میناکاری؛ فرصتی برای زنان خانه‌دار

تامین۲۴/ زمانی این هنر را آموخت و کسب‌وکارش را با کارگاه کوچکی آغاز کرد که بازار صنایع‌دستی اصفهان محیطی کاملا مردانه بود و اگر زنی در این زمینه فعالیت می‌کرد، مدیران مرد داشت. تمام همت خود را به کار گرفت تا به این فضای مردانه «نه» بگوید و با باور به اینکه هنرهای صنایع‌دستی به ذات زنانه نزدیک‌تر و سازگارتر است، شروع به آموزش بانوان علاقه‌مند به هنر میناکاری کرد. در حال حاضر بسیاری از بانوانی که نزد او آموزش دیده‌اند، به صورت مستقل وارد بازار کسب‌وکار شده و برای خود جایگاه قابل‌قبولی به دست آورده‌اند. فرزانه حیدری که حالا نامش در زمره کارآفرینان زن جای گرفته، آرزو دارد روزی میناکاری‌های او تبدیل به برند مشهوری شود.

چرا کارگاه فرزانه رونق گرفت؟

فرزانه از سال 82 با اجرای هنر تذهیب روی جعبه‌های استخوانی فعالیت هنری خود را آغاز کرد، اما پس از چندی مجذوب هنر میناکاری شد و به آن روی آورد. در ابتدا به صورت مشارکتی با چالش‌های بسیاری شروع به کار کرد: «اول به صورت مشارکتی کارگاه تولیدی کوچکی با امکانات محدود راه انداختم. ولی بعدها مستقل شدم و کارگاه مستقلی برای خود ایجاد کردم. با اینکه پس‌انداز و پشتوانه مالی زیادی نداشتم، بالاخره موفق به راه‌اندازی آن شدم، آن روزهای سخت را همیشه به یاد می‌آورم تا بدانم چه راه دشواری را پیموده‌ام».

ده دوازده‌سالی است که در این حرفه مشغول به کار است. در مورد سبک کاری خود می‌گوید: «زمانی که روی جعبه‌های استخوانی کار می‌کردم، توانستم هنر تذهیب را بیاموزم. وقتی وارد عرصه هنر میناکاری شدم، متوجه شدم به دلیل محدودیت فضاهای ظروف میناکاری تذهیب‌های روی این ظروف چندان اصولی و دقیق نیستند. سعی کردم تذهیب را به صورت اصولی روی کارهای خود پیاده کنم.  در انتخاب زیرساخت‌های ظروف دقت زیادی دارم که هم مس و هم لعاب دارای کیفیت خوبی باشند. در اجرای طرح و نقش، با پایبندی به نقوش سنتی، در خلق نقوش جدید نوآوری می‌کنم.» اکنون هرکس سفری به اصفهان داشته باشد، می‌داند که بازارهای صنایع‌دستی اصفهان پر است از کارهای میناکاری. به‌راستی چه چیزی کارهای فرزانه را متفاوت کرده، به طوری که توانسته نه‌تنها در این بازار تاب بیاورد بلکه کارش را توسعه دهد؟ فرزانه می‌گوید: «ابتدا در حوزه صنایع‌دستی روی تذهیب استخوان‌ها کار می‌کردم، که به من کمک کرد در هنر میناکاری تذهیب اصولی و دقیقی را اجرا کنم. چون در این هنر معمولا فضای کار به هنرمند تحمیل می‌شود، سعی کردم هنر خودم را اجرا کنم. ویژگی کار من این بود که زیرساخت‌های خوبی را انتخاب می‌کردم؛ یعنی مس و لعاب درجه‌یک. من به اصول و سنت‌هایی که در رشته تذهیب است پایبندم».

قندان سیب و زیورآلات

فرزانه حیدری دارای گواهی کیفیت ملی از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است. همچنین در سال‌های 93 و 94 در جشنواره آثار فرهنگی و هنری دانشجویان کشور موفق به کسب مقام‌های سوم و اول شده است. از کارهای منحصربه‌فرد او ثبت یک قندان با طرح سیب است. او در این باره می‌گوید: «سعی کردم کار جدیدی هم در ساختار و هم در نقاشی عرضه کنم. به طور کلی همیشه بر این باور بودم که تولیداتم تکراری نباشند و هر کدام با کار قبل از خود متفاوت باشند.» یکی دیگر از اقدامات او تولید زیورآلات میناکاری است. فرزانه می‌گوید: «این هنر در گذشته وجود داشته اما پس از مدتی به دست فراموشی سپرده شده است. در حال حاضر تعداد انگشت‌شماری به صورت محدود در این زمینه فعال هستند. این هنر بسیار مورد توجه من قرار گرفت و تصمیم گرفتم با ایجاد تغییرات و نزدیک کردن آن به سلیقه امروزی مردم این هنر را رونق بدهم».

او به کسانی که می‌خواهند وارد این کار شوند می‌گوید: «برای اینکه بتوانیم جایگاه درستی پیدا کنیم، باید هزینه‌ زیادی پرداخت کنیم. من سعی کردم این شرایط را عوض کنم و آهسته و پیوسته راهم را ادامه دهم. در حال حاضر به‌جرئت می‌گویم جزو چهار پنج نفر برتری هستم که در اصفهان میناکاری انجام می‌دهند. آثاری را خلق می‌کنم که بازاری نباشند و ذات هنری خود را حفظ کنند».

