تامین ۲۴/ سازمان تامین اجتماعی یکی از مهمترین و حساس‌ترین نهادهای اجتماعی کشور است که طیف وسیعی را تحت تاثیر خود قرار داده است. این سازمان بزرگترین مجموعه بیمه‌ای کشور است که دومین تولید کننده خدمات درمانی و بزرگترین خریدار درمانی در کشور است. تامین اجتماعی نیمی از جمعیت کشور را از قبل تولد تا بعد از مرگ تحت پوشش خود قرار داده است. در میان قسمت‌های مختلف این سازمان، امور مربوط به بازنسشتگان و از کارافتادگان یکی از مهمترین بخش‌های این مجموعه است که می‌تواند بر رفتارهای اجتماعی گروه بزرگی از اجتماع تاثیر بگذارد. از این رو به مناسبت هفته تامین اجتماعی میزبان مهندس جنانی، مدیرکل امور بازنشستگی و ازکارافتادگی این سازمان بودیم تا آخرین رویدادهای مرتبط با این مدیریت را بررسی نماییم.
آخرین وضعیت صندوق تامین اجتماعی و بخش مستمری بگیران به چه شکل است؟
در میان خدمات مختلفی که سازمان تامین اجتماعی به مردم می‌دهد بخش مستمری‌ها جذاب ترین و به نوعی ویترین این سازمان محسوب می شود. امروز تعهدات بلند مدت مجموعه تامین اجتماعی، ۶۲ درصد کل تعهدات را تشکیل می‌دهد. آنچه امروز نگران کننده است افزایش پرسرعت تعهدات بلند مدت تامین اجتماعی است که آهنگ رشد آن همچنان افزایشی است. در سال ۹۴، ۳۶ هزار میلیارد تومان در بخش تعهدات بلندمدت هزینه کردیم که این رقم در سال ۹۵ به ۴۲ هزار میلیارد تومان رسید. برآورد می شود در سال ۹۶ این رقم به ۵۰ هزار میلیارد تومان برسد.
برای بررسی اوضاع صندوق‌ها شاخصی به نام شاخص پشتیبانی تعریف شده است. ضریب پشتیبانی تعداد بیمه‌شدگان به تعداد مستمری‌بگیران در هر صندوق می‌باشد. ظرف بازه زمانی ٦٠ تا ٩٤ تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی ٨,٧ برابر شده، درحالیکه تعداد مستمری بگیران ١٥ برابر شده است. ضریب پشتیبانی وقتی به مرز ٥ می‌رسد در مرز خطر قرار گرفته‌ایم، و ما هم‌اکنون در مرز خطر هستیم. هرچند باید دانست که ضریب پشتیبانی تامین اجتماعی نسبت به سایر صندوق‌ها از جمله خدمات درمانی در وضعیت بهتری قرار دارد اما آنچه نگران کننده است شیب کاهش این ضریب پشتیبانی است. لذا باید صندوق تامین اجتماعی مورد حمایت قرار گرفته و بر آن بار مالی جدیدی بدون تامین منابع قرار نگیرد.
دلیل اصلی مشکلات بوجود آمده در تامین اجتماعی چیست؟
علت این است که ما در طی این چند سال با بازنشستگی‌های پیش از موعد مواجه بودیم. بسیاری از قوانین تحمیلی باعث فشارهای امروز بر تامین اجتماعی شده است. قوانینی که بدون مطالعه بر سازمان تامین اجتماعی تحمیل شده و ما مجبوریم این قوانین را اجرا نماییم. امروز ٢٨ درصد بازنشستگی‌های تامین اجتماعی زودتر از موعد مقرر است که ۷۸ درصد آن مربوط به بازنشستگی های زودتر از موعد مشاغل سخت و زیان آور تخصیص می‌یابد. لذا سهم اصلی پایین بودن ضریب پشتیبانی به همین بازنشستگی‌های تر از موعد بازمی‌گردد. اگر این نوع بازنشستگی تعریف نمی‌شد، ضریب پشتیبانی صندوق نزدیک عدد ٧ بود که یک عدد طبیعی است.
