فرار بیمه‌ای ۲۰هزار میلیاردی؛ زنگ خطر برای نظام تأمین اجتماعی

4 تا 5 میلیون کارگر در کشور داریم که - به هر دلیلی- از سوی کارفرمایان شان بیمه نشده اند؛، یعنی تعداد زیادی از کارگران بدون بیمه مشغول کار هستند. موضوعی که براساس ماده 148 قانون کار اگر از سوی کارفرما نادیده گرفته شود، علاوه‌ بر پرداخت حقوق کارگر، به پرداخت جریمه نقدی معادل 2 تا 10 برابر حق بیمه هم محکوم خواهد شد. در حال حاضر دو مدل فرار بیمه ای داریم که هر کدام رخ بدهد آسیب هایی متوجه هر سه ضلع یعنی کارگر، کارفرما و سازمان بیمه ‎گر می‎شود. به گفته مسئولان تأمین اجتماعی، همین فرارهای بیمه ای سالانه حدود 20 هزار میلیارد تومان به سازمان خسارت می‎زند.

به گزارش تامین 24 به نقل از روزنامه ایران، ابراهیم کشاورز مدیرکل وصول حق بیمه سازمان تأمین اجتماعی کشور با بیان اینکه دو نوع فرار بیمه‎ای داریم، می‎گوید: « مورد اول، فرار بیمه تعدادی است. یعنی کارفرما حق بیمه تمام نفراتی که برایش کار می‎کنند را به سازمان بیمه گر ارسال نمی‎کند. مثلاً مدیران فروشگاه، فست فود و... اگر 20 کارگر داشته باشند، فقط برای 10 نفر حق بیمه رد می‎کنند که این اقدام فراربیمه‌ای محسوب می‎شود. نوع دوم مربوط به اعلام دستمزد است، به عنوان مثال، مدیری برای آشپزش 40 میلیون تومان حقوق رد می‎کند، اما در لیست حق بیمه رقم دستمزد را نزدیک حداقل حقوق رد می‎کند.»

حدود 40 درصد، فرار بیمه‌ای دستمزدی داریم. کشاورز می‎گوید: « فرار بیمه ‎ای به بیمه شده، کارفرما و سازمان بیمه ‎گر آسیب وارد می‌کند. طبق برآوردهای انجام شده حدود 50 درصد فرار بیمه تعدادی داریم. یعنی با توجه به اصناف و اشتغالی که در سطح کشور وجود دارد، تعداد پرونده‎ها و تعداد بیمه‌شدگان شاغل، در سال نزدیک به 50 درصد کمتر از آمار ثبت شده است. این معضل هم به زیان کارفرما است، هم بیمه شده. »

قانون کار، مشمول زمان نمی‎شود

به گفته او، براساس ماده 148 قانون کار که مشمول مرور زمان هم نمی‎شود، اگر فردی به صاحبکارش بگوید بیمه نمی‎خواهد تا بتواند کار را بگیرد، براساس قانون همان فرد می‎تواند 10 سال دیگر مدعی شود که در این کارگاه اشتغال داشته اما بیمه برایش رد نشده است. برای اثبات، مستندات واریز حقوقش را به اداره کار می‎دهد و رأی می‎گیرد و بار سنگین مالی را به دوش کارفرما می‎گذارد. بدین ترتیب این حق بیمه باید به نرخ روز به تأمین اجتماعی واریز شود، در مورد دستمزد هم همین مورد امکان‌پذیر است. یعنی کارگر شاید در حال حاضر مدعی نباشد، اما بعد از رسیدن به سن بازنشستگی یا زمانی که فرد براساس حادثه دچار ازکار افتادگی شود، پیگیر حق و حقوق واقعی‎اش خواهد بود. چون حقوق مستمری که برای بیمه شده برقرار می‎شود براساس واریزی که داشته محاسبه و به کارگر تعلق می‌گیرد. به همین دلیل کارگر براساس واریزی که داشته شکایت می‌کند و با ارائه مدارک لازم و گرفتن رأی، کارفرما مجبور خواهد بود مابه التفاوت را به صندوق بیمه‌گر پرداخت کند.

