تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
امروزه بسیاری تجهیزات و دستگاههای پیشرفته پزشکی براساس هوش مصنوعی (AI) طراحی شده که تحولی شگرف را در حوزه درمان ایجاد کرده است. اکنون دامنه وسیعی از خدمات درمانی، تشخیصی و دارویی با اتکای به دستگاههای مبتنی بر هوش مصنوعی ارائه میشود و کمتر شاهد انجام جراحیهای سنتی که پوست بدن بهطور وسیع و عمیق شکافته میشود، هستیم. درحال حاضر برخی جراحیها بهصورت غیرتهاجمی و تنها از طریق ایجاد چند شکاف کوچک با کمک دستگاههای پیشرفته انجام میشود.
برای بررسی ابعاد و خدمات درمانی مبتنی بر فناوریهای نوین، ابتدا باید ببینیم هوش مصنوعی اساساً چیست و بهطور دقیق چه معنایی دارد.
به گفته کارشناسان، هوش مصنوعی شاخهای از علوم کامپیوتر است و هدف از این شاخه، ساخت مجموعهای از سیستمهای کامپیوتری است که میتواند کارهایی را مانند استدلال، تصمیمگیری، یادگیری و حل مسئله را تا حدی شبیه انسان و گاهی دقیقتر از او انجام دهد.
در همین زمینه دکتر روزبه بابازاده، مدیرعامل «انجمن اینترنت اشیاء و علوم داده» معتقد است هوش مصنوعی را نمیتوان به تنهایی پدیدهای مستقل درنظر گرفت. هوش مصنوعی الگوریتمی است که وقتی در کنار سایر اجزای تشکیل دهنده قرار گیرد، ارزش پیدا میکند که به آن زنجیره هوشمندسازی میگویند. این زنجیره از حلقههایی تشکیل شده که هوش مصنوعی یکی از حلقههای میانی آن را دربر میگیرد؛ در نتیجه هوش مصنوعی در میان این زنجیره ارزش افزوده پیدا میکند.
او در شرح جزئیات دقیق کارایی زنجیره هوشمندسازی، افزود: «در حلقههای ابتدایی و انتهایی این زنجیره معمولاً اینترنت اشیاء واقع شدهاند. یعنی در یک سو دستگاههایی وجود دارند که دادهها را جمعآوری کرده و در یک شبکهای ارسال میکنند و در سوی دیگر دستگاههایی قرار دارند که دادههای جمعآوری شده را برای ابزارها قابل نمایش یا قابل ارسال میکنند. حلقههای میانی در دسته «علوم داده» جای دارند و درواقع هوش مصنوعی نیز در دسته علوم داده شناخته میشود.»
توانمندیهای هوش مصنوعی در درمان
حال باید دید شبکه هوشمندسازی و دادههای این شبکه چگونه میتواند در حوزه درمان کاربرد داشته باشد. اکنون تجهیزات و وسایل پزشکی پیشرفتهای مانند رباتهای جراح و دستگاههای تشخیص تصاویر پزشکی وجود دارد و این سؤال مطرح میشود که اساساً هوشمصنوعی با چه مکانیسمی در این حوزهها عمل میکند.
مدیرعامل انجمن اینترنت اشیاء و علوم داده، دراین باره شرح داد: «فرایند زنجیره هوشمندسازی به تولید دادههایی منتهی میشود که تصمیمسازی را تشکیل میدهد. اما این تصمیمها باید در جایی کاربرد داشته باشد و بهتنهایی قابل استفاده نیست. به بیان دیگر، هوش مصنوعی براساس دادهها تصمیم میگیرد که در نهایت باید جایی نمایش داده شود. این نمایش میتواند بهصورت تصویری باشد که در مونیتور علائم حیاتی بیمار قابل مشاهده شود یا دادهها به رباتی منتقل شود که بتواند عمل جراحی را انجام دهد. همچنین دادهها میتواند به دستگاه پمپ انسولین ارسال شود تا انسولین مورد نیاز بدن را بهطور مداوم در طول روز تأمین و سطح گلوکز خون را تنظیم کند.»