از سوی دیگر ما سابقا در قانون داشتیم که کارگران حوزه سخت و زیان‌آور باید ٢٠ سال متوالی یا ٢٥ سال غیر متوالی با کار سخت و زیان‌آور درگیر باشند تا مشمول این قانون بشوند. یک شرط سنی هم داشت که متاسفانه این شرط سنی نیز حذف شد. از این‌رو در بازه ٨٠ تا ٩٠ نزدیک به ٢١٨ هزار نفز با استفاده از این قانون خود را بازنشست کردند. بعد از آن نیز استفساریه‌ای زدند و هر یک سال سخت و زیان آور را یک سال و نیم محسوب کردند، از این مجرا نیز ١٣٨ هزار نفر بازنشست شدند.
از سوی دیگر دایره مشاغل سخت و زیان‌آور ما نسبت به کشورهای دیگر بسیار بازتر است که این خود نیز مشکلاتی ایجاد کرده است.
راهکار چیست؟
باید ابتدا سعی کنیم محیط کار و سلامت آن را بهبود ببخشیم، در مرحله بعد با مراجعه منظم به دکتر و معاینات دقیق سعی کنیم سلامت کارگر را تامین کنیم، در مرحله آخر باید سراغ کاهش زمان تماس بیاییم. اتفاقی که امروز افتاده، این است که مراحل قبلی، کار خود را بخوبی انجام نداده‌اند و نظارت‌های مناسب شکل نگرفته، فقط تامین اجتماعی دارد به وظیفه خود عمل می‌کند. این باعث شد امروز با سیل عظیم بازنشستگی مواجه شویم. بازنشستگی‌های ناشی از کار سخت و زیان‌آور هم بخوبی تعریف نشده است. موردی داشته‌ایم که گفته است در معرض دود کباب بوده‌ام و باید زودتر بازنشست شوم. اگر با بکارگیری تمهیدات حفاظتی، سلامتی و ایمنی بازهم کار زیان‌آور بود، آن کار باید سخت و زیان‌آور تعریف شود، مثل معادن تحت‌الارضی، کار در اتفاع و امثالهم. ما به هر کارگر بازنشست شده از مسیر سخت و زیان آور ٩ سال زودتر خدمات بازنشستگی می‌دهیم، ضمن اینکه ٩ سال هم زودتر حق بیمه نمی‌دهد از سوی دیگر٥٣٠هزار تومان نیز مستمری بیشتر می‌گیرند، علاوه برآن، این افراد ١١ سال سن پایین‌تری دارند و ١١ سال مستمری بیشتری می‌گیرند.
تعداد مستمری‌بگیران و ترکیب جمعیتی این آن‌ها چگونه است؟
تعداد پرونده‌های فعال مستمری‌بگیر تامین اجتماعی به ٢ میلیون و ٥٣٠هزار نفر می‌رسد که شامل بازنشستگان، بازماندگان و از کارافتادگان می‌شوند. حدود یک میلیون و ٦٢٥ هزار نفر که ٦٤% این جامعه هستند، بازنشستگان ما را تشکیل می‌دهند، ١٣٢هزار نفر از کارافتادگان و ٧٧١هزار نفر هم بازماندگان مستمری‌بگیر تامین اجتماعی محسوب می‌شوند. میانگین پرداخت حق بیمه در تامین اجتماعی ٢٣ سال و میانگین سن برقراری بازنشستگی هم ٥٦ سال است. ضمن اینکه بعد از فوت هم بازماندگان مستمری‌بگیران باقی می‌مانند.
آخرین وضعیت حقوق مستمری بگیران تامین اجتماعی چگونه است؟
حداقل مستمری‌ها در سال گذشته ٨١٢ هزار تومان و میانگین آن ١میلیون و ١٠٩هزار تومان بوده که با مزایای جنبی آن به ١ میلیون ٢٧٠هزار تومان می‌رسد. امسال رشد خوبی در پرداخت مستمری‌ها صورت پذیرفت و حداقل دستمزد به ٩٣٠ هزارتومان رسید. میانگین پرداختی‌ها هم به ١ میلیون ٣٠٠ رسید که با مزایای جنبی آن ١ میلیون و ٤٧٠ هزار تومان شده است. لازم به ذکر است که میانگین نرخ تورم در سه سال گذشته ١٢,٢ درصد بوده اما افزایش حقوق میانگین تامین اجتماعی بیش از ١٨ درصد می‌باشد. بد نیست بدانیم ٩٠ درصد مستمری بگیران ما مرد هستند و ١٠ درصد آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند.
