به گزارش تامین 24، مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی میگوید: در حال حاضر، افراد میتوانند در مشاغل سخت و زیانآور در سنین پایین، حتی ۳۶ سالگی، بازنشسته شوند. بیش از ۵۰ درصد بازنشستگان سالانه در این دسته قرار دارند.
همین چند جمله کوتاه کفایت میکند تا متوجه شویم در چنین وضعیتی باری سنگین بر دوش صندوقهای بازنشستگی که متعهد به پرداخت مستمری بازنشستگان هستند، قرار دارد و اینجا میتوان بهتر حس کرد چرا در این سالها همواره شرایط مالی صندوقها سیری نزولی داشته است.در این میان، مدتی است اصلاح آییننامه مشاغل سخت و زیانآور با مشارکت نمایندگان کارگران، کارفرمایان، وزارت بهداشت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تأمیناجتماعی تدوین شده و در دست پیگیری قرار دارد.
آخرین دادههای آماری نشان میدهد، حدود هفت میلیون نفر به عنوان بازنشسته از صندوقهای بازنشستگی و بیمهای خدمات دریافت میکنند، همه این گروهها با اعضای خانواده آمار بالایی از جمعیت تحت پوشش ۱۸ صندوق بیمهگر کشور را شامل میشوند، به عنوان نمونه در سازمان تأمین اجتماعی همه افراد مستمریبگیر و بازنشسته با افراد تبعی و خانوادههای آنان به رقم ۹ میلیون نفر میرسند.
زمانی که سالانه ۴۰۰ هزار بازنشسته به سازمان تأمین اجتماعی اضافه میشود و حدود ۵۰ درصد از آنان را نیز بازنشستگان پیش از موعد تشکیل میدهند به طور یقین باید تعهدات بزرگترین سازمان بیمهگر به حدی باشد که بتواند به همه این گروههای تحت پوشش خدماترسانی داشته باشد.
سهم ۹ درصدی بازنشستگان مشاغل سخت از مصارف تامین اجتماعی
همین موضوع باعث شده که از مبلغ ۹۰ هزار میلیارد تومان هزینه پرداخت تعهدات کوتاهمدت و بلندمدت سازمان تأمین اجتماعی، ۶۰ هزار میلیارد تومان به بخش تعهدات بلندمدت برای پرداخت مستمری به سه گروه بازنشستگان، ازکارافتادگان و بازماندگان تعلق گیرد. بنابراین هرچقدر تعداد افراد بازنشسته به این سازمان روند افزایشی داشته باشد از طرفی دیگر بار هزینههای سازمان نیز در قبال این افراد رشد خواهد داشت.
برخی آمارهای حاکی از آن است که ۹ درصد مصارف تأمین اجتماعی در حوزه بازنشستگی سخت و زیانآور در سال ۱۴۰۲ بوده است که با توجه به اضافه شدن این گروهها در سالهای اخیر مصارف این سازمان روند افزایشی را دنبال میکند و به طور یقین چنین هزینههایی باید بررسی و آسیبشناسی شود.
مشاغل سخت و زیانآور بهواسطه فشارهای فیزیکی، شیمیایی و روانی بر شاغلان، مستحق دریافت برخی مزایای حمایتی هستند؛ از جمله بازنشستگی زودهنگام. اما گسترش بیضابطه دامنه این مشاغل، به یکی از عوامل تهدیدکننده پایداری صندوقهای بازنشستگی در ایران تبدیل شده است. طبق آمار سازمان تأمین اجتماعی، تا پایان ۱۳۹۹، بیش از ۱.۱ میلیون نفر از بازنشستگان کشور «پیش از موعد» بازنشسته شدهاند که به اندازه نیمی از کل جمعیت ۲.۲ میلیون نفری بازنشستگان به شمار می رود. در این میان، از جمعیت ۱.۱ میلیون نفری بازنشستگان پیش از موعد، حدود ۴۷۹ هزار نفر از طریق «مشاغل سخت و زیانآور» به صورت زودتر از موعد بازنشسته شدهاند. این بدان معناست که حدود یکپنجم بازنشستگان کشور بدون طی خدمت کامل و با دریافت امتیازاتی مانند سابقه ارفاقی، مستمری دریافت میکنند.
