خیز دانشگاه ها برای تربیت کارآفرین

رضا خراسانی

خبرنگار

تامین ۲۴/ در دانشگاه های نسل اول «آموزش» در دانشگاه های نسل دوم «آموزش و پژوهش» و در دانشگاه های نسل سوم، «کارآفرینی و ثروت آفرینی» مساله اصلی است. دانشگاه های نسل سوم به صورت «نیمی دانشگاه، نیمی کارگاه و کارخانه» هستند. هر دانشگاهی باید یک مرکز کارآفرینی و رشد و شتابدهی داشته باشد. «دانشگاه های کارآفرین»، شعار آقای دکتر فرهادی در زمان اخذ رای اعتماد از مجلس بود و ما هم شعار «هر دانشجو حداقل یک مهارت» را برنامه راهبری خودمان قرار داده ایم.

در دنیای کسب و کارهای نوپا، امروزه سه اصطلاح «توانمندسازی، اشتغال پذیری و کارآفرینی دانشجویان و دانش آموختگان» که با سَر نام یا سَر واژه «تاک دانش» شناخته می شود، اصطلاحاتی راهبردی و کلیدی برای «گذار از مدرسه به دنیای کار» تلقی می شوند. در تاک دانش بر بهبود دانش و تخصص، تجربه و مهارت، امید و خلاقیت جویندگان کار از طریق گسترش اشتغال در بنگاه های کوچک و متوسط، ایجاد کسب و کارهای خرد و کوچک، ایجاد اشتغال عمومی، کار داوطلبانه، کارورزی و کارآموزی و همچنین بر گسترش آموزش ­های فنی و حرفه ای متکی بر فناوری های نوین، در کنار تشویق کارآفرینی از طریق ایجاد محیط مساعد برای ظهور کارآفرینان، گسترش خدمات آموزش و مشاوره جوانان بالقوه کارآفرین تاکید می شود. بنابر ملاحظات فوق دانشگاه علامه طباطبائی به عنوان دانشگاه تخصصی علوم انسانی مدتی است که موضوع مهارت افزایی برای تسهیل ورود دانش آموختگان  به بازار کار را در سرلوحه وظایف و اهداف خود قرار داده است. «رویداد چکاوک» که چندی پیش در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، از آن جمله است. به منظور آشنایی با این رویداد با دکتر حسن طایی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، معاون سابق وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مشاور وی در امور اقتصادی که برنامه ریزی و مدیریت «رویداد چکاوک» را بر عهده داشت، گفتگو کردیم.

وقتی اسم دانشکده و دانشگاه می آید، ذهن ها بیشتر به سمت علم معطوف می شوند تا کار. شاید نقطه وصل این دو مقوله خود شما باشید که هم در وزارت کار و هم در دانشکده اقتصاد حضور و فعالیت دارید. بفرمایید رویکرد دو وزارت کار و علوم به این مقوله ها چگونه است و چه شد که دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه سراغ کارآفرینی رفت؟

در بازار کار باید هم به عرضه و هم تقاضا توجه کرد. در وزارت کار توجه بیشتر به بخش تقاضای بازار کار است، ولی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیشتر به بخش عرضه توجه می کند. از این منظر، موضوع توانمندسازی و اشتغال پذیری و کارآفرینی دانش آموزان و دانش آموختگان همیشه در دستور کار وزارت علوم بوده، البته گاهی پررنگ و گاهی کمرنگ. چندسالی است که با توجه به وضعت حاد بازار کار، وزارت علوم و بخشی از دانشگاه ها در زمینه های آموزش های مهارت هایی که منجر به ایجاد کسب و کار برای دانش جویان و دانش آموختگان می شوند پیش قدم شده اند.

چیزی که طی چند سال گذشته مورد غفلت قرار گرفته بود کارآفرینی در حوزه علوم انسانی بوده است. با توجه به این که بخش کثیری از دانشجویان ما در حوزه های علوم انسانی تحصیل می کنند، ما به آموزش شروع کسب و کار جدید خیلی توجه نکردیم و این غفلت الان برای ما ایجاد مشکل کرده است. بر همین اساس در دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان دانشگاه تخصصی علوم انسانی این موضوع را از حدود 10 ماه پیش در دستور کار قرار دادیم و تقریبا هر فصلی یک رویداد کارآفرینی برگزار می کنیم و خیلی بر این مصمم هستیم که در این امر باید فرهنگ سازی صورت بگیرد. البته این که به دلایل مختلف، دانشجویان و دانش آموختگان علوم انسانی و علوم اجتماعی به میزان کافی با تکنیک ها، ادبیات و فضای کسب و کارهای نوپا آشنا نیستند به این معنا نیست که توان بالقوه کارآفرینی در بین آنها وجود ندارد.