مساله همسان‌سازی پرداخت‌ها به کجا رسید؟
براساس ماده ٩٦، سازمان تامین اجتماعی موظف است حداقل سالی یکبار حقوق مستمری بگیران بازنشسته و از کارافتاده خود را متناسب با شرایط، به‌روز رسانی کند که این کار را ما در سه سال گذشته بیش از مقدار تورم انجام دادیم. ماده ١١١ نیز می‌گوید حداقل پرداختی بازنشسته و از کار افتاده و فوت از حداقل دستمزد کارگر عادی نباید کمتر باشد.
بیش از این دو ماده قانونی، موردی دیگر بر سازمان تامین اجتماعی تکلیف نشده است، اما سازمان، بهبود زندگی مستمری‌بگیران تامین‌اجتماعی را وظیفه خود می‌داند و به طرق مختلف سعی در بهبود اوضاع معیشتی مستمری‌بگیران دارد. در همین راستا در سال ٨٨ یک تبصره در هیئت دولت به تصویب رسید که در آن یک همسان‌سازی دیده شده بود و طی آن یک پرداختی از ١٤هزار ٦٠٠ تومان تا ٨٠هزار تومان بصورت معکوس به حقوق‌های مستمری‌بگیران افزوده شد و از آن سال تاکنون با اینکه منابع مالی آن پیش‌بینی نشده بود، سازمان تامین اجتماعی آن را پرداخت نمود. اما از سال ٩٢ تاکنون برای مستمری‌بگیران جدید این همسان‌سازی اعمال نشده است و پرداخت آن منوط به تامین منابع مالی آن شده است.
همچنین در این راستا ٦ مزیت جنبی نیز به مستمری‌بگیران می‌دهیم، حق همسر که همان عائله‌مندی است که از ٣٩هزار تا ٤٨هزار تومان است، دیگری حق فرزند است که تا سه سال ٧٩٠٠ تومان می‌دهیم، مزیت سوم به همسران متکفل است که ١٩هزار ٦٠٠ تومان می‌باشد، مزیت بعدی بن است که مبلغ آن ٤٣ هزار تومان می‌باشد، مزیت پنجم حق مسکن ١٨هزار و ٥٠٠ تومانی است و در نهایت حق سنوات برای افراد بالای ٢٠ سال سابقه است که به ازای هر سال بالای ٢٠ سال، ٥٩٥٠ تومان پرداخت می‌شود.
برای جبران افزایش سرعت رشد تعداد مستمری‌بگیران و بازنشستگی‌ها چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
ماده ٧٦ قانون در سال ٥٤ مصوب شده و بر اساس داده‌ها و پارامترهای آن دهه تنظیم شده است. شاخص امید به زندگی در آن دوره زیر ٦٠ سال بوده و اکنون به ٧٥ سال رسیده است. قانون تامین اجتماعی هم اکنون ٤٢ ساله شده و نسبت به ٤ دهه قبل همه مولفه‌ها تغییر کرده است، لذا راهکار واقعی در این مسیر اصلاح پارامتریک قانون است که یک کار پژوهشی می‌طلبد. البته همه خوب می‌دانیم که کوچکترین تغییر در این قانون ممکن است حرکات اجتماعی را در پی داشته باشد، لذا باید ملاحظاتی در این مورد صورت بگیرد. در این قانون باید نرخ حق بیمه، سن، سابقه، میزان پرداخت و مهمتر از همه بازنشستگی‌های پیش از موعد اصلاح شود. امروز بازنشستگی‌های پیش از موعد کمر تامین اجتماعی را شکسته است. این قانون باید جمع شود.
