تامین۲۴/ رضا کشاورزی چهل‌ساله در منطقه استهبان فارس است. به گفته خودش، از ده‌سالگی دستانش بر زبری زمین بوده است و نگاهش به آبی آسمان. 30 سال است که نانش را از زبری خاک و آبی آسمان بیرون کشیده است. اما این روزها حال و هوایش خوب نیست. رضا می‌گوید: «تا سیکل بیشتر درس نخواندم. کار کشاورزی سابقا پررونق بود و اوضاع زمین‌هایمان خوب.» اما حالا در 40سالگی پس از 30 سال رنج و زحمت کشاورزی، بیکار شده و شغلی جز رانندگی با ماشین‌سواری‌اش نیافته است. ادریس کارشناسی ارشد کشاورزی دارد. مهندسی کشاورزی را در دانشگاه آزاد فیروزآباد (فارس) خوانده و زمین‌های پدری‌اش در منطقه قیر و کارزین فارس است. با ادریس، مهندس خوش‌فکر کشاورزی، دقایقی به گپ‌وگفت نشستم. ادریس می‌گوید: «کشاورزی در استان فارس با ده سال قبل خیلی تفاوت کرده است.» ادریس از معدود کشاورزانی است که توانسته با تکیه بر دانش فنی، به شغل کشاورزی ادامه دهد و روش‌های نوین کشاورزی را به کار بگیرد. معتقد است با وضعیت منابع آبی موجود در استان فارس، تنها راه علاج روی آوردن به کشت‌های صنعتی است مانند گلخانه‌ها و سالن‌های قارچ.
یک‌چهارم مردم فارس کشاورزند
فارس استانی است که به گواهی آمارهای رسمی، یک‌چهارم جمعیت آن ارتزاق خود را از کشاورزی تامین می‌کند. یعنی از هر چهار نفر شاغل در استان فارس، یک نفر به‌طور مستقیم به شغل کشاورزی مشغول است. افزون بر این، فارس قطب تولیدات کشاورزی در کشور است و اگر به هر دلیلی زمین بخورد، سیل واردات بازار را قبضه می‌کند و ارز مملکت را با خود به یغما می‌برد. کشاورزان فارس بی‌آبی استان را فهمیده‌اند، اما راه گذران زندگی را نه! همین امسال بود که استاندار فارس اعلام کرد کشت برنج در منطقه کامفیروز ممنوع است. چند روز بعد از آن کشاورزان مستاصل روبه‌روی استانداری فارس تجمع کردند و رزقشان را از استاندار طلب کردند. حالا انگار کشاورزان غم نان را بیشتر از بی‌آبی می‌فهمند!
کشاورز، کارگر و بیمه
اگرچه بیمه کشاورزان مانند بیمه روستاییان و عشایر از صندوق تامین‌اجتماعی جداست اما کشاورزی تنها به خود کشاورزان و زمین‌داران ختم نمی‌شود. در توصیف حوزه کشاورزی باید آن را در حلقه‌هایی متعدد و متصل‌به‌هم تعریف کرد. حلقه اول همان کشاورزانی هستند که در کار کشت و زرع مشغول‌اند. این حلقه کار کاشت، داشت و برداشت را انجام می‌دهد و صندوق بیمه‌ای مخصوص به خود را دارد. در حلقه‌های بعدی کارگران شاغل در زمین‌های زراعی و صنایع حمل‌ونقل، صنایع تبدیلی و سپس واحدهای بازرگانی، اعم از بازارها و میادین، قرار می‌گیرند.
