‌اجتماعی، هزینه‌های موضوع مواد ۹۸ و ۱۰۰ قانون تامین‌اجتماعی.
در صورتی که هنوز بدهی کارگاه قطعیت نیافته و در دستور کار کمیسیون‌های بدوی و تجدید نظر تشخیص مطالبات باشد، مبنای محاسبه جرائم مربوطه چه زمانی است؟
در موارد فوق زمان محاسبه جرائم، از زمان قطعی شدن بدهی مربوطه است.
بدهی‌های کارفرما به چه نحوی قابل تقسیط است؟
کارفرمایی که جهت پرداخت بدهی‌های خود به سازمان درخواست تقسیط آن را کند، با توجه به مفاد ماده ۴۶ قانون تامین‌اجتماعی، بدهی او حداکثر تا ۳۶ قسط قابل تقسیط است. تقسیط بدهی بیش از ۳۶ قسط صرفا با مجوز هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی امکان‌پذیر است. البته بدهی‌های کمتر از ۱۰۰ هزار تومان قابل تقسیط نیست .