بعضی از کارفرمایان با ناآگاهی از قوانین نسبت به این موضوع مقاومت می‎کنند، اما نمی‎دانند در نهایت خودشان متضرر خواهند بود. او با اشاره به این موضوع توضیح می‎دهد: «برای جلوگیری از این نوع فرار بیمه‎ای، حدود یک سالی ا‎ست که همزمان با لیست ارسالی کارفرما، پیامکی برای بیمه‎ شدگان ارسال می‎شود. با این مضمون «بیمه شده گرامی با کد ملی فلان سابقه بیمه شهریور 1404 با کارکرد 31 روز دستمزد به مبلغ فلان ریال و با این عنوان شغلی توسط کارفرما ارسال شده در صورت مغایرت، اعتراض‎تان را در سامانه es.tamin.ir به صورت محرمانه ثبت کنید.»

کشاورز با بیان اینکه ثبت شکایت از طرف بیمه شده باعث می‎شود، بازرسان بیمه پیگیر امور شوند، می‎گوید: «اینجاست که سازمان تأمین اجتماعی ورود کرده و بر اساس مستندات، اعلام بدهی می‎کند. متأسفانه این معضل در کارفرمایان خصوصی فراتر رفته است. اکنون این چالش را با مراکز درمانی خصوصی هم داریم، چون آنها نیز دستمزد واقعی را اعلام نمی‎کنند و پرداختی‌ها را در قالب دو فیش به حساب پرسنل واریز می‎کنند. بیمارستانی در تهران داریم که پرسنل تکنیسین اتاق عملش ثبت شکایت کرده و می‎گوید: « حدود 40 تا 50 تومان دریافتی دارم، اما کارفرما واریزی را با دو فیش انجام داده و فقط یک فیش در لیست بیمه رد شده است.» متأسفانه هنوز بیمه‌شدگان آگاهی کافی از قوانین ندارند. استنباط‎ آنها این است، اعلام ارقام واقعی فقط در دریافتی بازنشستگی اثر‌گذار است. در حالی که ارقام واقعی مبنای ارائه خدمات کوتاه مدت و بلندمدت سازمان به بیمه‌شدگان است. به عنوان مثل، بانوانی که می‎خواهند از 9 ماه مرخصی زایمان و مقرری آن دوران استفاده کنند، دریافتی آنها براساس واریزی که داشتند، محاسبه می‎شود. یعنی اگر دستمزد کمتر برای فردی رد شود به تبع آن در دوران بارداری دستمزد کمتری را به عنوان مقرری دریافت می‎کند. کسی که بیکار می‎شود، اگر دستمزد کمتری در بیمه برایش رد شده باشد، مبلغ بیمه بیکاری او به همان اندازه کم خواهد بود.

60 درصد بیمه شدگان حدود 15میلیون دریافتی دارند

کشاورز با بیان اینکه 60 درصد بازنشستگان تأمین اجتماعی حداقل‌بگیر هستند، توضیح می‎دهد: «اکثریت این افراد ماهانه نزدیک به 15 میلیون تومان دریافت می‎کنند. این افراد کسانی هستند که متأسفانه دستمزد واقعی برای آنها به بیمه ارسال نشده و سازمان بیمه‎گر هم بر اساس همان دستمزد غیرواقعی، مستمری را برقرار کرده است.»

کشاورز با بیان اینکه براساس برآوردهای انجام شده، میزان خسارتی که افراد با فرار بیمه‎ای به سازمان می‎زنند، حدود 20 هزار میلیارد تومان است، می‎گوید: «همان طور که گفتم این فرار بیمه اکنون از بخش خصوصی فراتر رفته و به نهادهای عمومی غیردولتی هم تعمیم پیدا کرده است. متأسفانه در سطح کشور شهرداری‎ها هم دستمزد واقعی ارسال نمی‎کنند و صرفاً حقوق را در دو سال آخر به منظور سوء‌استفاده از مزایای قانونی افزایش می‎دهند. کما اینکه این قانون الزام کرده است از بدو استخدام تمام مزایای مشمول باید پرداخت شود. با این اوصاف اگر کارگرانی با این مشکل برخورد کردند، می‎توانند اعتراض‎شان را به صورت کاملاً محرمانه در درگاه خدمات غیرحضوری سازمان تأمین اجتماعی ثبت کنند، زیرا بازرسان ما فقط برای یک مورد گزارش ورود نمی‎کنند که کارفرما متوجه شکایت فرد شود و او را اخراج کند. کارشناسان بعد از ثبت شکایت از طرف یک نفر، پرونده واریزی‎های کل مجموعه را بررسی می‎کنند به همین دلیل کارفرما نمی‎تواند متوجه شود چه کسی شکایت کرده است. اگر به این نتیجه برسیم که دستمزد واقعی نیست، برای کل نیروها این اعلام بدهی انجام می‎شود. کارفرما هم مجبور است دستمزد واقعی را به بیمه اعلام کند.»

