به اعتقاد برخی از کارشناسان و مسئولان علت و زمینه اصلی مهاجرت روستائیان به شهرها کم توجهی نسبت به توزیع متوازن امکانات رفاهی و تدوین برنامه های توسعه است.
تامین 24 / گرچه تولیدات روستاها نقش مهمی در اقتصاد و تامین امنیت هر منطقه دارند اما به دلایل مختلف امروزه مهاجرت بی حد و حساب روستائیان به شهرها توازن بین جمعیت شهری و روستایی و سطح امکانات را برهم زده است.
پدیده مهاجرت از روستا به شهر بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مهمتر از همه حاشیه نشینی را سبب شده است.
این پدیده در خراسان رضوی با گرایش روزافزون روستانشیانان به ترک روستا به امید یافتن شغل بهتر و یکی از دلایل حاشیه نشین شدن 1.5 میلیون جمعیت در حواشی کلانشهر مشهد شده است.
تخلیه سه هزار و 665 روستا و آبادی
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: مهاجرت پدیده ای زاییده توسعه و مدرنیته است که باعث خالی شدن روستاها و گرایش روستائیان به زندگی در شهر و شهرنشینی شده است.
وحید قربانی افزود: افزایش جذابیت زندگی مرفه در شهرها و جذابیتهای اقتصادی برای سرمایه گذاری در نواحی شهری، ارتقا سطح روابط اجتماعی و گسترش اینترنت، کاهش سرمایه گذاری در مناطق روستایی، خشکسالی و عدم ارتقا کیفیت محصولات کشاورزی بخشی از علل مهاجرت هستند.
وی ادامه داد: افزایش جمعیت شهرها از جمله مشهد با یک و نیم میلیون حاشیه نشین و میزان بالاتر از نرخ رشد معمول بیانگر موضوع مهاجرت روستائیان به شهرهاست.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی گفت: عمده جمعیت روستاها به ویژه روستاهای بزرگی واقع در اطراف شهرها سیال است.
وی افزود: از سوی دیگر پدیده دو سکونتی در اکثر مناطق رخ داده و عمدتا روستائیان در فصل آمارگیری و سرشماری ساکن شهرها می شوند.
قربانی ادامه داد: این عوامل دلیل اصلی پایین بودن جمعیت روستاییان در آمارهاست لذا نمی توان آمار دقیقی از مهاجرت روستائیان به شهرها در خراسان رضوی ارائه کرد.
وی گفت: از مجموع حدود هفت هزار آبادی خراسان رضوی سه هزار و 335 روستا داری سکنه و بقیه خالی از جمعیت است به این معنا که بیش از سه هزار روستا در اثر عواملی که به آن اشاره شده طی سالهای گذشته از سکنه خالی شده اند.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی افزود: 1.3 درصد جمعیت روستایی این استان در 200 روستا ساکن هستند که این موضوع بیانگر وجود روستاهای پرجمعیت است.
وی ادامه داد: با یک نگاه بر اساس روندهای گذشته می توان پیش بینی کرد برخی نقاط دیگر خراسان رضوی نیز در آینده نزدیک خالی از سکنه خواهد هرچند نقاطی نیز به دلیل وجود مزیتهای اقتصادی جاذب جمعیت خواهند بود.
قربانی به راهکارهای اساسی برای تثبیت جمعیت و مهاجرت معکوس از شهر به روستا اشاره و بیان کرد: تسهیل و رفع موانع تولید شامل اعطای تسهیلات، وامهای بدون بهره و با ضمانت آسان، کاهش دیوانسالاری و فرآیندهای اداری در جلب سرمایه گذاری، ایجاد پنجره واحد خدمات به روستائیان در جهت کاهش هزینه ها و افزایش فرصتها می تواند در مهاجرت معکوس اثرگذار باشد.
وی گفت: تمامی امور اجرایی باید به مدیریت محلی و دهیاریها از قبیل واگذاری اختیارات در حوزه اراضی، کاربریهای اراضی داخل بافت روستا، منابع درآمدی و مالی واگذار شود.