وقتی گفته می‌شود اوضاع کشاورزی در استان فارس نامساعد است، یعنی هزاران کارگری که روی زمین‌های کشاورزی کار می‌کنند از این رکود متاثر می‌شوند. زمین خوردن کشاورزی در استان فارس بسیاری از کارگران شاغل در دیگر حوزه‌ها ازجمله فراوری، بسته بندی و توزیع را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
حال‌وروز کارگران صنایع تبدیلی بهتر است
کمال رازقی، رئیس اتاق بازرگانی شیراز، معتقد است که اوضاع حلقه اول صنعت کشاورزی فارس، یعنی کارگران شاغل در زمین‌های کشاورزی، بسیار نامساعد است. رازقی می‌گوید: «وضعیت صنایع تبدیلی کشاورزی فارس اما هنوز خوب است. واحدها و کارخانه‌ها تعطیل نشده‌اند و چرخ کارخانه‌های صنایع تبدیلی فارس هنوز می‌چرخد.» رازقی که سابقا به مدت 11 سال مدیرعامل کارخانه «یک‌و‌یک» بوده، در خصوص وضعیت معیشتی کارگران شاغل در حوزه صنایع تبدیلی می‌گوید: «وضعیت معیشتی کارگران این حوزه خوب است. چراکه بحران خشکسالی، که گریبان کشاورزان فارس را گرفته، هنوز آسیب جدی به واحدهای صنایع تبدیلی وارد نکرده است.» رازقی می‌گوید: «برای نمونه 870 کارگر در شرکت تولیدات غذایی «ب.آ» مشغول به کارند که وضعیت معیشتی آن‌ها قابل‌قبول است».
صنایع تبدیلی کسر کوچکی از تولیدات کشاورزی است
رئیس اتاق بازرگانی شیراز می‌گوید: «یکی از دلایلی که کارگران شاغل در حوزه صنایع تبدیلی از بحران‌های خشکسالی آسیب ندیده‌اند، این است که ظرفیت صنایع تبدیلی ما کسر کوچکی از ظرفیت تولید محصولات کشاورزی فارس است.» رازقی معتقد است وجود صنایع تبدیلی علاوه بر اینکه ضایعات کشاورزی را به‌شدت کاهش داده، باعث بهبود معیشت کارگران حوزه کشاورزی شده است. صنایع تبدیلی استان فارس یک بازار تضمینی برای خرید محصولات کشاورزان فارس ایجاد کرده است، و از طرف دیگر باعث بهبود معیشت و ارتقای جامعه کارفرمایان در صنایع پایین‌دستی شده است.» این فعال صنایع تبدیلی کشاورزی در ادامه می‌گوید: «البته بحران خشکسالی و بحران اقتصادی در دهه گذشته، جلوی رشد و توسعه صنایع تبدیلی فارس را گرفته است».
کشاورزی فارس نیازمند جراحی عمیق
رئیس اتاق بازرگانی شیراز در خصوص بازار محصولات کشاورزی می‌گوید: «یک‌سوم بازار میوه و تره‌بار صادراتی کشور را فارس تامین می‌کند. کالایی که کشاورز تولید می‌کند به دلیل نبود مدیریت در تولید و افزایش قیمت تمام‌شده، بازار خوبی ندارد. در بسته‌بندی و صنایع تبدیلی در استان فارس رشد خوبی نداشته‌ایم. در حمل‌ونقل هوایی نیز شاهد توسعه و برنامه‌ریزی نبوده‌ایم. در سیاست خارجی نیز روابط خوبی با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ایجاد نکرده‌ایم. نتیجه این وضع می‌شود ناتوانی در رقابت و متاسفانه باید بگوییم که سهم خوبی از بازار صادراتی نداریم.» رازقی راه‌حل مشکلات بخش کشاورزی را سرمایه‌گذاری و توجه وافر به این حوزه می‌داند و می‌گوید: «اولویت دولت‌ها در دهه‌های گذشته تولیدات کشاورزی نبوده است. همواره فروش نفت و مصرف درآمد ناشی از آن اولویت‌ها بوده است. تولیدات کشاورزی در استان فارس نیازمند یک جراحی عمیق است».
