راه رفاه از اصلاحات می‌گذرد

کامران قربانعلی

رئیس گروه اقتصاد بیمه و برنامه‌ریزی سازمان تامین اجتماعی

تامین ۲۴/ نگاهی به گذشته بشر نشان می‌دهد آدمی همواره به دنبال تامین معیشت و سلامتی و نهایتا زندگی بهتر بوده است. به همین جهت تلاش کرده با استفاده از ابزارهای گوناگون شرایط زندگی خود را ارتقا و بهبود ببخشد. امروزه نیز دستیابی به زندگی بهتر و رفاه یکی از مهم‌ترین اهداف جوامع است. این مقوله از چنان جایگاهی برخوردار است که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اجتماعی دولت‌ها مد نظر قرار می‌گیرد.

در کشور ما نیز موضوع رفاه هرچند در یک قرن اخیر مورد توجه بوده، در دهه گذشته نگاه ویژه‌ای به آن شده است، به‌گونه‌ای که به‌عنوان یک خط مشی دربرنامه های انتخاباتی موردتوجه نامزدها قرار گرفته است. اما سوال این است که رفاه چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت؟

واقعیت این است که واژه رفاه دارای تعاریف متفاوتی است و می‌توان برداشت‌های گوناگونی از آن داشت. در یک طیف، رفاه به مجموعه عواملی همچون خوب زیستن، آموزش، مسکن، شغل، سلامت، شادی، راحتی، امنیت، کامیابی، موفقیت و... گفته می‌شود که دایره بسیار وسیعی را دربرمی‌گیرد و در سوی دیگر به حداقل حمایت‌هایی گفته می‌شود که دولت‌ها برای افراد نیازمند جامعه فراهم می‌سازند. بدیهی است در این بین ده‌ها تعریف دیگر از رفاه می‌توان متصور شد. در اینجا تلاش می‌شود واژه رفاه از منظر تامین حداقل‌ها برای افراد نیازمند و همچنین تدارک برنامه‌های تامین‌اجتماعی به صورت مختصر مورد بررسی قرار بگیرد.

نگاهی اجمالی به ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور از هنگام شکل‌گیری انقلاب بیانگر این واقعیت است که طی این مدت جامعه با فرازونشیب‌های فراوانی روبه‌رو شده است. افزایش جمعیت و سالمندی آن از یک‌سو و تنگناهای اقتصادی در کنار شرایط آب و هوایی و سایر عوامل از سوی دیگر، به‌شدت کشور را تحت تاثیر قرار داده است. علاوه بر این، تصویب قوانین و مقررات بعضا غیرکارشناسی و نامناسب در قلمرو رفاهی کشور نه‌تنها پاسخی به مشکلات پیش رو نبوده، بلکه خود موجب تسریع شکل‌گیری بحران در نظام رفاه و تامین‌اجتماعی کشور شده است. بدیهی است تداوم روندهای جاری امکان‌پذیر نیست و لازم است برنامه‌های مناسب آماده و به اجرا گذاشته شود.

هرچند جامعه با چالش‌های جدی برای دستیابی به رفاه مطلوب روبه‌رو است، لیکن خوشبختانه ابزارهای لازم با سوابق قابل‌توجه در کشور وجود دارد. حضور موسسات خیریه، کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی و سازمان‌های فعال در قلمرو تامین‌اجتماعی ازجمله ابزارهایی هستند که می‌توانند در ارتقای سطح رفاه جامعه موثر واقع شوند. اما واکاوی عملکرد ساختارهای فعال در این حوزه آینده خوشایندی را نوید نمی‌دهد. با وجود حضور موسسات متعدد خیریه، به نظر می‌رسد مکانیزم‌های کنترلی و نظارتی، کارآمدی لازم را ندارند و نحوه هزینه‌کرد آنها فاقد شفافیت لازم باشد. در حوزه حمایتی نیز مساعدت‌های کمیته امداد عمدتا پاسخگوی جامعه مخاطب نیست، ضمن اینکه همواره تعداد قابل‌توجهی از نیازمندان در نوبت دریافت کمک هستند. در حوزه بیمه‌های اجتماعی نیز آمارها تصویری هشداردهنده‌ از آینده را به نمایش می‌گذارند. در این حوزه دو ساختار ارائه‌دهنده حمایت‌های اجتماعی به شاغلان بخش کشوری و لشکری عمده هزینه‌های خود را از محل بودجه عمومی دولت تامین می‌کنند و سازمان تامین‌اجتماعی به‌عنوان بزرگ‌ترین سازمان بیمه گر اجتماعی کشور برای پاسخگویی به تعهدات قانونی خود با مشکلات جدی در تامین منابع مورد نیاز روبه‌رو است. علاوه بر این، سایر ساختارهای فعال در این قلمرو یا با بحران تامین منابع مواجه اند و یا در آینده نزدیک با آن روبه‌رو خواهند شد.