او افزود: حمایت مستمر از بازار محصولات تولیدی در روستا اعم از کشاورزی، صنایع دستی و خدمات با همکاری واحدهای اداری مستقر در شهرهای بزرگ و دستگاههای اجرایی مربوطه مانند صنعت معدن تجارت، بهداشت، تعزیرات حکومتی و بیمه اجتماعی نیز در مهاجرت معکوس اثرگذار است.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی ادامه داد: افزایش امتیازاتی از قبیل بیمه فراگیر تامین اجتماعی، حذف مالیات در مناطق روستایی، در اختیارگذاری اراضی دولتی برای تولید و احیا منابع طبیعی برای ترغیب روستاییان به ماندن در روستا مفید است.
وی آموزش مستمر روستانشینان در مبانی توسعه پایدار و تقویت و غنا بخشیدن به برنامه های تولیدی در رسانه های جمعی بر مبانی فرهنگی توسعه را از دیگر عوامل موثر در مهاجرت معکوس از شهر به روستا دانست.
او به تدابیر دولت یازدهم برای جلوگیری از مهاجرت به شهرها و اشتغال روستاییان اشاره و بیان کرد: تنوع بخشیدن به فضای اقتصادی روستا با زمینه سازی جهت تولید درآمد و ثروت در رشته های خارج از بخش کشاورزی نظیر صنایع تبدیلی، گردشگری و بوم گردی، کمک به بازاررسانی محصولات تولیدی در نواحی روستایی از جمله تدابیر و اقدامات دولت در این زمینه بوده است.
قربانی افزود: دولت اقدام به حمایت از تولید داخلی و ایجاد برخی ممنوعیتهای قانونی برای واردات کالاهای کشاورزی بویژه در ایامی نظیر پایان سال که امکان بهره گیری کشاورزان و تولیدکنندگان داخلی از بازار مصرف فراهم می شود نیز کرده است.
وی بیان کرد: دولت تسهیلات ویژه روستایی در قالب طرحهای مشارکتی به منظور عزت بخشیدن به جوامع روستایی اعطا کرده و کارت یارانه ساکنین روستا را به عنوان وثیقه تسهیلات پذیرفته تا مردم روستا علاوه بر امور کشاورزی و دامداری که در برخی نقاط درآمد ناچیزی دارد با مشارکت در طرحهای سرمایه گذاری از درآمد ثابت و مکفی بهره مند شوند.
او گفت: همچنین با ارتقای سطح خدمات بویژه سطح دسترسی روستاییان به فناوری اطلاعات و ارتباطات، راه مناسب، بهداشت و سلامت و مراکز آموزشی اکنون عملا مناطق روستایی خراسان جذابیت خاصی برای سکونت پیدا کرده اند.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی تاکید کرد: اقتصاد در روستا باید متنوع سازی شود به این معنی که اقتصاد روستایی با توجه به بحران آب صرفا معطوف به کشاورزی نباشد بلکه به صنایع تولیدی، صنایع تبدیلی، صنایع کوچک، مشاغل جوار مزرعه، گردشگری روستایی، حمل و نقل نیز جهت ایجاد اشتغال توجه شود.
کشاورزی نیازمند سرمایه گذاری برای کاهش مهاجرت
معاون برنامه ریزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: عمده اشتغال روستاییان در بخش کشاورزی و دامداری است لذا سهم عمده ای در تولیدات مواد غذایی و تامین مایحتاج عموم مردم دارند.
محمدرضا اورانی افزود: بی تردید نمی توان نقش روستا و اشتغال روستایی را در توسعه، تامین امنیت و نیازهای اساسی شهرنشینان انکار کرد لذا باید توجه بیشتری به این موضوع و جلوگیری از مهاجرت صورت گیرد.
