تامین ۲۴/گاهی گستردگی کاربرد تومان در جامعه به اندازه‌ای است که فراموش می‌شود ریال سال‌هاست به جای تومان واحد پولی ایران شده است. به نظر می‌رسد ریشه تاریخی تومان، سهولت استفاده از آن، همخوانی فرهنگ‌عامه با استفاده از واحد پولی تومان و البته عوامل بیرونی نظیر حوزه گردشگری و معاملات خارجی در تصمیم دولت برای بازگشت به تومان تاثیرگذار بوده است. پیش از این موضوع حذف سه صفر از واحد پولی مطرح بود که با توجه به نبود زیرساخت مناسب اجرایی نشد. آلمان پس از جنگ جهانی 12 صفر را از واحد پولی خود حذف کرد و ترکیه در دهه گذشته تجربه موفقی در حذف صفر از واحد پولی خود دارد. ایران نیز در صورت بازگشت به تومان یک صفر را از واحد پولی خود حذف می‌کند.
رسمیت بخشیدن به عرف
ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی ایران، در صفحه تلگرام خود در توضیح مصوبه اخیر دولت نوشت: «از زمان معرفی ریال در قانون پولی و بانکی کشور، به‌ویژه در طول چند دهه گذشته به دلیل تورم انباشته، ریال عملا از مبادلات اقتصادی روزمره حذف شده و تومان جایگزین آن شده است. بنا بر این مصوبه، دولت در زمینه تغییر رسمی واحد پول ملی از ریال به تومان، برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه، رسمیت بخشیدن به عرف مورد قبول مردم کشور و در انطباق با واقعیت‌های موجود اقدام می‌کند.» سیف افزود: «رفرم یا اصلاح پولی، به معنای حذف چند صفر و تغییر واحد پول، فرآیندی است که در اولویت‌های بانک قرار دارد. در این زمینه مطالعات جامعی در بانک مرکزی و پژوهشکده پولی و بانکی صورت گرفته و پیش‌نیازهای آن به طور کامل شناسایی شده است. بنا بر این مطالعات، اجرایی ساختن آن مستلزم دستیابی به شرایط مناسب اقتصادی ازجمله تورم تک‌رقمی پایدار و ثبات اقتصادی است.» در ادامه مطلب رئیس بانک مرکزی آمده است: «درمجموع، مصوبه اخیر دولت با هدف رسمیت بخشیدن به عرف متداول و مرسوم جامعه، تسهیل مبادلات و منطبق با واقعیات اقتصادی کشور و همخوانی با فرهنگ عمومی مردم تنظیم شده و فاقد آثار روانی و تورمی است و با توجه به وجود بستر فناوری اطلاعاتی مناسب و گسترش و نفوذ مناسب بانکداری الکترونیکی در کشور، با کمترین هزینه و زمان قابلیت اجرا دارد.»
خبر خوش برای گردشگران خارجی
خبرگزاری دویچه وله با اشاره به تصمیم دولت نوشت: «تومان، که از سال‌های 1930 وارد اقتصاد ایران شده بود، بار دیگر جایگزین ریال می‌شود. البته در همه این سال‌ها هیچ‌گاه استفاده متداول از تومان از بین نرفت.» این خبرگزاری آلمانی در ادامه می‌نویسد: «البته مجلس شورای اسلامی می‌تواند پیش از ارائه این مصوبه به شورای نگهبان برای تایید نهایی در مورد آن اعمال‌نظر کند. همچنین روشن نیست سکه و اسکناس‌های جدید چه زمانی در دسترس خواهند بود.»
برای گردشگران خارجی بازگشت تومان خبر خوشایندی است، زیرا استفاده رسمی از واحد پولی ریال و در مقابل کاربرد بسیار گسترده تومان به طور رسمی و غیررسمی در ایران آن‌ها را دچار سردرگمی می‌کرد. به بیان دیگر، گردشگران هنگام مراجعه به بانک‌ها و هتل‌ها با واحد پولی ریال مواجه بودند و در دیگر موارد مانند تاکسی یا رستوران باید از واحد پولی تومان استفاده می‌کردند. البته ایرانیان هیچ‌گاه از استفاده از واحد پولی تومان در حساب‌وکتاب‌های خود دست نکشیدند و این یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تصمیم دولت به شمار می‌رود.
