تامین ۲۴/ گردشگری سلامت از آن کلیدواژه‌های اقتصادی است که به‌ویژه در چند سال اخیر مورد توجه اقتصاددانان ما قرار گرفته است. همواره به ظرفیت‌های کشور در زمینه گردشگری و جاذبه‌های توریستی اشاره می‌شود؛ اما نکته‌ای که از آن بعضا غافلیم این است که کشور ما به لحاظ توان عملیاتی در زمینه درمان در رتبه‌های بسیار بالای دنیا قرار دارد و می‌شود از این ظرفیت برای جذب توریست سلامت استفاده کرد. علاوه بر این، استان‌های کشور ما نیز دارای پتانسیل بهداشتی و درمانی متفاوتی هستند و این مسئله باعث می‌شود هر استان بتواند برای ساکنان خود ظرفیت‌های توریستی و جذب گردشگری متفاوتی را ایجاد کند. آمارهای مرکز آمار نشان می‌دهد 18 درصد هزینه‌های مربوط به سفرهای ایرانیان در داخل کشور خرج حوزه درمان می‌شود، در حالی که تنها 2 درصد از سفرها به قصد درمان صورت می‌گیرد. این مسئله به‌وضوح نشان می‌دهد که چقدر حوزه درمان می‌تواند کشش بالایی در جذب درآمد مناطق مختلف کشور داشته باشد.
سهم 11 درصدی سفرهای درمانی از مجموع سفرهای ایرانیان
در آمارگیری مرکز آمار مشخص شده که در طول فصل بهار سال مورد بررسی، از میان 37 میلیون و 285 هزار سفر با اقامت شبانه که ایرانیان ثبت کرده‌اند، 2 میلیون و 187 هزار سفر به قصد درمان بوده است. به این ترتیب حدود 6 درصد سفرها با هدف درمان صورت گرفته است. سفرهای بدون اقامت شبانه هم گونه دیگری از سفر هستند که در بازه زمانی مورد بررسی، 32 میلیون و 533 هزار سفر به این شکل انجام شده که سهم سفرهای با هدف درمان 5 میلیون و 515 هزار سفر است. بر این اساس سهم سفرهای بدون اقامت شبانه به قصد درمان 17 درصد کل سفرهای انجام‌شده در بهار 93 بوده است. درمجموع 69 میلیون و 818 هزار سفر در طول سه ماهه اول 1393 انجام شده که مجموع سفرهای با هدف درمان در این بین 7 میلیون و 702 هزار سفر با اقامت شبانه یا بدون آن گزارش شده، که بر این اساس 11 درصد این سفرها به دلیل انجام امور مربوط به درمان بوده است.
کدام مناطق ایران گردشگر سلامت بیشتری جذب می‌کند؟
گزارش مرکز آمار، فصلی را نیز به شهرهای پذیرای بیشترین تعداد مسافر اختصاص داده است. در طول فصل بهار سال مورد بررسی، که می‌تواند برای هر سال تکرار و حادث شود، 4 میلیون سفر از کل 79 میلیون سفر با اقامت شبانه یا بدون اقامت شبانه کل کشور به تهران صورت گرفته است. تهران دارای سه دانشگاه علوم پزشکی بزرگ ایران، تهران و شهید بهشتی تحت نظارت وزارت بهداشت و بیمارستان بزرگ میلاد تحت مدیریت سازمان تامین‌اجتماعی است، که طبیعتا حاذق‌ترین پزشکان ایران و بهترین امکانات فیزیکی بیمارستانی را نسبت به سایر نقاط کشور دارد. به همین دلیل، مردم ایران به تهران سفر می‌کنند تا بتوانند از این امکانات بهره ببرند. مشهور است که در میان قطب‌های ده‌گانه درمانی و بهداشتی کل کشور، قطب‌های مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز و یزد، دارای مشهورترین پزشکان و بهترین امکانات درمانی هستند. به‌طور مثال یزد به لحاظ درمان ناباروری، شیراز به دلیل بیشترین تعداد عمل‌های پیوند عضو، و اصفهان و مشهد نیز به لحاظ داشتن بهترین متخصصان و فوق‌تخصص‌ها دارای بیشترین شهرت در میان ایرانیان هستند. بعد از پایتخت، مشهد با 3 میلیون و 716 هزار سفر در جایگاه دوم، شیراز با 9/2 میلیون سفر در جایگاه سوم و اصفهان با 2/2 میلیون در جایگاه پنجم قرار دارند. دو شهر دیگر فهرست ما جزو 20 شهر پربازدید کشور نبوده‌اند.
هزینه‌های درمانی ایرانیان در داخل کشور
در بهار 1393 سفرهای ایرانیان 5376 میلیارد تومان برایشان هزینه دربرداشته است. طبق آمار مرکز آمار، از این مبلغ 911 میلیارد تومان مربوط به هزینه‌های سفرهای درمانی بوده است. به این ترتیب، سهم سفرهای با هدف درمان از هزینه کل سفرهای ایرانیان 17 درصد است. اما نکته جالب این است که با وجود اینکه سهم سفرهای مربوط به درمان از کل سفرهای داخلی ایرانیان تنها 2 درصد است، هزینه این سفرها 17 درصد کل هزینه‌های سفرهای ایرانیان را تشکیل می‌دهد.
