قانون تامین‌اجتماعی با تدارک انواع بیمه، زمینه پوشش بیمه کلیه اقشار را فراهم ساخته است که شامل بیمه اجباری، بیمه‌های اختیاری و صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌های خاص (رانندگان، کارگران ساختمانی، قالیبافان و...) می‌شود.
محمد حسین قشقایی
کارشناس تامین اجتماعی
تامین۲۴/ می‌توان گفت بیمه اجباری بیمه کارگران و نیروهای مولد است و بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، بیمه کارفرمایان. در این شماره به تفاوت‌های این دو نوع بیمه می‌پردازیم.
1-مشولان بیمه اجباری مشمول قانون کارند و بر اساس ماده 148 قانون کار کلیه کسانی که در کارگاه‌ها و واحدهای مشمول قانون کار اشتغال دارند، مشمول بیمه تامین‌اجتماعی نیز هستند و کارفرما موظف است حق‌بیمه آنان را به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کند. در بیمه اجباری کارگر می‌تواند با مراجعه به مراجع پیش‌بینی‌شده در قانون، خواستار احیای سابقه خود شود. در این صورت کارفرما به‌عنوان مسئول پرداخت حق‌بیمه، باید ضمن پرداخت حق‌بیمه دوره مورد نظر، جریمه نیز پرداخت کند. در صورتی که در بیمه مشاغل آزاد کارفرمایی وجود ندارد و خود بیمه‌شده موظف است حق‌بیمه را پرداخت کند و اگر از پرداخت حق‌بیمه خودداری کند، سابقه‌ای برایش منظور نمی‌شود.
2- در بیمه اجباری و مشمولان قانون کار که دارای کارفرما هستند بیمه بیکاری نیز وجود دارد. ولی در بیمه آزاد به دلیل اینکه کارفرما وجود ندارد و درواقع بیکاری و اخراج به لحاظ خوداشتغالی فرد منتفی است، موضوع بیمه بیکاری نیز موضوعیت ندارد. بر همین اساس نیز 3 درصد حق‌بیمه بیکاری در بیمه مشاغل آزاد پرداخت نمی‌شود.
3-در بیمه اجباری کلیه خدمات و تعهدات بیمه‌ای در چارچوب قانون به بیمه‌شده و خانواده وی شامل انواع مستمری و درمان و... ارائه می‌شود، ولی در بیمه مشاغل آزاد متقاضی می‌تواند نوع بیمه و خدمات را انتخاب کند. بر این اساس با پرداخت فقط 12 درصد از دستمزد توافق‌شده، می‌تواند از مستمری بازنشستگی پس از احراز شرایط ماده 76 قانون تامین‌اجتماعی برخوردار شود و با پرداخت 2 درصد دیگر، از مستمری فوت قبل از بازنشستگی، با پرداخت 4 درصد دیگر نیز از خدمات مستمری ازکارافتادگی کلی بهره‌مند شود. درمان در بیمه آزاد به صورت سرانه دریافت می‌شود. بنابراین حق‌بیمه در مشاغل آزاد شامل 18 درصد و سرانه درمان خواهد بود. (البته پذیرش بند اول (بازنشستگی) در هر حالت الزامی است.) در صورتی که در بیمه اجباری کلیه خدمات با پرداخت 30 درصد از دستمزد ارائه می‌شود.
4-برخی از خدمات در بیمه مشاغل آزاد به خاطر ویژگی خاص این نوع بیمه منتفی است؛ از قبیل غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری، انواع غرامات و مستمری‌های ازکارافتادگی جزئی و حوادث ناشی از کار. در بیمه اجباری در صورت بروز حادثه در محل کارگاه شرایط سهل‌تری بابت ازکارافتادگی و مستمری بازماندگان وجود دارد که در بیمه مشاغل آزاد، به خاطر فقدان اشتغال در کارگاه و نداشتن کارفرما، این موارد موضوعیت ندارند. در بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد شرایط و نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی و شرایط پرداخت مستمری ازکارافتادگی غیرناشی از کار و مستمری فوت غیرناشی از کار همانند دیگر بیمه‌شدگان اجباری است.