بابازاده گفت: «در نتیجه، زنجیره هوشمندسازی که اشاره شد، براساس دادههای دریافتی، تصمیمگیری کرده و دستوراتی را صادر میکند. سپس این دستورات در جایی اعمال میشود و بازخورد آن نیز بهدست میآید و این زنجیره تداوم دارد و خود را تنظیم میکند.»
صحت و سقم دادههای هوش مصنوعی
براساس نظرات این کارشناس، هوش مصنوعی اطلاعات و دادههایی است که تجمیع میشود و به فرایند تصمیمسازی میرسد. حال این سؤال پیش میآید که صحت و سقم اطلاعات چه نقشی در این تصمیمسازیها میتواند داشته باشد؛ یعنی اگر اطلاعات نادرست وارد یک سیستم هوشمند شود، آیا میتواند منجر به تصمیم اشتباه شود؟
مدیرعامل انجمن اینترنت اشیاء و علوم داده در این زمینه بیان کرد: «صددرصد اینگونه است و ما میتوانیم هوش مصنوعی را به اشتباه بیندازیم. برای مثال، اگر به نوزادی که به مرحله شناخت اطراف خود رسیده، چندین بار درخت سیب را نشان دهیم و به او بگوییم این سیب است، با توجه به اینکه او تصویر کلی از درخت و سیب را با هم مشاهده میکند، میآموزد که کل تصویر سیب است و در نتیجه هربار که عکس درخت و سیب را مشاهده کند، تصور میکند که سیب است. هوش مصنوعی نیز اینگونه است و ما میتوانیم با ارائه اطلاعات و دادههای غلط، هوش مصنوعی را به اشتباه بیندازیم؛ چنانکه این شیوه اغوای هوش مصنوعی بارها اتفاق افتاده است. نمونه ساده آن اینکه سالها قبل میخواستند تصویر گرگ را برای هوش مصنوعی، فریم کنند و برحسب اتفاق هر تصویری که از گرگ نشان داده شد، در برف بود. نتیجه اینکه هوش مصنوعی برف را بهجای گرگ به اشتباه گرفت و هربار که از او میخواستند گرگ را نشان دهد، برف به نمایش میگذاشت؛ زیرا هوش مصنوعی از خود درکی ندارد و اطلاعات او مبتنی بر دادههایی است که میتواند اشتباه باشد یا او را به اشتباه بیندازد.»
مدیرعامل انجمن اینترنت اشیاء و علوم داده، ادامه داد: «ایرادی که هوشهای مصنوعی و در مجموع سیستمهایی که براساس شبکههای عصبی فعالیت دارند، این است که نمیتوان نتیجه بهدست آمده را در داخل سیستم مشاهده کرد و متوجه شد که چه اتفاقی رخ داده است. ما لایههای ابتدایی و انتهایی شبکههای عصبی را میتوانیم مشاهده کنیم، اما لایههای وسط را نمیتوانیم نظارهگر باشمی و دریابیم که چه نتایجی بهبار آمده است.»
تجهیزات جراحی مبتنی بر هوش مصنوعی
امروزه بسیاری از دستگاهها و تجهیزات عمل جراحی با فناوری هوش مصنوعی آمیخته شده و خدمات جراحی با کمک سیستمهای رباتیک مجهز به هوش مصنوعی انجام میشود. این نوع جراحیها در حوزه بیماریهای اورولوژی، زنان و زایمان، ارتوپدی، قلب و عروق، مغز و اعصاب و چشم فراگیر شده است.
اما نباید فراموش کرد که درحال حاضر هیچیک از عملهای جراحی بهطور کامل و مستقل توسط هوش مصنوعی انجام نمیشود؛ اما ابزارهای هوشمند، مانند یک دستیار به کمک جراحان آمدهاند و دقت جراحیها را افزایش دادهاند.