هزینه‌های درمانی ایرانیان در خارج از کشور
گروهی از ایرانیان نیز برای درمان به کشورهای دیگر راهی می‌شوند. برخی از خانواده‌ها تصور می‌کنند شیوه‌های درمانی در کشورهای اروپایی و آمریکا بهتر از ایران است. گروه دیگری که بستگانی در سایر کشورها دارند نیز برای التیام روحی خود و استفاده از امکانات درمانی بهتر به آن کشورها سفر می‌کنند. به هر ترتیب ایرانیان در فصل بهار 1393 یک میلیارد و 771 میلیون تومان برای سفرهای درمانی به خارج از کشور هزینه کرده‌اند که رقم ناچیزی به شمار می‌آید. از سوی دیگر کل هزینه‌های صورت‌گرفته برای سفر ایرانیان به خارج از کشور 2 میلیارد و 139 هزار تومان بوده است. نتیجه آنکه هزینه‌های ایرانیان برای سفر درمانی به خارج از کشور تنها 0007/0 کل هزینه‌های سفر به خارج از کشور را تشکیل می‌دهد. این عدد نشان‌دهنده آن است که با وجود تبلیغات فراوان کشورهایی نظیر ترکیه، مالزی و تایلند برای جذب مسافر به قصد درمان، هنوز ایرانیان سهم فوق‌العاده ناچیزی از هزینه سفرهای خود را به درمان در کشورهای بیگانه اختصاص می‌دهند.
حواسمان به ترکیه و مالزی باشد
حجم هزینه‌کرد ایرانیان داخل کشور برای سفرهای درمانی موجب تمرکز گروهی از اقتصاددانان به حوزه گردشگری سلامت می‌شود. یکی از امتیازات ویژه کشور ما، پتانسیل بالا در جذب گردشگر است که سال‌هاست بر اهمیت آن تاکید می‌شود، اما همچنان درآمد ملی کشور از حوزه گردشگری، پایین است. علاوه بر این، پتانسیل بالای حوزه سلامت کشور ما نقطه قوت دیگری برای ایران پدید آورده تا با وجود پزشکان متخصص و هزینه‌های پایین درمان، بتواند محل خوبی برای جذب گردشگرانی باشد که برای درمان خود می‌خواهند به کشور دیگری سفر کنند. حتی در کشور خود ما نیز استان‌هایی هستند که نسبت به سایر مناطق کشور امکانات بهتری به لحاظ درمانی دارند. به همین خاطر می‌توانند گردشگر سلامت جذب کنند. صف‌های طولانی نوبت‌دهی پزشکان متخصص و فوق‌تخصص ساکن مشهد مؤید این مسئله است. مسافران از استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و شمالی و سایر نقاط کشور به مشهد سفر می‌کنند و در بیمارستان‌های این شهر تحت مداوا قرار می‌گیرند. این یک ظرفیت برای جذب منابع مالی برای استان‌های دارای پتانسیل گردشگری سلامت است. نکته‌ای که آنوش رحام، کارشناس اقتصاد گردشگری، نیز بر آن تاکید می‌کند. او به ظرفیت داخلی حوزه درمان برای جذب توریست سلامت اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما به لحاظ حوزه درمان بالینی بسیار خوب عمل کرده‌ایم و این می‌تواند اهرمی پیش‌برنده برای جذب منابع مالی کشورهای دیگر به سوی ایران باشد.» وی با تاکید بر اینکه در حوزه عمل‌های زیبایی، دندان‌پزشکی و جراحی‌های قلب کارنامه بسیار موفقی داریم، به آتیه‌نو می‌گوید: «متخصصان کشور ما در رده بالایی از کیفیت عملکردی نسبت به سایر کشورها قرار گرفته‌اند.» رحام با بیان اینکه در عین حال هزینه‌های درمان در کشور ما بسیار پایین‌تر از سایر کشورهاست ادامه می‌دهد: «داروهای تولید داخل ما نسبت به نمونه‌های خارجی خود بسیار ارزان‌قیمت‌تر هستند.»
این کارشناس اقتصادی با اظهار اینکه باید تورهای سلامت را در کشور تقویت کرد اضافه می‌کند: «ارائه یک پکیج توریستی شامل محل درمان، محل اقامت و امکانات حمل‌ونقلی می‌تواند باعث جذب توریست سلامت از کشورهای دیگر شود.»
او با اشاره به اینکه در ایران به جنبه اقامتی و توریستی در کنار پکیج درمانی توجه نمی‌شود می‌گوید: «کشورهای دیگر مانند ترکیه یا مالزی با وجود اینکه شاید کیفیت درمان پایین‌تری از ما داشته باشند، پکیج‌های سیاحتی و اقامتی بسیار بهتری نسبت به ما به مسافران ارائه می‌کنند و به همین خاطر جذب توریست سلامت بسیار بیشتری دارند.» رحام با بیان اینکه مسافران و گردشگران سلامت می‌توانند ارزآوری بالایی برای کشورمان داشته باشند عنوان می‌کند: «متاسفانه به دلیل تحریم‌های گذشته، شبکه بانکی ما هنوز به طور کامل با کشورهای دیگر ارتباط ندارد و همین مسئله باعث شده نتوانیم آنچنان که بایدوشاید در زمینه گردشگری سلامت خوب عمل کنیم.»
منبع: هفته نامه آتیه نو