وی ادامه داد: در دهه گذشته بی توجهی به بخش کشاورزی و سرریز سرمایه ها و درآمدها به بخشهای اقتصادی غیرمولد یا کاذب، پایین بودن قیمت محصولات و افزایش هزینه های تولید باعث شد صرفه اقتصادی در بخش کشاورزی کاهش یابد و کشاورزان و دامداران توان سرمایه گذاری و استفاده از فناوری را برای به روز کردن کشت از دست بدهند.
معاون برنامه ریزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: براساس سرشماری بخش کشاورزی سال 1393 در این استان 338 هزار بهره بردار و تولیدکننده کشاورزی وجود دارد و سهم بخش کشاورزی از اشتغال در خراسان رضوی 23.4 درصد است.
وی گفت: 50 درصد از سهم اشتغال بخش صنعت استان هم مربوط به صنایع غذایی و آشامیدنی است که مواد خام و اولیه آن توسط بخش کشاورزی تامین می شود. به عباررتی بیش از 70 درصد فضای کسب و کار در 27 شهرستان خراسان رضوی به جز مشهد در اختیار بخش کشاورزی است.
اورانی افزود: این عوامل باعث تخلیه بیش از سه هزار روستا در این استان از سکونت شد و روستاییان در حاشیه شهر مشهد و برخی شهرهای بزرگ دیگر ساکن شدند و معضل حاشیه نشینی بوجود آمد.
وی بیان کرد: عدم سرمایه گذاری مناسب و کافی در بخش کشاورزی به رغم واقع شدن خراسان رضوی در اقلیم خشک و نیمه خشک از یک سو و بروز پدیده خشکسالی و حوادث غیرمترقبه طبیعی در 17 سال گذشته از سوی دیگر باعث مهاجرت روستاییان به شهرها شده است.
او گفت: زمانی که کشاورزی توسعه پیدا نکند هزینه تولید و قیمت تمام شده افزایش و درآمد کشاورز کاهش می یابد لذا وقتی درآمد کشاورز کاهش پیدا کند توان تامین هزینه های جاری زندگی را ندارد و برای اینکه بتواند هزینه های روزمره خود را تامین کند به طرف شهر حرکت می کند و ساکن حاشیه می شود.
معاون برنامه ریزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: در دنیا بویژه در کشورهای توسعه یافته دولتها در قالب یارانه تا 50 درصد از بخش کشاورزی حمایت می کنند.
وی ادامه داد: اما در ایران پیش از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها این حمایت یارانه ای 10 درصد بود که الان با توجه به اصلاح بسیاری از نرخها و کاهش یارانه های مربوط این حمایت یارانه ای به کمتر از چهار درصد رسیده است.
او افزود: بخش کشاورزی نسبت به بخشهای صنعت، معدن و خدمات از حوادث غیرمترقبه خسارت بیشتری متحمل می شود لذا خطر سرمایه گذاری در این بخش بالاست.
وی گفت: از سوی دیگر چون محصولات تولیدی کشاورزان بر سر سفره جامعه بزرگ مصرف کننده خودش را نشان می دهد لذا دولتها در ایران در رابطه با قیمت محصولات کشاورزی اعمال کنترل کردند.
اورانی افزود: نتیجه این شد که بخش کشاورزی به علت عدم استقبال سرمایه گذاری بخش خصوصی و فقدان حمایت مناسب دولتها نتوانست متناسب با ظرفیت واقعی خود نقش آفرینی کند.
وی اظهار کرد: سرمایه گذاری مناسب در حوزه زیربنایی شامل احیا و مرمت قناتها، انتقال آب با لوله، ساخت استخر ذخیره آب کشاورزی، اجرای طرحهای آبیاری کم فشار و تحت فشار صورت نگرفته است.
او افزود: همچنین طرحهای کوچک تامین آب، آبخیزداری و آبخوانداری، توسعه کشت گلخانه ای، مکانیزاسیون، صنایع تبدیلی کوچک، حمایت از واریته های نهال و بذرهای مقاوم در برابر تنش خشکی و خشکسالی در این حوزه شاهد سرمایه گذاری مناسب و کافی نبوده است.
