تامین ۲۴
پایگاه خبری رفاه و تأمین اجتماعی
به گزارش تامین 24، مهارت‌افزایی به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که منجر به افزایش توانایی‌های کاربردی افراد در حوزه‌های شغلی مشخص می‌شود. این فرآیند، از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای سنتی گرفته تا آموزش‌های فناورانه و دیجیتال را شامل می‌شود. اهمیت این نوع آموزش‌ها زمانی دوچندان می‌شود که ساختار اقتصادی کشور دستخوش تغییرات تکنولوژیک یا گذار به اقتصاد دانش‌بنیان شود.
در چنین شرایطی، شاغلان باید مهارت‌های جدید را بیاموزند تا بتوانند با شرایط جدید اقتصادی همگام شوند. از این منظر، مهارت‌آموزی نه‌تنها یک سیاست آموزشی، بلکه یک ابزار کلیدی برای سیاست‌گذاری اقتصادی به شمار می‌آید.
تجربه ایران در حوزه مهارت‌آموزی
ایران نیز طی سال‌های گذشته تلاش کرده است تا در مسیر توسعه منابع انسانی، گام‌های مؤثری بردارد. طبق اعلام سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور در سال گذشته، بیش از یک میلیون نفر در کشور تحت پوشش آموزش‌های مهارتی قرار گرفته‌اند. این آمار شامل آموزش‌های مهارتی در بخش‌های دولتی، خصوصی، صنایع، جوامع محلی، زنان سرپرست خانوار، و جوانان جویای کار است.
این رقم نسبت به سال‌های گذشته نشانگر رشد کمی قابل توجهی در حوزه آموزش مهارت‌هاست. با این حال، چالش‌هایی همچون کیفیت پایین برخی دوره‌ها، ناهماهنگی بین مهارت‌های آموزش‌دیده و نیاز بازار کار و ضعف در ارزیابی اثربخشی دوره‌ها همچنان مطرح است. به نحوی که ناترازی کنونی در حوزه آموزش منجر به ایجاد شکاف توانمندی مهارتی شده و بر اساس گزارش‌ها، از هر ۲ نفر یک نفر در بازار کار دچار فقر مهارتی هستند. پژوهش‌ها حاکی از آن است که تنها ۲۸ درصد آموزش‌های عالی و فنی‌وحرفه‌ای با نیاز بازار کار منطبق و همسو است.
مهارت‌آموزی و کارآمدی نیروی کار
این در حالی است که نیروی کاری که از مهارت‌های بروزرسانی شده برخوردار باشد، نه‌تنها می‌تواند وظایف خود را با کیفیت بالاتر و در زمان کوتاه‌تری انجام دهد، بلکه انعطاف‌پذیری بیشتری در مواجهه با تغییرات محیط کار خواهد داشت. افزایش بهره‌وری به‌ویژه در بخش‌های مولد اقتصاد، منجر به رشد تولید ناخالص داخلی (GDP)، کاهش هزینه‌های تولید، و در نهایت افزایش رقابت‌پذیری صنایع می‌شود.
مهارت‌آموزی و کاهش بیکاری
رشد اقتصادی پایدار نیازمند کاهش نرخ بیکاری و ایجاد اشتغال مؤثر است. اما اشتغال تنها در صورتی پایدار خواهد بود که عرضه مهارت‌ها با نیاز بازار کار تطابق داشته باشد. در غیر این صورت، با پدیده «بیکاری تحصیل‌کرده‌ها» مواجه خواهیم شد که در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به‌وضوح مشاهده می‌شود. بنابراین، مهارت‌آموزیِ هدفمند و مبتنی بر تقاضا می‌تواند به‌عنوان راهکاری مؤثر برای کاهش بیکاری، به‌ویژه در میان جوانان، ایفای نقش کند.
اقتصاد دیجیتال و مهارت‌های جدید
در عصر اقتصاد دیجیتال، مشاغل سنتی جای خود را به مشاغل فناورمحور داده‌اند. در چنین شرایطی، هوش مصنوعی، داده‌کاوی، امنیت سایبری، و برنامه‌نویسی به‌عنوان مهارت‌های کلیدی شناخته می‌شوند. افرادی که فاقد این مهارت‌ها هستند، به سرعت از گردونه رقابت اقتصادی خارج می‌شوند. از سوی دیگر، کشورهایی که نظام‌های مهارت‌آموزی خود را با تحولات فناوری همسو کرده‌اند، سهم بیشتری از بازارهای جهانی به‌دست آورده‌اند. اینجاست که نقش نهادهای مهارتی مانند دانشگاه‌ها، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و پلتفرم‌های مهارت‌آموزی آنلاین برجسته می‌شود.
