تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
کاهش «ضریب پشتیبانی» به یکی از جدی‌ترین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی صندوق‌های بازنشستگی تبدیل شده است. این شاخص که نشان‌دهنده نسبت جمعیت فعال بیمه‌پرداز به جمعیت بازنشسته است، برای اغلب صندوق‌ها، به‌ویژه سازمان تأمین اجتماعی به عنوان بزرگترین صندوق کشور، به مرز هشدار رسیده است.
به گزارش تأمین ۲۴، اگرچه در سال‌های اخیر صندوق‌های بازنشستگی تلاش خود را برای رشد تعداد بیمه‌شدگان جدید بکار گرفته‌اند اما افزایش صعودی بازنشستگان به ویژه در بخش بازنشستگی پیش از موعد و سخت و زیان‌آور باعث شده که ناترازی در منابع و مصارف این صندوق‌ها شکل گیرد و از طرفی دیگر ضریب پشتیبانی با کاهش جدی مواجه شود. در حال حاضر برخی از صندوق‌های بازنشستگی همچون صندوق بازنشستگی کشوری نسبت پشتیبانی ۰.۴۶ یعنی زیر عدد یک را نشان می‌دهد که وضعیت بحرانی دارد.
سازمان تأمین اجتماعی نیز در این سال‌ها به دلیل رشد ۵۲ درصدی بازنشستگان پیش از موعد به ضریب پشتیبانی حدود 4رسیده و به نوعی هشدار در این بخش از سوی کارشناسان گوشزد می‌شود. تنها صندوقی که اکنون نسبت پشتیبانی ۸.۶ برای ورودی بیمه‌شدگان و خروجی مستمری‌بگیران و بازنشستگان دارد، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر است، زیرا هنوز ۲۰ سال از فعالیت این صندوق جوان و پایدار می‌گذرد.
اگرچه وضعیت این صندوق بیمه‌گر هم نشان می‌دهد، هشدارها هم برای این نهاد بیمه‌ای به صدا درآمده است، زیرا در سال‌های گذشته نسبت پشتیبانی آن حدود ۱۰ بیمه‌شده به ازای یک بازنشسته بود و در حال حاضر روند کاهشی را طی می‌کند. چنین آمارهایی وضعیت نگران‌کننده صندوق‌های بازنشستگی برای داشتن بیمه‌پردازان کمتر نسبت به بازنشستگان دارد که همین مسئله ناترازی مالی در حوزه منابع و مصارف را به دنبال دارد.
محمدعلی جنانی، کارشناس بیمه‌های اجتماعی گفت: از زمان تصویب قانون تأمین اجتماعی تاکنون، سهم دولت در پرداخت حق بیمه 3 درصد ثابت مانده است. از سوی دیگر، تغییرات جمعیتی باعث کاهش تعداد بیمه‌پردازان و افزایش تعداد بازنشستگان و مستمری‌بگیران شده است و به تبع این وضعیت، ضریب پشتیبانی صندوق‌ها کاهش خواهد یافت.
جنانی در گفت‌وگو با تأمین24 افزود: در این میان، برخی صندوق‌ها به دلیل چالش‌های داخلی و با حمایت مالی مستقیم دولت برای پرداخت مستمری‌های ماهانه خود برنامه‌ریزی می‌کنند، اما سازمان تأمین‌اجتماعی همچنان با تلاش تیم مدیریتی و همکاران سازمانی از حیث منابع، پایداری بهتری دارد؛ بنابراین باید محاسبات بیمه‌ای برای ایجاد تعادل بین منابع و مصارف انجام شود.
مدیرکل اسبق امور مستمری‌های سازمان تأمین اجتماعی در ارتباط با وضعیت ضریب پشتیبانی در سازمان تأمین اجتماعی اظهار کرد: وقتی صحبت از کاهش ضریب پشتیبانی صندوق‌ها می‌شود، سازمان تأمین اجتماعی نیز مانند هر نهاد بیمه‌گر دیگر از این احتمال مستثنی نیست. ضریب پشتیبانی سازمان تأمین اجتماعی از ۶.۸۲ در سال ۱۳۸۸ به ۴.۴۱ در سال ۹۹ کاهش پیدا کرده و در حال حاضر ضریب پشتیبانی سازمان همچنان در حدود 4 است که به دلیل کوتاهی در جذب بیمه‌شدگان جدید و بهبود شرایط اقتصادی در دهه‌های ۸۰ و ۹۰، ضرب پشتیبانی روند کاهشی داشته است.