وی ادامه داد: در مجموع آنچه نیاز است با آنچه تاکنون به بخش کشاورزی داده شده فاصله زیادی دارد.
اورانی به اقدامات دولت تدبیر و امید برای توسعه بخش کشاورزی و احیای اشتغال روستایی اشاره و بیان کرد: در سالهای گذشته کود به اندازه کافی برای بارور کردن سطح زیر کشت وجود نداشت و کود و سموم وارداتی از چین فاقد اثرگذاری لازم بود.
وی ادامه داد: اما در سه سال گذشته به ویژه بعد از تحقق برجام به میزان کافی کود و سموم باغی و گیاهی باکیفیت از کشورهای بلژیک و کانادا وارد ایران و تسهیلات نیز برای مکانیزاسیون بخش کشاورزی و به روز کردن ماشین آلات تامین شد.
معاون برنامه ریزی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اضافه کرد: امسال 783 میلیارد ریال تسهیلات بانکی با نرخ 15 درصد برای توسعه مکانیزاسیون و یک خط اعتباری ویژه هم با نرخ 15 درصد از منابع داخلی بانک کشاورزی برای توسعه کشت گلخانه ای در این استان منظور شد. تاکنون حدود 200 میلیارد ریال نیز توسط کشاورزان و صاحبان واحدهای تولیدی جذب شده است.
کم آبی باعث مهاجرت روستاییان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به کمبود آب در اغلب روستاها به عنوان یکی از عوامل مهم مهاجرت اشاره و بیان کرد: هم اینک اهالی 485 روستا در این استان با تانکر سیار آبرسانی می شوند.
محمد دانشگر افزود: برخی روستاها که با تانکر سیار آبرسانی می شوند به علت اداوم 14 ساله خشکسالی دچار بی آبی و کم آبی شده و برخی به دلیل تغییر کیفیت و شوری آب نیاز به آبرسانی سیار پیدا کرده اند.
وی بیان کرد: این روستاها در نواحی مختلف استان خراسان رضوی از جمله شهرستانهای تربت جام، گناباد و تایباد قرار دارند و 211 روستا به صورت مستمر در تمام فصول با تانکر سیار آبرسانی می شوند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی خراسان رضوی ادامه داد: از طریق اجرای پروژه های آبرسانی و ایجاد مجتمعهای آب روستایی و همچنین مدیریت مصرف به دنبال کاهش تعداد روستاهایی هستیم که در این استان با تانکر آبرسانی می شوند.
وی با اشاره به توجه دولت تدبیر و امید در رفع مشکلات آبرسانی به روستاها گفت: در طول سه سال گذشته با اجرای 229 پروژه آبرسانی در خراسان رضوی 515 روستا از آب سالم و بهداشتی برخوردار شده اند.
او بیان کرد: این روستاها که بیش از 395 هزار نفر جمعیت دارند یا دچار بی آبی و کمبود آب بوده و یا از شبکه های فرسوده آبرسانی در رنج بوده اند.
افزایش سطح رفاه روستا عامل مهم کاهش مهاجرت
رئیس شورای اسلامی استان خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: افزایش سطح رفاه روستاییان و اشتغالزایی برای آنان نقش مهمی در کاهش مهاجرت به شهرها دارد لذا باید اقدامات بنیادی برای افزایش رفاه انجام شود.
غلامرضا بصیری پور افزود: تامین رفاه روستاییان تنها راهکار جلوگیری از مهاجرت روستاییان نیست بلکه باید برای آنان اشتغال پایدار نیز ایجاد کرد تا با ایجاد منابع درآمدی نیازی به مهاجرت نداشته باشند.
وی گفت: هم اکنون یک سوم جمعیت سه میلیون نفری شهر مشهد حاشیه نشین هستند که عامل اصلی این مهاجرت نبود شغل پایدار در روستاها است.