رویداد چکاوک با چه محورها و اهداف برنامه ریزی شده بود؟

اهداف تعیین شده آموزش و ترویج مفاهیم استارت آپ و کارآفرینی در میان دانش آموختگان علوم انسانی و علوم اجتماعی و همچنین شبکه سازی و ایجاد ارتباطات مؤثر میان فعالان حوزه کارآفرینی و دانش آموختگان حوزه های مذکور بود. این کار با ایجاد تیم های استارت آپ فرارشته ای و نیز تقویت رابطه کسب و کارهای نوپا با دانشگاه های علوم انسانی و علوم اجتماعی مقدور است.

کار به چه شکلی انجام شد؟

رویداد چکاوک همزمان با سالگرد روزهای ارتحال علامه طباطبایی با حضور 120 دانشجو در قالب بیست تیم آغاز به کار کرد. این 120 دانشجو که در رویداد چکاوک حضور داشتند به مدت 10 روز کاری، تمام فنون لازم را برای شروع کسب و کار یاد گرفتند، اگر چه تقریبا مدت دو ماه همه حواسشان در حول و حوش کسب و کار بود. ابتدا با هدف جذب دانشجویان و دانش آموختگان رشته های علوم انسانی و علوم اجتماعی علاقه مند به تشکیل تیم استارت آپ، در سطح دانشگاه های منتخب شهر تهران ثبت نام انجام شد. سپس دوره های آموزشی عمومی و تخصصی برای این افراد برگزار شد و 10 تیم برای رقابت نهایی انتخاب شدند. همچنین به منظور ایجاد ارتباط مؤثر و شبکه سازی، نمایشگاهی با حضور استارت آپ های موفق، سرمایه گذاران ریسک پذیر، نشریه ها و مدیاهای استارت آپی و سایر فعالان این حوزه در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی برپا شد که در روز آخر این نمایشگاه، با برگزاری پنل تخصصی کارآفرینی در اقتصاد ایران با مشارکت اعضای هیئت علمی دانشگاه، مدیران ارشد شرکت های موفق و اعضای اتاق بازرگانی و در نهایت برگزاری مسابقه ارائه بین تیم های کارآفرین نوپا، این رویداد به پایان رسید.

فکر می کنید یک آموزش 10 روزه برای ایجاد اشتغال کافی باشد؟

میزان اشتغال پذیری این دانشجویان بسته به این است که خودشان چه می کنند. هر چه اشتغال پذیرتر بشوند و در بنگاه ها و با سبد مهارت های بهتری بروند، راحت تر می توانند استخدام شوند. برخی واقعا نمی خواهند استخدام دیگران شوند بلکه می خواهند دیگران را به استخدام خودشان در بیاورند. با مزد و حقوق بگیری میانه خوبی ندارند و می خواهند خودشان کارآفرین و ثروت آفرین بشوند. این افراد باید فرصت شناس باشند و ریسک کنند تا بتوانند کسب و کار خودشان را راه بیندازند. برخی از اینها موفق می شوند تا کسب و کاری برای خودشان و عده ای دیگر ایجاد کنند ولی آنهایی که مشارکت کردند اما توفیق چندانی در رتبه های برتر نیاورند یاد گرفته اند تا در بنگاه های جدید باید به چه موضوعاتی بیندیشند. یعنی حتی اگر این افراد موفق نشوند که خودشان کسب و کاری ایجاد کنند، می توانند در بنگاه های موجود به عنوان یک کارشناس خبره استخدام شوند. در کل این رویدادها دانشجویان و فارغ التحصیلان را توانمند و قادر به ایجاد کسب و کار می کند.

از سوی دیگر، دانش این رشته ها شاید خود به تنهایی به ایجاد یک استارت آپ منجر نشود، اما وجود آن در کنار مهارت ها و بیزینس های مختلف می تواند محصولات، خدمات و حتی فرآیندهای حل مسئله را بهینه کند. به همین دلیل با هدف آموزش و توانمندسازی افراد مستعد در این بخش، ایجاد یک رابطه مؤثر بین آنها و فعالان حوزه استارت آپ و ورود این افراد به شبکه های موجود در کشور، دانشگاه علامه طباطبایی به همراه مرکز رشد و مشاوره شغلی هوشمند اقدام به برگزاری رویداد چکاوک نمود.

ممکن است گفته شود چنین کارگاه هایی علیرغم مفید بودن، دانشگاه ها را از ماموریت اصلی خودش دور کند؟

ببینید، ما سه نسل دانشگاه داریم: در دانشگاه های نسل اول سراسر دنیا، فقط به طور عمده «آموزش» مطرح بود. در دانشگاه های نسل دوم «آموزش و پژوهش» و در دانشگاه های نسل سوم، مساله اصلی «کارآفرینی و ثروت آفرینی» است. یعنی دانشگاه باید در جامعه حضور داشته باشد و به کسب درآمد بپردازد. دانشگاه های نسل سوم به صورت «نیمی دانشگاه، نیمی کارگاه و کارخانه» هستند. یعنی فضایی دو جانبه و دوسویه داند. هر کارخانه خوبی باید مرکز تحقیق و توسعه قوی داشته باشد و همین طور هر دانشگاهی باید یک مرکز کارآفرینی و رشد و شتابدهی داشته باشد.