کاهش ضریب پشتیبانی و بحران‌های پیش‌رو
ضریب پشتیبانی که در سال‌های گذشته تاکنون دستخوش تغییراتی بوده است شاید بتوان مهمترین دلیل کاهش این نسبت را پیر شدن جمعیت، ورود نسل پرجمعیت به بازنشستگی، بیکاری ساختاری، فرار بیمه‌ای و اشتغال غیررسمی دانست که باید همچنان دنبال راهکارهایی برای مقابله با این چالش‌ها بود.
کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی، ساختار سنی جمعیت ایران را به سرعت به سمت میانسالی و کهنسالی سوق داده است. از طرفی دیگر متولدین دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ که جمعیت قابل توجهی از کشور را تشکیل می‌دهند، به تدریج وارد سن بازنشستگی می‌شوند. اینها می‌تواند دلایل اصلی رشد تعداد مستمری‌ها و کاهش ضریب پشتیبانی باشد.
همچنین نرخ بالای بیکاری به‌ویژه در میان جوانان، باعث کاهش تعداد شاغلان رسمی می‌شود. از همه مهمتر اینکه بخش بزرگی از اقتصاد ایران در بخش اشتغال غیررسمی جریان دارد که در آن سهم کمتری به صندوق‌های بازنشستگی پرداخت می‌شود. همه این موضوعات در کاهش نسبت پشتیبانی بی‌تأثیر که نبوده بلکه روند نامطلوبی برای آن پیش گرفته است.
تأثیرات منفی کاهش نسبت پشتیبانی
کاهش این شاخص، همه صندوق‌های بازنشستگی به ویژه سازمان تأمین اجتماعی را که بیش از 60 درصد مستمری‌بگیران را تحت پوشش دارد به طور یقین با مشکلاتی روبه‌رو خواهد کرد. با توجه به اینکه درآمد اصلی تأمین اجتماعی از محل وصول حق‌بیمه شاغلان و بیمه‌شدگان این بخش‌ها تأمین می‌شود، با کاهش تعداد شاغلان به ازای هر بازنشسته، درآمدها ثابت یا کاهشی می‌شود، درحالی که هزینه‌ها در بخش پرداخت مستمری به طور تصاعدی در حال افزایش است، این موضوع منجر به ناترازی در منابع و مصارف سازمان خواهد شد.
همچنین با تحت فشار قرار گرفتن منابع نقدینگی، تأمین اجتماعی به نوعی با ناترازی در منابع و مصارف مواجه خواهد شد و حتی می‌تواند با تبدیل شدن به یک چالش جدی به طور مستقیم بر معیشت میلیون‌ها بازنشسته و خانواده‌های آنان تأثیر بگذارد که البته رفع ناترازی‌ها یکی از رویکردهای جدی مدیریت سازمان است تا بر این مشکلات افزوده نشود.
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی افزود: سازمان تأمین اجتماعی در دهه ۶۰ به عنوان یک صندوق جوان با روند تصاعدی ضریب پشتیبانی مواجه بود؛ به گونه‌ای که ضریب پشتیبانی در سال‌های ۶۸ و ۶۹ در حدود ۱۲ بود. در چنین شرایطی صندوق با ورودی‌های بالا مواجه است.
وی ادامه داد: در وضعیتی که صندوق‌های بیمه‌ای جوان هستند- به شرط مدیریت درست منابع و مصارف و هدایت مازاد نقدینگی به سمت سرمایه‌گذاری‌های توجیه‌پذیر و اقتصادی- سازمان‌های بیمه‌گر مانا و پایا خواهند بود. در غیر این صورت و با اقداماتی مانند افزایش تعهدات صندوق و ایجاد تعهدات غیربیمه‌ای و حمایتی، طبیعتاً در زمان پیری صندوق مسأله کاهش ضریب پشتیبانی که از خصوصیات قهری صندوق‌ها است، اتفاق افتاده و منابع بیمه‌ای جدید تعریف نشده و افزایش مستمری‌ها روی خواهد داد.