در حوزه اورولوژی، انجام جراحیهای پروستاتکتومی (برداشتن پروستات)، جراحی کلیه و مثانه با کمک ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی، رایج است. در رشته بیماریهای زنانوزایمان نیز عملهای هیسترکتومی (برداشتن رحم) و اندومتریوز با این وسایل انجام میشود. همچنین برخی جراحیهای عمومی مانند بایپس معده در درمان چاقی، جراحی کولورکتال (روده بزرگ و ترمیم فتق با کمک ابزارهای هوشمند متداول شده است. در حوزه قلب و عروق نیز جراحان میتوانند با استفاده از ابزارهای هوشمند، جراحیهایی از جمله ترمیم دریچه میترال و جراحی بایپس عروق کرونر را انجام دهند. در زمینه ارتوپدی جراحیهای تعویض مفصل با کمک هوش مصنوعی جهت اجرای دقیقتر عمل استفاده میشود. بر این اساس، تصاویر سیتی اسکن بیمار امکان ایجاد مدل سهبعدی دقیق از مفصل را فراهم میکند. جراحان مغز و اعصاب نیز با کمک تصاویر سهبعدی سیتی اسکن و امآرآی میتوانند به طور دقیق به ناحیه تومور یا محل آسیبدیده مغز دسترسی پیدا کنند. در حوزه چشمپزشکی اکنون برخی خدمات مانند جراحی آبمروارید و تزریق در شبکه چشم با کمک سیستمهای رباتیک با دقت بالایی انجام میشود. در کشور ما نیز ارائه این خدمات درمانی با کمک ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی رایج است.
در همین زمینه دکتر فواد امانالهی متخصص قلبوعروق و فلوشیپ اینترونشنال کاردیولوژی بیمارستان تأمیناجتماعی پیامبر اعظم(ص) کرمان، تعویض دریچه قلب به صورت غیرتهاجمی (بسته) را از جمله روشهای جراحی پیشرفته در دنیا توصیف کرد که در این بیمارستان انجام میشود. او ادامه داد: «این روشی نوین و جدید به شمار میرود که هنگام انجام، بیمار به دستگاه تنفس مصنوعی متصل نمیشود و با توجه به بیهوشی مختصر، بیمار پس از عمل بلافاصله به هوش میآید و به راحتی میتواند راه برود، غذا بخورد و بدون هیچ عارضهای به زندگی معمول خود ادامه دهد.»
همچنین دکتر حسین کامیاب، جراح متخصص مغز و اعصاب کودکان بیمارستان تأمیناجتماعی پیامبراعظم(ص) کرمان اعلام کرد: «در این مرکز جراحیهای پیچیده مغز و اعصاب ارائه میشود و برای انجام برخی اعمال از دستگاههای پیشرفته مانند نورومانیتورینگ استفاده میکنیم. این وسیله ابزاری پیشرفته است که امکان بررسی و نظارت بر فعالیتهای مغز و سیستم عصبی را میسر میکند.»
به گفته دکتر سام زراعتیان نژاددوانی، فوق تخصص جراحی قلب و فلوشیپ پیوند اعضای قفسه سینه، امروزه هوش مصنوعی نهتنها در بازسازی تصاویر آنژیوگرافی و تفسیر نتایج اکوکاردیوگرافی به پزشکان کمک میکند، بلکه قادر است با تحلیل هزاران مطالعه علمی، دقیقترین تصمیمهای پزشکی را ارائه دهد.
