تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
سؤالات زیادی در مورد بیمۀ بیکاری و مقررات مربوط به آن به دست‌مان رسیده است که در نظر داریم در این نوشتار به آن‌ها بپردازیم.
مبنای بیمۀ بیکاری در قانون بیمۀ بیکاری مصوب ۱۳۶۹ بر سه‌عامل استوار است: علل و عوامل بیکاری، داشتن سابقۀ لازم قبل از بیکاری، و زمان و مهلت مراجعه جهت درخواست مقرری بیمۀ بیکاری.
علت بیکاری
عامل اصلی در احراز شرایط دریافت مقرری بیمۀ بیکاری بر پایۀ اخراج استوار شده است. به این معنا که بیمه‌شده کار خود را به اختیار از دست نداده باشد. در این چارچوب چهار فرض قابل تصور است.
الف) فرض اول اخراج کارگر بدون دخالت و نقش وی در ایجاد آن است. در این حالت کارگر باید توسط کارفرما اخراج شده باشد. این اخراج می‌تواند به‌لحاظ عدم نیاز کارگر باشد یا عدم تفاهم کارگر و کارفرما در ادامه همکاری و کار. بنابراین در مواردی که خود کارگر در بروز بیکاری نقش داشته باشد بیکاری غیرارادی محسوب نمی‌شود. به‌طور مثال اگر کارگر استعفا دهد، یا ترک کار کند، بیکاری وی ارادی است و مشمول دریافت مقرری بیمۀ بیکاری نمی‌شود. یا چنان‌چه بیکاری ناشی از توافق کارگر و کارفرما باشد و براساس توافق دوجانبۀ قرارداد کار خاتمه یافته و تسویه‌حساب به عمل آمده باشد، مشمول مقرری نخواهد بود. وجود چنین شرطی (اخراج) برای اخذ مقرری لازم است، چراکه امید به دریافت مقرری بیکاری نباید موجب ترک کار اختیاری شود و کاهلی را ترویج کند.
ب) فرض دوم موردی است که کارگر با انجام اقدامات و فعالیت‌هایی که از آن به قصور در کار تعبیر می‌شود، اخراج شود. اگرچه در این حالت کارگر توسط کارفرما اخراج شده ولی به جهت آن‌که عامل اصلی اخراج، رفتار نادرست کارگر بوده، درواقع بیکاری ارادی تلقی می‌شود و کارگر مشمول دریافت مقرری بیکاری نمی‌شود. البته این نوع اخراج باید با موافقت شورای اسلامی کارگاه و یا نمایندۀ کارگران باشد و توسط هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار نیز تأیید شود.
ج) درصورتی‌که کارگاه بر اثر حوادث پیش‌بینی‌نشده مانند سیل، زلزله و... که از اختیار کارگر و کارفرما خارج است، بیکار شود، بیکاری غیرارادی محسوب می‌شود و کارگر در طول تعطیلی کارگاه از مقرری بیمۀ بیکاری برخوردار می‌شود. در چنین حالتی کارگر پس از احیای مجدد کارگاه به کار سابق بازمی‌گردد. این مورد از مواردی است که دورۀ تعطیلی کارگاه، دوران تعلیق قرارداد کار با دریافت مقرری بیمۀ بیکاری است و کارفرما نمی‌تواند عذر کارگر را بخواهد. کارمندان و کارشناسان شعب سازمان تأمین اجتماعی باید در این نوع از بیکاری متوجه باشند که پس از احیای مجدد کارگاه، کارگر باید به کار خود بازگشت داده و مقرری وی قطع شود.
د) هم‌چنین در تمامی موارد دوران تعلیق از قبیل دورۀ سربازی، حضور در جبهه، مرخصی زایمان، مرخصی استعلاجی، مرخصی سفر حج، مرخصی‌های استحقاقی و مرخصی بدون حقوق، که پس از پایان مدت تعلیق کارفرما از پذیرش مجدد کارگر سر باز زند، مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهد بود.
