سالی ۲ میلیارد آزمایش، تهدیدی برای منابع نظام سلامت

تامین۲۴/ تجویز آزمایش‌های غیرضروری پزشکی فقط ناشی از تجویز غیرمنطقی برخی پزشکان نیست. اگر کلی‌تر به موضوع نگاه کنیم، این اتفاق از یک ناهنجاری‌های کلی در نظام سلامت ریشه می‌گیرد. هم‌اکنون نظام ارجاع و سطح‌بندی در کشور ما فراموش شده است. مثلا اگر بیماری بدون مراجعه به پزشک عمومی، مستقیم به پزشک فوق‌تخصص ریه مراجعه کند، بیمه‌ها هزینه آزمایش‌های تجویزی از سوی این فوق‌تخصص را تقبل می‌کنند، اما در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، اگر نظام سطح‌بندی رعایت نشود، بیمه‌ها می‌توانند هزینه این‌گونه آزمایش‌ها را به عهده نگیرند.

دکتر اسماعیل ایدنی، رئیس شورای عالی نظام پزشکی کشور، در گفت‌وگو با آتیه‌نو به همین مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: «هنوز در کشور ما راهنمای بالینی درستی در اختیار نداریم که بر اساس آن معلوم باشد کدام پزشک آزمایش بجا و ضروری تجویز کرده و کدام پزشک، بدون دلیل موجه به تجویز آزمایش اقدام کرده است.» البته وی تاکید دارد: «در همه جای دنیا، تامین‌کنندگان بودجه نظام سلامت پیگیری می‌کنند تا ببینند تجویزهای آزمایشگاهی پزشکان منطقی بوده است یا خیر، اما در کشور ما این فرآیند به‌درستی انجام نمی‌شود. به همین دلیل هم مشاهده می‌کنیم که گاهی برخی پزشکان، آزمایشی را که باید در گام سوم درمان تجویز کنند، در همان گام اول درمان تجویز می‌کنند که همین مسئله به افزایش هزینه‌های نظام سلامت منجر خواهد شد.» به اعتقاد این مقام مسئول، راه‌حل اصلی کاهش آزمایش‌های غیرضروری، رعایت نظام ارجاع و نظام سطح‌بندی است که نمونه آن را می‌شود در برنامه پزشک خانواده جست‌وجو کرد.

ایدنی قبول دارد که نظام ارجاع و سطح‌بندی درستی در کشور نداریم و نهادینه شدن این فرآیند زمان زیادی خواهد گرفت. به همین دلیل است که او می‌گوید: «حالا که نظام ارجاع و سطح‌بندی در کشور گسترش پیدا نکرده است، تدوین و توجه به راهنمای بالینی بیمار می‌تواند تعداد آزمایش‌های غیرضروری بیماران را به طرز چشمگیری کاهش دهد».

رکورد 2 میلیارد آزمایش پزشکی در ایران

شکی نیست که یک پای تشخیص درست بیماری، آزمایش‌های پزشکی است که از سوی پزشکان تجویز می‌شود، اما اینکه پزشک بدون معاینه اولیه و حتی بدون شرح‌حال گرفتن از بیمار، بلافاصله او را به آزمایشگاه ارجاع دهد، روندی است که هم جیب بیمار و هم جیب نظام سلامت را خالی می‌کند. بر اساس آمارهای رسمی، سالانه حدود 2 میلیارد آزمایش پزشکی برای بیماران تجویز می‌شود. اگر در نظر بگیریم که در هر نسخه پزشک، چند آزمایش برای بیمار تجویز شود، آن‌وقت با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم که تعداد آزمایش‌های پزشکی از جمعیت کشور پیشی گرفته است. دکتر محمدجواد غروی، دبیر انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی بالینی ایران، هم تاکید کرده که با توجه به جمعیت 80 میلیونی کشور، هر ایرانی سالانه 5/2 مراجعه به آزمایشگاه دارد که هرساله تعداد این آزمایش‌ها در آزمایشگاه‌های کشور نیز در حال افزایش است. با توجه به تنوع آزمایش‌ها در هر نسخه، مجموع آزمایش‌های مختلف انجام شده توسط ایرانی‌ها در سال به 2 میلیارد رسیده است. از سوی دیگر، چندی قبل نیز ناصر کمالیان، رئیس انجمن علمی آسیب‌شناسی ایران، در اظهارنظری قابل‌تامل اعلام کرد که ۶۰ درصد آزمایش‌های پزشکی غیرضروری هستند. به گفته کمالیان، «با نگاه کلی به نتایج گزارش‌های آزمایشگاهی که روزمره برای بیماران مختلف تجویز می‌شود، چنین برمی‌آید که تنها حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد نتایج آن‌ها در جهت تشخیص درست بیماری است. مثلا ۶۰۰ هزار آزمایش در آزمایشگاه‌های هشت بیمارستان دانشگاهی تهران به طور ماهیانه انجام می‌شود. با نگاه به همین آزمایش‌ها می‌بینیم که در صورت حذف درصد بالایی از آزمایش‌های غیرضروری در سطح کشور، به صرفه‌جویی کلانی در هزینه بیماران و مخارج آزمایشگاه‌ها خواهیم رسید».