تمام دانشگاه های مهم دنیای الان مراکز رشد و شتابدهی دارند. ما هم باید این را در دستور کار دانشگاه هایمان قراردهیم و شعار «دانشگاه های کارآفرین»، شعار آقای دکتر فرهادی در زمان اخذ رای اعتماد از مجلس بود. رئیس محترم دانشگاه علامه طباطبایی هم موضوع مهارت آموزی دانشجویان را با شعار «هر دانش جو حداقل یک مهارت» را برنامه راهبری خودش قرار داده و ما هم بر همین اساس برنامه راهبردی ریاست محترم دانشگاه این کارها را انجام می دهیم. تصور ما این است که از این طریق می توانیم به بازار کار کمک کنیم.

از دانشگاه های دیگر خبر دارید؟ چنین برنامه ها و رویدادهایی در سایر دانشگاه ها هم اجرا می شود؟

دانشگاه های دیگر هم به تدریج در حال حرکت به همین سمت هستند. ما کارهای انجام شده در قالب رویداد چکاوک را در قالب یک بسته را برای وزارت علوم ارسال می کنیم و آنها می توانند آن را برای دانشگاه های دیگر به عنوان الگو ارائه کند. برخی دانشگاه های بزرگ کشور که عمدتا در تهران هستند در حال اجرای چنین الگوهایی هستند؛ ولی دانشگاه های آزاد، غیرانتفاعی و آنهایی که از مرکز دور هستند باید چنین کارهایی را الگو قرار بدهند. درس خواندن و مقاله نوشتن و کنفرانس های پژوهشی به جای خودشان بسیار ارزشمند هستند ولی موضوع کسب و کار باید در دستور کار دانشگاه های ما قرار گیرد. فقط کافی است این فرهنگ ایجاد شود و ما بتوانیم مساله کسب و کار را وارد دانشگاه کنیم. تلاش بر این است که همه دانشگاه ها و دانشکده های ما این برنامه ها را شروع کنند.

برنامه بعدی شما برای 10 گروه منتخب رویداد چکاوک چیست؟

باید اینها را به مراکز رشد وصل کنیم. در آنجا زمینه برای آنها فراهم می شود تا مدتی در حالت رشد گلخانه ای قرار بگیرند و تمام جوانب کار و اندیشه شان مشخص شود و بتوانند سرمایه گذار پیدا کنند و تجاری شوند. امیدواریم بتوانند در مراکز رشد و شتابدهی ایده خود را تا مرحله ارزش آفرینی و ایجاد ثروت پیش ببرند.

آیا رویداد چکاوک تکرار می شود؟

برای برگزاری چنین رویدادهایی حدودا شش ماه زمان نیاز است. ما تصمیم داریم سالی یک بار چنین رویدادهایی برگزار کنیم. تا الان سه دانشکده از دانشگاه علامه چنین رویدادهایی را برگزار کرده اند و بقیه هم به تدریج این کار را می کنند. این دستور ریاست دانشگاه و در دستور کار همه است تا بتوانیم فارغ التحصیلان را به بازار کار وصل کنیم. خود من علاقه مند هستم که سالی یک بار چنین رویدادی را برگزار کنیم.

مخاطبان رویداد چکاوک چه گروه و اقشاری بودند؟

با توجه به ماهیت رویداد چکاوک، حجم عمده مخاطبان را دانشجویان دانشگاه ها، فعالان بخش خصوصی و دولتی حوزه کارآفرینی و استارت آپ تشکیل می دادند. بخش خصوصی عمدتا شامل سرمایه گذاران ریسک پذیر، مراکز شتابدهی، مشاوران و کارشناسان توسعه کسب و کار و نیز رسانه ها، جمعیت ها و گروه های فعال های در حوزه استارت آپ بودند. بخش دولتی عموما شامل معاونت اشتغال و کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، صندوق کارآفرینی امید، مرکز توانمندسازی و تسهیل گری کسب و کارهای نوپا، فعالان و اعضای اتاق بازرگانی و سایر بخش های مرتبط بودند. بخش دانشگاهی هم شامل دانشجویان و دانش آموختگان علوم انسانی و علوم اجتماعی و رشته های فنی و تکنولوژی بودند.

آیا علاقه مندان از خارج از دانشگاه می توانند در رویداد چکاوک شرکت کنند؟

چکاوک برنامه ای دانشگاهی است و مشارکت کنندگان آن یا دانشجو و یا فارغ التحصیل دانشگاه علامه طباطبایی بودند. از 120 نفر، 90 نفر از دانشگاه علامه و 30 نفر هم از دانشگاه های دیگر بودند. تا آنجا که من میدانم برای غیر دانشجویان برنامه هایی در خارج از دانشگاه برگزار می شود.