سابقۀ لازم
سابقۀ لازم برای برخورداری از مقرری بیمۀ بیکاری داشتن حداقل شش‌ماه سابقه قبلی است. ولی در چند مورد داشتن سابقۀ مذکور لازم نیست یا نیاز به سابقۀ بیش‌تری است. موارد استثنا عبارت است از:
الف) درصورتی‌که بیکاری ناشی از تعطیلی کارگاه بر اثر حوادث غیرمنتظره باشد، نیازی به سابقۀ شش‌ماهه نیست و با یک‌روز سابقه هم مقرری مربوطه به کارگر بیکار تعلق می‌گیرد.
ب) درصورتی‌که بیکاری پس از اتمام قرارداد کار مدت‌معین باشد و شخص بیمه‌شده نیز دارای یک‌سال سابقه در آخرین کارگاه باشد، مشمول دریافت مقرری می‌شود. با این توضیح که با پایان قرارداد در قراردادهای مدت‌موقت مقرری بیمۀ بیکاری به کارگر تعلق نمی‌گیرد، ولی چنان‌چه بیمه‌شده در حین قرارداد موقت بیکار شود مشمول دریافت مقرری خواهد بود.
مهلت مراجعه
کارگر اخراجی پس از اخراج یکماه فرصت دارد تا به هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار مراجعه و درخواست مقرری بیمۀ بیکاری کند. در صورت عذر موجه مثل بیماری یا... امکان مراجعه تا حداکثر سه‌ماه نیز وجود دارد. این مدت برای کارگرانی که از خدمت سربازی یا حضور در جبهه مراجعه می‌کنند و کارفرما از پذیرش آن‌ها خودداری می‌کند دوماه است.
***
کارمند پیمانی یک نهاد دولتی بوده‌ام و ۱۰ سال سابقه بیمۀ تأمین اجتماعی دارم. سه‌سال قبل از طریق هستۀ گزینش رد صلاحیت و بیکار شدم. در دیوان عدالت اداری نیز همان رأی را بعد از دوسال تأیید کردند. هیچ‌گونه حق سنوات و پولی به من پرداخت نشد. به ادارۀ کار هم مراجعه کردم گفتند چون کارمند هستی بیمۀ بیکاری به شما تعلق نمی‌گیرد. آیا واقعاً این‌طور است؟ من برای ادامۀ بیمه‌ام که بازنشستگی داشته باشد چه کار باید بکنم؟ در این سه‌سال هم هیچ‌جا شاغل نبوده و بیمه پرداخت نکرده‌ام.
در قانون بیمۀ بیکاری فقط مشمولین قانون کار تحت پوشش بیمۀ بیکاری قرار گرفته‌اند و کارفرما موظف است هرماهه سه‌درصد حق بیمه علاوه‌بر حق بیمۀ تأمین اجتماعی را بابت کارکنان خود به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کند. بنا بر این ضوابط، این قانون مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مشمولین استخدامی را دربرنمی‌گیرد. در مورد سؤال دوم نیز لازم به توضیح است که سوابق شما در صندوق تأمین اجتماعی محفوظ است و در صورت اشتغال مجدد می‌توانید بیمۀ خود را کامل کنید، تا شرایط بازنشستگی را احراز کنید. در صورت عدم اشتغال در کارگاه‌های مشمول قانون کار، از طریق بیمۀ اختیاری و با پرداخت حق بیمۀ مربوطه می‌توانید بیمۀ خود را ادامه دهید و تکمیل کنید.
شرایط استفاده از بیمۀ بیکاری بعد از دوران زایمان چیست؟
اگر کارفرما از پذیرش مجدد بیمه‌شده‌ای که از مرخصی زایمان بازگشته خودداری کند، درواقع وی را غیرموجه اخراج کرده است، زیرا دورۀ مرخصی زایمان جزء دورۀ تعلیق است و کارفرما پس از دورۀ تعلیق باید او را سر کار خود بازگرداند. اگر در هر صورتی از پذیرش کارگر خودداری کند، با توجه به سایر شرایط، وی مشمول دریافت بیمۀ بیکاری خواهد بود.