5-در بیمه اجباری قواعد و مقررات اجباری حاکم است و نوع قرارداد در این نوع بیمه الحاقی محسوب می‌شود، ولی در بیمه مشاغل آزاد پذیرش بیمه با انعقاد قرارداد دوجانبه میان متقاضی و سازمان تامین‌اجتماعی در چارچوب اصول کلی قراردادها شکل گرفته و تشریفاتی محسوب می‌شود. بر این اساس فرد در بیمه اجباری، حتی اگر حق‌بیمه پرداخت نشود، بالقوه مشمول بیمه قرار می‌گیرد، اگرچه در عمل تحقق نیافته و حق‌بیمه‌ای پرداخت نشده باشد. ولی در قرارداد بیمه حرف و مشاغل آزاد فقط با انعقاد قرارداد تعهدات طرفین به ظهور و بروز می‌رسد.
6-مرجع شکایت بابت بیمه، سابقه و قرارداد کار در بیمه‌های اجباری هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار است، در حالی که در بیمه حرف و مشاغل آزاد مرجع رسیدگی به قرارداد بیمه و شکایات بین بیمه‌شده و سازمان تامین‌اجتماعی، دیوان عدالت اداری و محاکم قضایی است.
7-استفاده از خدمات درمانی در بیمه اجباری رایگان است، ولی در بیمه مشاغل آزاد مبلغی فرانشیز یا خودپرداختی نیز باید توسط بیمه‌شده پرداخت شود.
پرسش و پاسخ
حق‌بیمه به چند دسته تقسیم می‌شود؟
حق‌بیمه به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:
1-حق‌بیمه‌ای که براساس دستمزد و حقوق پرداختی توسط کارفرما محاسبه و تعیین می‌شود.
2-حق‌بیمه‌ای که به‌صورت مقطوع و براساس ماده 35 همین قانون توسط سازمان تامین‌اجتماعی برای برخی از مشاغل تعیین می‌شود.
3-حق‌بیمه‌ای که برای بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد و اختیاری (خویش‌فرما) تعیین می‌شود که بر اساس دستمزد و حقوق اعلامی متقاضی و قرارداد فی‌مابین تعیین می‌شود. در این حالت میزان دستمزد اعلامی می‌بایست بین حداقل و حداکثر دستمزد سال مورد نظر باشد.
آیا کمک‌هزینه کفن‌ودفن به بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد پرداخت می‌شود؟
کمک‌هزینه مذکور شامل حال بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد نمی‌شود.
بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد و افراد تحت تکفل آن‌ها در چه صورت می‌توانند از مزایای درمان سازمان استفاده کنند؟
در صورتی که حمایت درمان در قرارداد آنان لحاظ شده باشد و نسبت به پرداخت به‌موقع حق‌بیمه اقدام کنند، مشمول خدمات درمانی سازمان می‌شوند.
بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد و اختیاری در صورت ازدواج می‌توانند از حمایت‌های مورد نظر استفاده کنند؟
خیر.
دوره پرداخت حق‌بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد چقدر است؟
این گروه می‌توانند حق‌بیمه خود را سه‌ماهه بپردازند.
آیا بیمه‌شده تبعی می‌تواند همزمان بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد شود؟
برای این افراد امکان بیمه شدن به صورت خویش‌فرما وجود دارد، ولی در صورتی که مشمول بیمه اجباری شوند، موضوع کفالت آن‌ها منتفی می‌شود.
دفترچه‌های درمانی بیمه‌شدگان اختیاری و حرف و مشاغل آزاد چندماهه تمدید می‌شود؟
سه‌ماهه و با ارائه رسید پرداخت حق‌بیمه.
بیمه اجباری بهتر است یا بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد؟
همان‌گونه که در بالا توضیح داده شد این دو نوع بیمه از نظر ماهیت با هم متفاوت‌اند و درواقع در دو دسته مجزا از نظر نظام بیمه‌ای قرار می‌گیرند. بیمه اجباری متکی به قواعد آمره است، ولی بیمه مشاغل آزاد داوطلبانه و اختیاری است. بنابراین بیمه اجباری بر بیمه مشاغل آزاد اولویت دارد و در همین چارچوب نیز خدمات بیشتری از طریق آن ارائه می‌شود.
منبع : هفته نامه آتیه نو