کارگران پاره‌وقت هم باید بیمه شوند

نوع دیگری از تخلفات، عدم واریزی بیمه برای کارگران است. مدیرکل وصول حق بیمه سازمان تأمین اجتماعی کشور در این‎باره می‎گوید: «افرادی که در کارگاه‎های مختلف مشغول کار هستند، مثل فروشگاه‎های زنجیره‎ای، مطب‎ها و... یا افرادی که کارهای پاره وقت دارند یا فقط سه روز در هفته کار می‎کنند هم مشمول بیمه می‎شوند. فرقی نمی‎کند، کارگر یک روز در هفته کار کند یا روز اول کاری‌اش باشد، بیمه باید برای او رد شود. چون ممکن است، در همان یک روز کارگر دچار آسیب شود و نیاز باشد از خدمات کوتاه مدت یا بلندمدت تأمین اجتماعی استفاده کند.» براساس قانون تأمین اجتماعی، یک نفر به ازای هر روز حضور در محل کار، باید یک روز بیمه کامل داشته باشد.

کشاورز با بیان این موضوع می‎گوید: «در بیمه منشی پزشکان با مشکلاتی همراه هستیم. با اینکه این افراد هر روز کار می‌کنند، مسئولان مطب با این استدلال که منشی فقط چهار ساعت در هفته مشغول به کار است، پس بیمه را 15 روزه رد می‎کنند. در صورتی که سازمان این را قبول ندارد.»

دسترسی به درگاه بانکی به زودی

او در پاسخ به اینکه آیا سازمان‎ اهرم‎های نظارتی برای جلوگیری از این فرار بیمه ای دارد، توضیح می‎دهد: « بر اساس برنامه هفتم توسعه، لیست بیمه به شکل مشترک با سازمان امور مالیاتی وصل می‎شود. یعنی ما هم به لیست امور مالیاتی که کارفرما دستمزد افرادش را رد می‌کند، دسترسی خواهیم داشت تا بتوانیم به دستمزد واقعی پی ببریم. اما اکنون براساس ماده 47 قانون تأمین اجتماعی حرکت می‎کنیم. در این ماده قانونی، سازمان می‎تواند درباره اسناد و مدارک مالی کارفرما ورود کرده و بازرسی کند. یعنی بیمه پایان هر سال مالی دفاتر قانونی شرکت یا کارگاه‎های بالای 50 نفر را بررسی می‎کند تا بر اساس لیست حقوق دستمزد، اگر تفاوتی وجود داشته باشد، به کارفرما اعلام بدهی کنیم. اما بیشتر مشکلاتمان در آینده نزدیک با توجه به لیست مشترک بیمه و مالیات و دسترسی سازمان به درگاه حساب بانکی افراد حل خواهد شد.»

براساس لیستی که از طرف کارفرمایان برای بیمه تأمین اجتماعی رد می‎شود، حدود 13 میلیون کارگر تحت پوشش بیمه در کشور داریم. کشاورز با بیان این موضوع می‎گوید: «کارگرانی هستند که با وجود اشتغال به کار بیمه نشده‌اند. براساس برآوردهای سازمان، بین 4 تا 5 میلیون فرار بیمه ‎ای داریم. به همین دلیل باید این آگاهی را به کارگرانمان بدهیم که با مشاهده چنین تخلفی از ترس بیکار شدن، سکوت نکرده و شکایت کنند. دوران کرونا این باور را در مردم ایجاد کرد که در عین سلامت، مرگ دور نیست. به عنوان مثال کارگری بر اثر ابتلا به کرونا فوت کرد، هنگامی که خانواده‌اش برای دریافت مقرری متوفی اقدام کردند، متوجه شدند کارفرما پایین‎ترین حقوق را برای او در لیست بیمه رد ‎کرده است. مستمری هم که برای خانواده‎اش برقرار شد، به همان اندازه اندک بود. همین اتفاقات باعث شد، تأمین اجتماعی سامانه پیامک عنوان شغلی و دستمزد را ایجاد کند و هر ماه با پیامکی اطلاعات را به دست بیمه شده برساند تا جلوی چنین سوء‌استفاده‎هایی گرفته شود.»