چه حداکثری نگاه کنیم و لفظ «بحران» را برای مشکلات صندوق‌های بازنشستگی به کار ببریم، و چه تقلیل‌گرا باشیم و بگوییم صندوق‌ها درگیر گرفتاری‌هایی گذرا شده‌اند، به نوعی دچار افراط‌وتفریط شده‌ایم. اوضاع در صندوق‌های بازنشستگی به هر حال خوب نیست و رو به بحران گذاشته است.
تامین ۲۴/بحرانی که تازه سر از آب برآورده و دو سه سالی است که بالاخره با ورود مدیران جدید به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دیگر پرداختن به این مشکلات خط قرمز نیست. این اواخر راه‌حل‌هایی نیز برای این موضوع اندیشیده شده و تامین منابع مالی تازه از رده‌های مختلف در دستور کار قرار گرفته‌است. در گزارش پیش رو مروری می‌کنیم بر مشکلات صندوق‌ها و طی یادداشت‌هایی نظرات کارشناسان را در این مورد جویا می‌شویم و راه‌حل‌ها برای حل این مشکلات مرور می‌کنیم.
نقش امیدبخش صندوق‌های بازنشستگی در تامین آتیه خانوار
کارفرمایان وقتی نیروی کار را به استخدام خود درمی‌آورند، برابر با قانون باید بخشی از پرداختی خود به آنها را به‌عنوان حق‌بیمه به سازمان تامین‌اجتماعی بدهند تا بعد از بازنشستگی این افراد، این سازمان مبلغی معین را به طور ماهیانه به آنان پرداخت کند که مستمری بازنشستگی نامیده می‌شود. این مسئله می‌تواند به افق دیدی برای تهیه پرتفوی سرمایه‌گذاری خانوار در آتیه کمک کند. زیرا خانوار می‌داند در آینده مبلغی به‌عنوان مستمری به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود.
براساس مبانی مکتب انتظارات عقلایی در اقتصاد، مستمری‌بگیران می‌توانند با برنامه‌ریزی و حساب کردن روی دریافتی مقرر در سال‌های بازنشستگی، مصارف حال و آینده خود را مدیریت کنند. این مسئله بزرگ‌ترین نقش را در امید خانوار به تامین آتیه خود ایفا می‌کند.
پذیرش و نه کتمان اشکال، مقدمه‌ای بر حل مسئله
معاون اقتصادی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگوی مشروحی با «ایلنا» تاکید می‌کند که این وزارتخانه در دولت یازدهم توانست از طریق مدیریت صحیح این صندوق‌ها و بنگاه‌های وابسته به آنها دستاورد مثبت دیگری را از خود به جای بگذارد. بخش دیگری از گفته‌های حجت‌الله میرزایی نشان می‌دهد که وقتی دولت ضعف یک بنگاه را می‌پذیرد، درواقع به حل مسئله کمک می‌کند و نباید این اقدام را یک اعتراف نامید. میرزایی می‌گوید: «اگر این ماجرا طور دیگری رقم خورده بود، به‌احتمال زیاد جامعه تاکنون با بی‌تفاوتی از کنار مسئله بحران صندوق‌های بیمه‌های بازنشستگی عبور کرده بود و در مسیر غافلگیری جدی قرار داشت.»
شفافیت و کارآمدی شرکت‌ها
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هفته گذشته بر ضرورت بورسی کردن همه شرکت‌های وابسته به صندوق‌های بازنشستگی و شفافیت حداکثری در عملکرد آنها تاکید کرد و بورسی کردن را مسیر منطقی خروج از بنگاه‌داری همراه با شفافیت حداکثری دانست. به گزارش ایسنا، علی ربیعی روز گذشته در شستا (شرکت سرمایه‌گذاری تامین‌اجتماعی) حضور یافت و عملکرد مالی و عملیاتی این هلدینگ بزرگ را مورد بررسی قرار داد. او این مسیر را برای تقویت بازار سرمایه کشور و مشارکت ملی در اداره دارایی صندوق‌ها بسیار ضروری دانست و بر این موضوع تاکید کرد که حداکثر تا سه ماه آینده باید فرآیند ورود سه هلدینگ «سیمان»، «حمل‌ونقل عمران» و «صدر تامین» به بازار بورس تکمیل شود. ربیعی در تکمیل گفته‌های خود، با بیان اینکه مقدمات قانونی و تشریفات لازم برای ورود شستا به بورس باید در سال جاری انجام شود افزود: «باید سبدی از دارایی‌های شستا برای واگذاری به بازنشستگان و کارگران ایجاد و در بازار بورس به آنها عرضه شود. همچنین لازم است همه شرکت‌های غیربورسی صورت‌های مالی خود را حداکثر تا پایان شهریورماه به سازمان بورس تقدیم و مسیر افشای صورت‌های مالی را طی کنند.» برخی ناظران این اقدامات را گامی در راستای شفاف‌سازی عملکرد شرکت‌های متعلق به صندوق‌ها از یک‌سو، و نیز کمک به کارآمدی بیشتر دارایی‌های متعلق به بیمه‌شدگان در بازار سرمایه به حساب می‌آورند.