لزوم افزایش منابع و توسعه فراگیر بیمه‌شدگان
جنانی افزود: افزایش منابع جدید و توسعه فراگیر بیمه‌شدگان باید در دستور کار باشد. بسیاری از مشاغلی که شرایط حق بیمه آنها در هاله‌ای از ابهام است؛ مانند مشاغلی با چارچوب فعالیت‌های اینترنتی را باید تحت پوشش قرار داد و مشمول پرداخت حق بیمه کرد. همچنین باید مجوزهای این دسته از مشاغل مبتنی بر پرداخت حق بیمه تأمین‌اجتماعی تعریف مجدد داشته باشند.
وی ادامه داد: همچنین مشاغل جدید دیگر در قالب مشاغل پزشکی، نظام مهندسی، کانون‌ها و دیگر فعالیت‌ها که در حوزه الکترونیک و بر بستر مجازی فعال هستند نیز باید در قالب بیمه‌شدگان تأمین‌اجتماعی در طرح‌های جدید تعریف شوند. بر اساس بازاریابی‌های تازه، شرایط جدیدی را باید در عرصه گسترش بیمه‌شدگان و منابع تازه تأمین‌اجتماعی ایجاد کرد.
وی اظهار کرد: با بهره‌گیری از راهکارهای مختلف نباید اجازه کاهش ضریب پشتیبانی را داد. صندوق‌هایی که در کشور فعالیت دارند نیز باید در راستای حفظ ضریب پشتیبانی گام‌های مهمی بردارند. در این رابطه اگر صندوق‌ها به سمت سرمایه‌گذاری‌های پایدار حرکت کنند در دوران پیری صندوق می‌توانند جوابگوی تعهدات جاری خود در برابر بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران باشند، در غیر این صورت در دوره سالخوردگی صندوق‌های بیمه‌گر دچار مشکلات نقدینگی و عدم توانایی در تأمین منابع خواهند شد.
راهکارهای عملیاتی برای نجات صندوق‌ها
نجات همه صندوق‌های بازنشستگی و به ویژه تأمین اجتماعی نیازمند عزم ملی و اجرای یک بسته جامع اصلاحی است که مهمترین این برنامه‌ها می‌تواند اصلاحات پارامتریک «بیمه‌ای» باشد. افزایش تدریجی سن بازنشستگی، همگام با استانداردهای جهانی و افزایش امید به زندگی ومبارزه جدی با اقتصاد غیررسمی از طریق قوانین کار نیز در این مسیر موثر است.
جنانی با اشاره به کاهش ضریب پشتیبانی در صندوق‌های بازنشستگی گفت: باید در این راستا اقداماتی انجام داد. برای تأمین و ایفای تعهدات، سیاست‌هایی برای جلوگیری از کاهش این ضریب در دستور کار باشد؛ چرا‌که در این زمینه هر اقدامی برای افزایش منابع و کاهش مخارج در قالب مستمری‌ها و دیگر هزینه ها می‌تواند گامی مؤثر در جهت پایداری صندوق تلقی شود.
وی افزود: محاسبات مشاغل سخت و زیان‌آور و بازنشستگی‌های پیش از موعد آسیبی است که در حیطه منابع و مصارف در سازمان تأمین اجتماعی وارد شده و باید با اقداماتی نظیر شرط سنی و رفع سخت و زیان‌آوری محیط کار از طرف کارفرما از این موارد جلوگیری کرد. اگر کارفرما ظرف مدت دو سال محیط کار را از شرایط سخت و زیان‌آور مطابق قانون عاری نکند، باید بر اساس همان قانون با وی رفتار و هزینه‌های سخت و زیان‌آور باید از دوش تأمین‌اجتماعی برداشته شود.
این کارشناس بیمه‌های اجتماعی ادامه داد: باید از طریق ساماندهی نظام مستمری‌ها و بازنگری در قوانین حوزه مستمری‌ها و انجام اصلاحات پارامتریک، مبلغ مستمری‌ها را بر اساس شرایط متوسط عمر و شاخص امید به زندگی تعریف مجدد کرد و اگر این اقدامات انجام نشد باید انتظار کاهش ضریب پشتیبانی نیز داشت.
کاهش ضریب پشتیبانی یک زنگ خطر جدی برای امنیت مالی نسل فعلی و آینده بازنشستگان کشور است. عبور از این بحران تنها با اجرای اصلاحات ساختاری، افزایش پایه اقتصادی و مشارکت همه‌جانبه دولت، امکان‌پذیر است. تعلل در عمل، نه تنها صندوق‌ها را به ورشکستگی می‌کشاند، بلکه می‌تواند به یک بحران اجتماعی گسترده منجر شود.