رویترز نیز با اشاره به مصوبه اخیر دولت نوشت: «واحد پولی ایران به نام قدیمی خود یعنی تومان بازمی‌گردد. واحد پولی ایران نزدیک به 8 قرن تومان بود و در زمان رضاشاه به ریال تغییر کرد. اما همچنان مردم از نام قدیمی واحد پولی ایران استفاده می‌کردند. در صورتی که این مصوبه به تایید مجلس و شورای نگهبان برسد، نرخ برابری تومان در مقابل دلار در معاملات رسمی 3 هزار و 200 تومان و در معاملات غیررسمی حدود 3 هزار و 900 تومان خواهد بود.»
مزایا و معایب
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که تغییر واحد پول ملی ایران ممکن است تورم اندکی را به دنبال داشته باشد، ضمن اینکه باعث سردرگمی کوتاه‌مدت مردم می‌شود، اما در مقابل افزایش ارزش اسمی پول ملی در مقابل ارزهای خارجی را نیز به‌عنوان مزیت یدک می‌کشد. به گفته آن‌ها، حذف صفرهای زائد از پول ملی گرچه ممکن است تاثیر محسوسی بر اقتصاد ایران نداشته باشد، ولی با توجه به اینکه صفرهای زائد مبادلات را بسیار دشوار کرده، این موضوع ضروری می‌نماید. البته با حذف این صفر مشکلات ساختاری اقتصاد حل نمی‌شود. مثلا اگر قدرت خرید اسکناس آنقدر کم است که بانک مرکزی قدرت چاپ ندارند این مشکل با حذف صفر حل نخواهد شد. از مزایای بازگشت به واحد پولی تومان، که عملا به حذف یک صفر منتهی می‌شود، می‌توان به بهبود و راحتی سیستم ضبط، ثبت و خواندن اعداد مخصوصا اعداد بزرگ و اطلاعات شرکت‌ها، ساده‌تر شدن عملیات حسابداری، کاهش هزینه مدیریت اسکناس‌ها برای بانک مرکزی، صرفه‌جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناس، افزایش ارزش اسمی پول ملی در مقابل ارزهای خارجی، افزایش اعتماد به پول ملی به دلیل اعداد کمتر و کاهش استهلاک اسکناس به دلیل کاهش نیاز به نگهداری آن در حجم زیاد اشاره کرد.
در مقابل معایبی نیز در حذف یک صفر مطرح می‌شود. کارشناسان بر این باورند که حذف یک صفر دست‌کم برای کوتاه‌مدت آثار تورمی به دنبال دارد، زیرا امکان گرد شدن اعداد وجود دارد. همچنین تغییر و تعویض اسکناس‌ها و سکه‌ها نیز هزینه‌بر و زمان‌بر است. از سوی دیگر این روند می‌تواند به تمایل مردم برای خرید و نگهداری ارزهای خارجی دامن بزند. در کوتاه‌مدت نیز اختلال در قیمت‌گذاری کالاها و سردرگمی مردم قابل‌پیش‌بینی است و در صورت ادامه تورم نیز احتمال نیاز به اصلاح دوباره وجود خواهد داشت.
مطالعات انجام‌شده توسط صندوق بین‌المللی پول و برخی اقتصاددانان در زمینه نتایج تغییر واحد پولی نشان می‌دهد که اگر حذف صفر در شرایطی صورت بگیرد که اصلاحات اقتصادی ناموثر بوده‌اند و یا سیاست‌های ثبات اقتصادی در میانه راه باشند، آنگاه نتایج مطلوبی از تغییر واحد پولی به دست نخواهد آمد. به همین دلیل است که توصیه می‌شود چنانچه حذف صفر بعد از به سرانجام رسیدن برنامه ثبات اقتصادی انجام نمی‌شود، حداقل به‌عنوان آخرین مرحله از آن به کار گرفته شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد زمانی حذف صفر از پول ملی موثر واقع خواهد شد که حوزه کلان اقتصاد از ثبات برخوردار باشد، تورم در حال کاهش باشد، نرخ ارز باثبات باشد، دولت از ولخرجی‌های مالی پرهیز کند و در سطح جامعه اعتماد زیادی به سیاست‌های دولت وجود داشته باشد. به اعتقاد کارشناسان، اگر حذف صفر بتواند با موفقیت به سرانجام برسد، هزینه‌های جانبی آن مانند چاپ اسکناس جدید از آنجا که هزینه‌هایی موقتی به حساب می‌آیند، چندان اهمیت نخواهند داشت و نگرانی در مورد آن‌ها بی‌مورد خواهد بود.
منبع : هفته نامه آتیه نو
مترجم : آزاده افتخاری