فعالیت 18 صندوق بازنشستگی در ایران
درست است که وقتی سخن از صندوق‌های بازنشستگی به میان می‌آید، اذهان به سمت «صندوق بازنشستگی کشوری» می‌رود، اما در واقع 18 صندوق بازنشستگی در کشور فعالیت می‌کنند.
در مورد چهار صندوق بازنشستگی که تحت مدیریت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت می‌کنند باید گفت که دارایی آنها روی‌هم‌رفته بالغ بر 110 هزار میلیارد تومان است. از سوی دیگر حجت‌الله میرزایی، معاون اقتصادی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، می‌گوید: «دارایی 18 صندوق بازنشستگی فعال کشور بیش از 250 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. از این میان، 165 هزار میلیارد تومان، معادل 66 درصد از این رقم، مربوط به بدهی‌های دولت به این صندوق‌هاست.»
فهرستی از صندوق‌های بازنشستگی کشور
دسته‌بندی‌های مختلفی از صندوق‌های بازنشستگی وجود دارد که بر مبنای یکی از آنها می‌توان صندوق‌ها را به صندوق‌های بازنشستگی «کارمندان دولت»، «کشاورزان، روستاییان و عشایر» و سایر نهادها تقسیم‌بندی کرد. صندوق‌های بازنشستگی دیگری نیز وجود دارند که از آن میان می‌توان به صندوق‌های بازنشستگی «سازمان بنادر و دریانوردی»، «شرکت ملی صنایع مس ایران»، «کارکنان بانک‌ها»، «صندوق حمایت و بازنشستگی آینده‌ساز»، «شهرداری تهران»، «تامین آتیه»، «رفاه و آسایش کارکنان سازمان صداوسیما»، «نیروهای مسلح»، «کارکنان صنعت نفت» و «فولاد ایران» اشاره کرد.
واشکافی ابعاد بحران
اما صندوق‌ها وارد شرایط دشواری شده‌اند که سال‌ها و تا قبل از دولت فعلی بر ابعاد واقعی آن سرپوش گذاشته شده بود. صندوق بزرگی مانند صندوق بازنشستگی کشوری بالطبع و بر اساس فلسفه وجودی‌اش بر مبنای حق‌بیمه پرداختی بیمه‌گزاران خود باید اداره شود. اما دولت‌های مختلف، به جای تقویت صندوق بازنشستگی کشوری، از منابع این صندوق به طور مرتب برداشت کرده و سرمایه‌ای برای سرمایه‌گذاری این صندوق در بخش‌های مختلف و تضمین آینده خود باقی نگذاشته‌اند. به این ترتیب است که 66 درصد سرمایه صندوق بازنشستگی کشوری بدهی دولت است به این صندوق. از سوی دیگر صندوق بازنشستگی کشوری دیگر جوان نیست و به سنی رسیده که حالا بیشتر از اینکه ورودی سرمایه داشته باشد، باید ماهانه 1700 میلیارد تومان وجه نقد به حساب بازنشستگان کشوری واریز کند که 1200 میلیارد تومان از این مبلغ را نیز دولت تامین می‌کند؛ این یعنی وابستگی به دولت.
همانطور که اشاره شد، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی راه‌حل بحران را واگذاری بخشی از بنگاه‌های اقتصادی تحت مدیریت صندوق‌های بازنشستگی و اجتماعی کشور می‌داند. در نشست هفته گذشته دکتر ربیعی با مدیران صندوق‌ها، مقرر شد صندوق‌های تامین‌اجتماعی، بازنشستگی کشوری، حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد و صندوق بیمه اجتماعی روستاییان، کشاورزان و عشایر، که همگی زیرمجموعه وزارت رفاه هستند، با هدف خروج از بنگاه‌داری به فروش سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود اقدام کنند. گام اول آن 10 تیرماه برداشته شد و قرار شد در مرحله نخست صندوق بازنشستگی فولاد 7/16 درصد از سهام خود در ذوب‌آهن اصفهان را در فرابورس بفروشد. قرار است سازمان خصوصی‌سازی این مقدار سهام را به قیمت پایه هر سهم ۸۵۰ ریال به وکالت از صندوق بازنشستگی فولاد و از طریق شرکت کارگزاری بانک صنعت و معدن عرضه کند. قیمت پایه این بلوک سهام 4722 میلیارد ریال است. این بلوک سهام به‌صورت یکجا و نقد یا ۲۰ درصد نقد و مابقی اقساط سه‌ساله با نرخ ۱۳ درصد در بازار دوم فرابورس ایران فروخته می‌شود.