او به آنا اعلام کرده است: «این فناوری در کشور ما نیز استفاده میشود که در نتیجه آن انجام روشهای غیرضروری تهاجمی کاهش یافته و دوره بستری بیماران کوتاهتر شده است. جراحی رباتیک یکی از فناوریهای نوینی است که به پزشکان اجازه میدهد از طریق کنسولهای پیشرفته، رباتها را برای انجام جراحیهای دقیق هدایت کنند. این روش، نه تنها دقت جراحی را افزایش میدهد، بلکه به ما این امکان را میدهد که جراحیهای پیچیده قلب و پیوند اعضا را با برشهای بسیار کوچک (مینیمالیستی) انجام دهیم.»
بابازاده در همین زمینه اعلام کرد: «حوزه سلامت پس از حوزه نظامی در استفاده از هوش مصنوعی پیشرو است و از سالهای گذشته تاکنون ابزارهای هوشمند در حوزه درمان کاربرد وسیعی پیدا کردهاند. اکنون تشخیص سرطان پوست با کمک هوش مصنوعی میسر شده است و شرکت گوگل ۸ سال پیش با خرید یک استارتاپ موفق شد تا نرمافزاری را طراحی کند که با اتصال به گوشی موبایل میتواند سرطان پوست را با دقت بسیار بالا تشخیص دهد. برای این منظور تنها یک پاکت پستی حاوی تعدادی عکس برای فیلتر کردن رنگ گوشیهای موبایل ارسال میشود و پس از اسکن کردن تصاویر مذکور، کاربر میتواند از ضایعه پوستی خود عکس بگیرد و درلحظه، متوجه احتمال سرطان پوست یا پیشرفت بیماری خود شود. همچنین کشور کشور انگلستان از سالها قبل موفق به تشخیص سرطان سینه با کمک هوش مصنوعی شده است. اخیرا گزارشی منتشر شد مبنی براینکه هوش مصنوعی ۱۰ سال قبل توانسته بود بروز سرطان سینه را در فردی تشخیص دهد و با گذشت این زمان، تشخیص او درست از آب درآمد. درحال حاضر هوش مصنوعی میتواند در لحظه هزاران ویزیت را با یک دقت انجام دهد که انقلابی در حوزه درمان بهشمار میرود و برهمین اساس پزشکی از راه دور بهوجود آمده است.»
هوش مصنوعی بدون داده هیچ نیست
هوش مصنوعی در حوزه درمان بدون دسترسی به دادههای دقیق و باکیفیت نمیتواند کارایی لازم را داشته باشد. دادههای ناقص یا نادرست نهتنها دقت تشخیص بیماریها را کاهش میدهند، بلکه میتوانند منجر به خطا در اعمال جراحی و تصمیمگیریهای پزشکی شوند. دکتر روزبه بابازاده، مدیرعامل انجمن اینترنت اشیاء و علوم داده، تأکید میکند که هر کشوری که بتواند مجموعهای منسجم از دادههای تمیز و حجیم را در اختیار صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دهد، برنده این میدان خواهد بود و میتواند از هوش مصنوعی و زنجیره هوشمندسازی بیشترین بهره را ببرد. او میافزاید که بدون دادههای سلامت بومی و گسترده، نمیتوان الگوریتمهای هوشمند و دقیقی ایجاد کرد. آینده حوزه سلامت نیز با سیستمهای هوشمند تغییر میکند و همانند تحول تاکسیهای اینترنتی، این فناوریها بهتدریج و بیسروصدا، نقش محوری در ارائه خدمات درمانی پیدا خواهند کرد. بهعلاوه، جمعآوری و انتقال دادهها از طریق ابزارهای هوشمند و وسایل ارتباط جمعی امکان ترسیم نقشه راه درمان کشورها را فراهم میکند. این اطلاعات به برنامهریزان کمک میکند تا نقاط بحرانی مانند شیوع دیابت در مناطق مختلف را شناسایی و با استفاده از خدمات درمانی هوشمند، منابع و مراقبتها را بهصورت هدفمند ارائه دهند. هوش مصنوعی بدون داده، کارآمدی ندارد و اطلاعات با کیفیت، اساس موفقیت آن در حوزه سلامت است.