نظارت و اجرای قانون، در بوته فراموشی

بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه که در برنامه ششم توسعه هم تکرار شده است، اجرای نظام ارجاع و پزشک خانواده ضرورتی قانونی است که همین اجرای قانون برزمین‌مانده می‌تواند ترمز بسیاری از آزمایش‌های غیرضروری را بکشد.

دکتر همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در گفت‌وگو با آتیه‌نو اعتقاد دارد که علاوه بر اجرای قانون، باید برای رفع مشکلات حاصل از آزمایش‌های غیرضروری، نظارت جدی‌تری از سوی نظام پزشکی و وزارت بهداشت اعمال شود تا از هدررفت منابع در این حوزه کاسته شود.

به باور هاشمی، اگرچه اغلب پزشکان به اخلاق پایبندند و هزینه‌های اضافی روی دست بیمار نمی‌گذارند، اما باید با پزشکی که برای افزایش درآمد خود و یا به دلیل ارتباط با یک مرکز پاراکلینیکی، مریض را به سمت آزمایش‌های غیرضروری می‌کشاند برخورد کرد، چون همین تعداد محدود پزشکان وجهه سایر پزشکان بااخلاق کشور را زیر سوال می‌برند و ضربه‌های جدی بر اقتصاد خانواده‌ها می‌زنند. همچنین نباید از خاطر برد که علاوه بر تبعات اقتصادی آزمایش‌های غیرضروری، سلامت بیماران هم با این‌گونه آزمایش‌ها به خطر می‌افتد. زمانی که بیماری درگیر آزمایش‌های متعدد پزشکی می‌شود و تشخیص بیماری او به تعویق می‌افتد، قطعا این فرآیند بر درمان او تاثیر منفی خواهد گذاشت؛ رویه‌ای که جز با عزم ملی، اجرای قانون نظام ارجاع و تشدید نظارت‌ها، متوقف نخواهد شد.

افزایش هزینه‌های زائد در طرح تحول نظام سلامت

آزمایش‌های غیرضروری و افزایش تعرفه‌های خدمات پاراکلینیکی، فشار مالی زیادی را به بیمه‌های درمانی وارد کرده است؛ به طوری که افزایش هزینه در بخش‌های تشخیصی و درمانی پس از اجرای طرح تحول سلامت، شواهد کاملا علمی دارد.

به گفته محمدعلی همتی، معاون درمان سازمان تامین‌اجتماعی، قبل از طرح تحول نظام سلامت، ماهیانه 380 میلیارد تومان به‌تمامی مراکز طرف قرارداد پرداخت می‌شد که 50 درصد از این مبلغ برای بیمارستان‌های دانشگاهی بود، اما پس از طرح تحول نظام سلامت، این مبلغ به حدود هزار میلیارد تومان رسید و جهش فوق‌العاده‌ای در ایجاد هزینه داشتیم. به همین دلایل است که همتی تاکید دارد باید در این طرح، هزینه‌های زائد حذف شود.

منابع درمان سازمان تامین‌اجتماعی با همت شرکای اجتماعی این سازمان تامین می‌شود، اما افزایش هزینه‌های غیرضروری در بخش تشخیص و درمان رفته‌رفته توان صندوق درمان تامین‌اجتماعی را به تحلیل خواهد برد؛ اتفاقی که درنهایت، دودش به چشم همه بیمه‌شده‌ها خواهد رفت.

منبع : هفته نامه آتیه نو