رئیس شورای اسلامی استان خراسان رضوی بیان کرد: برای کاهش اتکا اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی، توجه به تولید ملی بویژه تولید روستایی باید محقق شود.
وی افزود: از سوی دیگر تولید در بخش کشاورزی باید منطبق بر اقتصاد مقاومتی باشد و بر این اساس توسعه کشتهای گلخانه ای در روستا مورد توجه قرار گیرد.
او ادامه داد: سوق تسهیلات اشتغال به سوی روستاها نقش مهمی در توسعه پایدار روستا خواهد داشت، همچنین ایجاد فرصتهای شغلی جدید در بهره برداری معادن می توانی برای روستاها خلاء ناشی از خشکسالی و از بین رفتن کشاورزی را پر کند.
بصیری پور گفت: شوراهای توانمند در روستاها می توانند نقش بسزایی در رفع مشکلات روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنان به حاشیه شهرها ایفا کنند.
وی اظهار کرد: امروز ذهنیتی مبنی بر اینکه شوراهای اسلامی به تدریج در حال ضعیف شدن هستند قوت گرفته است.
بصیری پور افزود: این در حالی است که اعضای شورای اسلامی معتقد به تشکیل پارلمان و مدیریت هماهنگ و یکپارچه شهری و روستایی هستند و نقش مهمی در توسعه ایفا می کنند.
وی گفت: در قالب 35 ماده از برنامه ششم توسعه اثری از شوراهای اسلامی نیست و کاملا نقش آنها کمرنگ دیده شده است که این موضوع باید اصلاح شود.
مدل فعلی مدیریت روستا اشکال اساسی دارد
نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی نیز در این باره گفت: مدل فعلی مدیریت روستا با قوانین و دستورالعملهایی که از مرکز کشور به دهیاریها ابلاغ می شود برای توسعه کشور کارایی ندارد و از مشکلات روستاها کم نمی کند.
رضا شیران افزود: باید این مدل در راستای تقویت شوراهای محلی یعنی شوراهای اسلامی روستا و وضع قوانین جدید برای مدیریت مطلوب آنها تغییر کند.
وی ادامه داد: راه عمران و توسعه متناسب با الگوی اسلامی ایرانی از روستاها می گذرد، اگر روستاها آباد شوند هم به ارزشهای اسلامی رسیده ایم و هم از آسیبهای اجتماعی جلوگیری می شود.
عضو کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی گفت: مدل تمرکزگرایی که از مرکز کشور برای شهرها و روستاها تصمیم گیری می کند هیچ تغییری در روند توسعه و پیشرفت ایجاد نمی کند.
وی افزود: تاکنون سه برابر کره جنوبی در حوزه توسعه ایران سرمایه گذاری شده اما هنوز به توسعه مطلوب نرسیده ایم و این نتیجه مدل تمرکزگرا در مدیریت و بی توجهی به روستاها در مدل توسعه است.
شیران ادامه داد: طرحی از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی به منظور راه اندازی سازمان توسعه و عمران روستایی آماده شده است.
وی گفت: در این طرح ریاست سازمان بر عهده معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری است و مانع از تمرکزگرایی و سبب ایجاد مدیریت یکپارچه روستا می شود.
او به مصوبات اخیر مجلس شورای اسلامی اشاره و بیان کرد: حل مشکل تسهیلات و پرداخت مطالبات پیمانکاران با اختصاص 450 هزار میلیارد ریال، رفع مشکلات شهرداریهای شهرهای زیر 20 هزار نفر جمعیت با اختصاص 400 هزار میلیارد ریال و نیز اختصاص 80 هزار میلیارد ریال برای بیمه سلامت از جمله این مصوبات بود که به حل معضلات روستاییان کمک می کند.
یک میلیون و 700 هزار نفر از جمعیت شش میلیونی خراسان رضوی هم اینک در سطح افزون بر سه هزار روستای این استان سکونت دارند.
منبع: ایرنا