با توجه به مشکلات مطرح‌شده، بدیهی است به منظور پیشگیری از شکل‌گیری فقر در جامعه و ارتقای رفاه ضرورت دارد علاوه بر اقدامات اساسی در قلمرو اقتصادی کشور، اصلاحات بنیادینی در حوزه رفاه و تامین‌اجتماعی شکل بگیرد. اصلاحات مورد نظر را می‌توان در سه گروه دسته‌بندی کرد.

- اصلاحات مهندسی مجدد

- اصلاحات پارامتریک

- اصلاحات سیستمی

در اصلاحات مهندسی مجدد ضرورت دارد فرایندهای جاری به‌ویژه در حوزه‌های موسسات خیریه و ساختارهای حمایتی مورد بازنگری قرار گیرد. در این بازنگری توجه به کنترل و نظارت، شفافیت عملکردها و جلوگیری از ارائه حمایت‌ها یا پرداخت‌های موازی به افراد حائز اهمیت است، ضمن اینکه تعاملات بین حوزه‌ها نیز باید تبیین شوند. نکته بنیادین دیگر در این قلمرو تعیین تکلیف یارانه‌ها و نحوه توزیع آنها از طریق نظام تامین‌اجتماعی کشور یا با تعامل تنگاتنگ با آن است. در اصلاحات پارامتریک، هدف بازنگری و اصلاح پارامترهای موثر بر منابع و مصارف ساختارهای فعال در این حوزه است مانند شرایط احراز، نحوه محاسبه مستمری، تبیین نرخ‌های حق‌بیمه و سایر موارد مرتبط. هدف نهایی از این اصلاحات ایجاد تعادل در منابع و مصارف صندوق‌ها و کاهش نقش دولت در تامین منابع این حوزه است. بدیهی است با کاهش نقش مالی دولت در حوزه تامین‌اجتماعی این امکان برای دولت فراهم می‌شود تا با انتقال منابع دولت به قلمرو اقتصادی زمینه ارتقای رفاه فراهم شود. بی‌تردید به منظور تحقق رفاه در کشور علاوه بر راهکارهای فوق، نظام رفاه و تامین‌اجتماعی از منظر ساختاری نیز باید مورد بازنگری قرار گیرد که این مهم از طریق اصلاحات سیستمی تحقق خواهد یافت. در این راهکار تبیین جایگاه صندوق‌های کوچک، نظام درمانی کشور، شکل‌گیری طرح‌های تکمیلی، تعاملات فیمابین لایه‌های تامین‌اجتماعی ازجمله مواردی است که باید مد نظر قرار گیرد. موارد مطروح‌شده چکیده‌ای از مشکلات و راهکارهای پیش رو برای تحقق و ارتقای رفاه اجتماعی در کشور است. بی‌شک در کنار پیشنهاد‌های ارائه‌شده مجموعه راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که به آنها اشاره نشده است. بنابراین ضرورت دارد دولت با تشکیل گروه‌های کارشناسی زمینه تقویت قلمرو تامین‌اجتماعی را به‌عنوان ابزاری برای فراهم‌سازی رفاه برای آحاد جامعه فراهم کند.

منبع: هفته نامه آتیه نو