مهراد عباد
کارشناسان معتقدند این بحران نه‌تنها نتیجه کاهش سرمایه‌گذاری و فرسودگی تجهیزات بلکه حاصل سال‌ها قیمت‌گذاری دستوری و بی‌توجهی به هشدارهای تخصصی است. اگرچه ایران در ظاهر کشوری نفت‌خیز است، اما توان تولید و بازدهی شبکه‌های انرژی آن به‌شدت کاهش یافته و جایگزینی برای سوخت‌های فسیلی نیز تدارک دیده نشده است. اکنون که کمبود گاز و برق به پدیده‌ای فراگیر تبدیل شده، اهمیت اتخاذ سیاست‌های جدید بیش از هر زمان احساس می‌شود. کشورهای در حال توسعه‌ای نظیر چین و هند در مواجهه با چالش‌های مشابه، مسیر متفاوتی در پیش گرفته و با ترکیبی از سیاست‌گذاری سختگیرانه و توسعه انرژی‌های نو، توانستند به پایداری نسبی برسند. تجربه چین در سال ۲۰۲۲، که با خاموشی‌های گسترده مواجه شد، اما با گسترش انرژی‌های پاک، اصلاح صنایع انرژی‌بر و واردات هدفمند، تعادل را بازگرداند، نمونه‌ای قابل تأمل است.
برای ایران نیز عبور از این وضعیت مستلزم تدوین یک برنامه جامع انرژی با اهداف بلندمدت است. چنین برنامه‌ای باید به‌طور هم‌زمان بر چند محور متمرکز باشد: بازسازی سبد انرژی با کاهش سهم سوخت‌های فسیلی، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، واقعی‌سازی قیمت حامل‌های انرژی برای جلوگیری از اتلاف منابع و اصلاح نظام یارانه‌ای. در کنار آن، ارتقاء بهره‌وری در شبکه‌های انتقال و توزیع، جلوگیری از قاچاق سوخت، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در چاه‌های نفت و گاز و جایگزینی واحدهای فرسوده با ظرفیت‌های جدید می‌بایست دنبال شود. همچنین ورود انرژی‌های نوین مانند خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، هسته‌ای و هیدروژنی به سبد مصرف کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. سیاست‌گذاری مؤثر و فنی، بهره‌گیری از تجارب جهانی و مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی، از دیگر ارکان عبور از این بحران خواهد بود.
نقشه راه گذار به نظام انرژی پایدار باید دقیق، علمی و هماهنگ باشد. اگر تصمیم‌گیری‌ها همچنان از نگاه کوتاه‌مدت و مصلحت‌گرایانه تبعیت کند، شکاف عرضه و تقاضای انرژی عمیق‌تر خواهد شد. تنها با اصلاح ساختارها، اعتماد به علم و اتکا به ظرفیت‌های داخلی و جهانی می‌توان چشم‌اندازی مطمئن برای آینده انرژی کشور ترسیم کرد.