کارگران حوزه کشاورزی به‌طور ویژه محروم‌اند
مهرداد مویدی، رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان فارس، عضو هیئت‌مدیره کانون عالی کار کشور و عضو شورای عالی اشتغال کشور بیشترین نگرانی درخصوص وضعیت کشاورزی فارس را متوجه کارگران روزمزد این بخش می‌داند. مویدی می‌گوید سابقا با رسانه‌ها گفتگوهایی داشته است و نگرانی خود را در خصوص کارگران شاغل در حوزه کشاورزی ابراز کرده است. وی معتقد است: «کارگران حوزه کشاورزی به صورت ویژه محروم واقع شده‌اند. به طور مثال کارگران فصلی شاغل در کارخانه‌های قند در کل سال از بیمه و مزایای قانونی خود بهره‌مند هستند اما چرا این شرایط برای کارگران فصلی شاغل در زمین‌های کشاورزی فراهم نیست؟ وضعیت کارگران در زمین‌های کشاورزی و باغ‌های زراعی تاسف‌آور است».
مویدی حوزه کشاورزی را یکی از پایه‌های اقتصاد کشور می‌داند و می‌گوید: «بهتر است تامین‌اجتماعی، توجه بیشتری به کارگران شاغل در بخش کشاورزی کند. البته بیمه‌های کشاورزی در حال حاضر در جریان است اما این بخش از کارگران به توجه و معافیت‌های بیشتری نیازمندند».
رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان فارس می‌گوید: «توجه بیش‌ازحد به بخش صنعتی، واحدهای کشاورزی ما را نابود کرده است و امروز کشاورزی ما یک بخش مرده است. بی‌توجهی به بخش کشاورزی موجب نابودی اقتصاد کشور شده که این وضعیت نگران‌کننده است.» مویدی در خصوص راه‌حل این مشکلات می‌گوید: «بها دادن به بخش صنعت خوب است، اما به چه قیمتی؟ به قیمت نابودی بخش کشاورزی؟ انتظار ما این است که مسئولان به عقب بازگردند و به کارگران حوزه کشاورزی بیشتر توجه کنند و امتیازات و تسهیلات بخش کشاورزی را افزایش دهند.» مهرداد مویدی بیمه محصولات کشاورزی را نامناسب می‌داند و معتقد است: «اگرچه محصولات کشاورزی به‌ظاهر بیمه می‌شوند اما خروجی لازم از این پشتوانه بیمه‌ای دیده نمی‌شود. بیمه تامین‌اجتماعی –چه برای کارفرما و چه برای کارگران- باید به‌نوعی نهادینه و اجباری شود که انگیزه لازم برای فعالان حوزه کشاورزی –به‌خصوص فارغ‌التحصیلان دانشگاهی- ایجاد شود. اکثر فارغ‌التحصیلان و فعالان بخش کشاورزی به دلیل نبود حمایت لازم -که بیمه یکی از آن‌هاست- شغل اصلی خود را رها کرده و به شغل‌های جانبی و کاذب روی آورده‌اند».
از این اوضاع می‌توان بوی بهبود شنید؟
کشاورزی فارس برای احیا نیازمند حمایت است، حمایتی که در حلقه اول باید شامل حال کشاورزان و کارگرانی شود که روی زمین‌های کشاورزی عرق می‌ریزند، چراکه به اعتقاد کارشناسان تا وقتی معیشت کارگران فعال در زمین‌ها و باغ‌های کشاورزی تامین نباشد، حلقه‌های بعدی این زنجیره صنعتی دچار مشکل خواهند شد. اگرچه حال‌وروز کارفرمایان این حوزه –صاحبان زمین‌های کشاورزی- نیز تعریف چندانی ندارد، چراکه با وضعیت فعلی این حوزه بیشترین ضرر متوجه کارفرماست. نقطه امیدواری در این داستان این است که کارگران حلقه‌های بعدی بخش کشاورزی –صنایع تبدیلی و صنایع حمل‌ونقل- هنوز زنده و سرپا هستند. موضوعی که نشان می‌دهد توسعه هرچه بیشتر صنایع تبدیلی تا چه اندازه باید در تصمیم‌گیری‌های آینده مورد توجه قرار گیرند. صنایعی که بازاری تضمینی برای تولیدات کشاورزی محسوب می‌شوند.
منبع : هفته نامه آتیه نو / عباس نظریان