چطور می‌شود کاری را انجام داد که هم مورد پسند بازار باشد و هم رنگ و بوی هنر داشته باشد؟ فرزانه می‌گوید: «معتقدم هنرمندان درآمدشان از راه هنر کسب می‌شود. بعضی وقت‌ها کارهایی برای دل خودشان خلق می‌کنند اما در واقع کارشان در دو سطح انجام می‌شود؛ سطح اول کاری است که بتوانند به فروش برسانند و سطح دوم هنر نفیس و گران‌قیمت است. من بیشتر برای ایجاد رونق کاری، کار بازاری می‌کنم اما سعی می‌کنم در همین کارها هم بسیاری از مسائل هنری را رعایت کنم و کارهای خوبی ارائه دهم. از طرفی کارهای نفیس را هم برای ارائه در نمایشگاه‌ها آماده می‌کنم».

کارآفرینی

«طی سال‌های گذشته هنرجوهای زیادی داشته‌ام. البته شاید برای این بوده که آموزشم رایگان است. همیشه یکی از مهم‌ترین برنامه‌های زندگی‌ام این بوده که به طور رایگان به زنان این هنر را آموزش دهم، و در حال حاضر به‌جرئت می‌توانم بگویم که بیش از 20 نفر از این هنرجوها به صورت جدی وارد بازار کار شده‌اند.» او از سختی‌ها و فرازونشیب‌های کارآفرینی می‌گوید که البته دستاوردهای شیرینی هم داشته: «موفقیت بسیاری از زنانی که هنرجو بودند و حالا کارهای هنرمندانه‌ای به کارگاه ارائه می‌دهند برایم بسیار لذت‌بخش است.» فرزانه به کسانی که می‌خواهند در زمینه صنایع‌دستی وارد کسب‌وکار شوند، توصیه‌هایی جدی دارد، چون در چند سال اخیر نظارتی بر تولیدات صنایع‌دستی نبوده و صدمات بزرگی به ارزش‌های این هنر وارد شده است: «من خودم مشوق بسیاری از زنان خانه‌داری بودم که می‌خواستند کسب‌وکاری داشته باشند. این هنر را به آنان آموخته‌ام. آن‌ها سفارش کار می‌گیرند، در خانه کار را انجام می‌دهند و برای کارگاه می‌آورند اما متاسفانه همیشه جریان به این شکل نیست و بسیاری از کارهای خانگی بدون نظارت انجام و وارد بازار می‌شوند».

او عیب کار را در این می‌داند که بسیاری از خانم‌های خانه‌داری که جذب بازار شدند، اجاره کارگاه نمی‌دهند و کارهایشان تقریبا بدون هزینه تمام می‌شود و چون نظارت بر کارها نیست، محصولات بی‌کیفیت با قیمت بسیاری پایین وارد بازار می‌شوند. عموم مردم به قیمت‌ها توجه می‌کنند و کیفیت کار برایشان مهم نیست».

راه‌اندازی انجمن بانوان صنایع‌دستی

فرزانه می‌گوید: «باید بر کار کسانی که در منزل فعالیت می‌کنند نظارت شود، کلاس‌های آموزشی برایشان برگزار شود و بتوانند کارهایی بهتر و با قیمت‌ مناسب به بازار ارائه دهند. برای اینکه در این زمینه ما هم بتوانیم کمکی کنیم، با همکاری تعدادی از بانوان فعال در زمینه کارآفرینی و صنایع‌دستی و گردشگری در حال راه‌اندازی یک انجمن ملی در سطح کشور هستیم تا بتوانیم گام‌های هدفمندتر و موثرتری در توسعه و ترویج و اعتلای هنر صنایع‌دستی برداریم».

فرزانه خود را فردی موفق می‌داند چراکه در شرایط سخت بازار تاب آورده و کارش را رها نکرده. او از زمان‌هایی می‌گوید که برای تحصیل دو روز به تهران می‌آمد و دوباره برای اینکه کارهایشان را به‌موقع تحویل دهند، راهی اصفهان می‌شد و در این شرایط سخت هرگز کارش را رها نکرد. چشم‌انداز او این است که «نگارگری اران» را با وجود شرایط میناکاری و دلال‌های بسیار، به سطحی برساند که برند شود و بتواند در سطح بین‌المللی فعالیت کند. فرزانه برای رسیدن به این هدف سخت کار می‌کند و عشق به کار انگیزه اصلی او برای فائق آمدن بر این مشکلات است.

برش

فرزانه از سال 82 با اجرای هنر تذهیب روی جعبه‌های استخوانی فعالیت هنری خود را آغاز کرد، اما پس از چندی مجذوب هنر میناکاری شد و به آن روی آورد. در ابتدا به صورت مشارکتی با چالش‌های بسیاری شروع به کار کرد: «اول به صورت مشارکتی کارگاه تولیدی کوچکی با امکانات محدود راه انداختم. ولی بعدها مستقل شدم و کارگاه مستقلی برای خود ایجاد کردم. با اینکه پس‌انداز و پشتوانه مالی زیادی نداشتم، بالاخره موفق به راه‌اندازی آن شدم، آن روزهای سخت را همیشه به یاد می‌آورم تا بدانم چه راه دشواری را پیموده‌ام».

منبع : هفته نامه آتیه نو / فاطمه علی اصغر