وضعیت مهارت‌آموزی در ایران؛ چالش‌ها و ظرفیت‌ها
در ایران، اگرچه سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای صورت گرفته، اما همچنان چالش‌های متعددی وجود دارد. بر اساس گزارش سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، در سال ۱۴۰۳ بیش از یک میلیون نفر در دوره‌های مهارت‌آموزی شرکت کرده‌اند که از این تعداد، بخشی در مراکز دولتی و بخشی در مراکز خصوصی مهارت‌آموزی آموزش دیده‌اند.
با این حال، تحلیل کیفی این آموزش‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از دوره‌ها با نیازهای روز بازار کار انطباق ندارند و ناهماهنگی میان نظام آموزشی و نیازهای واقعی کارفرمایان همچنان پابرجاست. همچنین، نرخ مهارت‌آموزی در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بسیار پایین است و بسیاری از جوانان پس از فارغ‌التحصیلی، برای ورود به بازار کار ناچارند مسیر مهارتی تازه‌ای را طی کنند. این ناهماهنگی، منجر به اتلاف منابع و زمان و نیز نارضایتی‌های اجتماعی می‌شود.
از دیگر مشکلات ساختاری، تمرکز بالای مراکز مهارت‌آموزی در کلانشهرها و نبود زیرساخت‌های مناسب در مناطق محروم است. در حالی که بر اساس داده‌های موجود، نرخ بیکاری در برخی مناطق کمتر توسعه‌یافته بیش از دو برابر میانگین کشوری است و دسترسی به آموزش‌های باکیفیت در این مناطق بسیار محدود است.
ارتقای نظام مهارت‌آموزی چگونه ممکن است!؟
با توجه به چالش‌ها و فرصت‌های موجود، مجموعه‌ای از راهبردهای سیاست‌گذارانه می‌تواند نقش مؤثری در بهبود نظام مهارت‌آموزی و تقویت ارتباط آن با رشد اقتصادی ایفا کند. نخست، بازطراحی برنامه‌های آموزشی بر اساس نیازهای واقعی بازار کار و فناوری‌های نوین ضروری است تا مهارت‌ها به‌روز و کاربردی باشند. همچنین توسعه آموزش‌های مهارتی به صورت آنلاین و ترکیبی (حضوری و مجازی) باید در اولویت قرار گیرد تا دسترسی عمومی به این آموزش‌ها افزایش یابد. ارائه یارانه‌ها و مشوق‌های مالی به جوانان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌تواند انگیزه لازم برای مشارکت فعال در مهارت‌آموزی را فراهم کند. ایجاد پیوند سازمان‌یافته و هدفمند میان بنگاه‌های اقتصادی و نهادهای آموزشی، به‌ویژه برای فراهم کردن فرصت‌های کارآموزی، می‌تواند کارایی آموزش‌ها را بهبود بخشد. علاوه بر این، توجه ویژه به توسعه مراکز مهارت‌آموزی در مناطق کم‌برخوردار و استان‌هایی که نرخ بیکاری بالاتری دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است تا نابرابری‌های منطقه‌ای کاهش یابد. در نهایت، گسترش همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال دانش مهارتی و بهره‌گیری از استانداردهای جهانی می‌تواند کیفیت آموزش‌ها را ارتقا داده و فرصت‌های جدیدی برای نیروی کار فراهم کند.
باید توجه داشت که مهارت‌آموزی، تنها یک سیاست اجتماعی برای کاهش بیکاری نیست، بلکه یک استراتژی کلیدی برای رشد اقتصادی پایدار، توسعه صنعتی، و افزایش بهره‌وری ملی است. تجربه کشورهایی مانند آلمان، سنگاپور، و کره جنوبی نشان می‌دهد که آموزش‌های مهارتیِ به‌روز، می‌توانند سکوی پرتاب اقتصادها به سوی توسعه باشند. ایران نیز اگر بتواند با اصلاح ساختارهای آموزشی، هماهنگ‌سازی بیشتر با نیازهای بازار کار، و سرمایه‌گذاری در حوزه مهارت‌های آینده‌محور حرکت کند، خواهد توانست از ظرفیت بزرگ نیروی انسانی خود بهره‌برداری مؤثر کرده و مسیر رشد پایدار را طی کند.