اما ماجرای صندوقهای بازنشستگی تنها معضلی نیست که پایان پیش از موعد فعالیت را به همراه دارد. وقتی سن بازنشستگی به کمتر از ۵۰ سال میرسد، در وضعیتی که چندین سال است نرخ تورم به بیش از ۴۰ درصد رسیده، فرد بار دیگر به بازار کار باز میگردد و این امر موجب میشود در مقایسه بین نیروی کاری که سابقه بیش از ۱۰ سال داشته و نیاز به پرداخت حق بیمه ندارد با نیروی کار جوانی که انتظار بهرهمندی از جمیع مزایا را دارد جمعیت بازنشستگان زودهنگام گوی سبقت را ربوده و موقعیتهای کاری را به خود اختصاص دهند.
در چنین شرایطی، حداقل وظیفه دولت آن است که به روندی که اینگونه تعادل میان منابع و مصارف صندوقهای بازنشستگی را مختل میکند، خاتمه دهد. از سوی دیگر دولت نیز برای اعمال سوابق ارفاقی و بازنشستگیها بطور طبیعی حساسیت مضاعفی به خرج خواهد داد.
بنگاههایی که محافظه کار میشوند
مالک حسینی معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگو با تامین 24، در پاسخ به این سئوال که آیا مشخص است بازنشستگان پیش از موعد تا چه اندازه جای نیروی کار غیر بازنشسته را گرفتهاند، اظهار کرد: معمولا افرادی که در قالب مشاغل سخت و زیان آور بازنشسته میشوند، ورود مجددشان به بازار کار غیر رسمی است و بر این اساس سنجش جمعیت آنها با توجه به ابزارهای موجود برای ما ممکن نیست. اما اگر در همکاری با نظام مالیاتی و نظام بانکی سازمان تامین اجتماعی این موضوع را بررسی کند، جریان مالی افراد مشخص است که آیا بار دیگر به بازار کار بازگشته اند یا کسب و کاری برای خود ایجاد کرده اند یا خیر؟!
وی در پاسخ به این سئوال که آیا این امکان وجود دارد که با توجه به شرایط موجود از این پس در زمینه بازنشستگی در حوزه مشاغل سخت و زیان آور حساسیت بیشتری لحاظ شود، گفت: این موضوع در تعامل معاونت روابط کار و سازمان تامین اجتماعی در حال پیگیری است و نیاز است یک بازنگری در این حوزه صورت گیرد اگر بخواهیم استانداردها را در شرایط موجود باز ببینیم ؛ دایره شمول این نوع بازنشستگی بسیار گسترده شده و بار مالی آن برای صندوقهای بازنشستگی بالا خواهد رفت. حسینی در عین حال به مشاغلی که به واسطه شرایطی که دارند باید از تسهیلات مورد نظر برخوردار شوند اشاره کرد و افزود: برخی مشاغل واقعا سخت و زیان آور هستند و این صحبتها به معنای ایجاد تغییر در شرایط بازنشستگی مشغولان آنها نیست.
معاون وزیر کار خاطرنشان کرد: بر اساس سیاستهای مورد تاکید این وزارتخانه؛ لازم است در این بخش سیاست سه جانبه گرایی اعمال شود و روابط میان بخشهای کارفرمایی، دولت و کارگری تنظیم شود چراکه اکنون دایره شمول این مشاغل بسیار گسترده شده و این امر بنگاههایی که در این حوزهها کار میکنند به سمت محافظه گرایی در کسب و کار پیش میبرد و از سوی دیگر به صندوق های بازنشستگی نیز بار مضاعفی تحمیل میکند.
راهکارهایی برای مواجهه با چالش بازنشستگی زودهنگام
وزارت کار چندی پیش در قالب یک گزارش سیاستی به بررسی وضعیت این حوزه پرداخته و در نهایت پیشنهاداتی برای بهبود اوضاع ارائه کرده بود.بر اساس این گزارش؛ طراحی و اجرای پروتکلهایی ملی، عمومی و شفاف برای ارزیابی مخاطرات شغلی، بازنگری در ساختار کمیتههای بدوی و تجدیدنظر، ارائهی مشوقهای مالیاتی به کارفرمایان برای ایمنسازی محیط کار، بازرسی منظم، استاندارد و بدون مداخله از محیطهای کاری و ایجاد صندوقی مستقل برای مدیریت منابع بازنشستگیهای پیش از موعد، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای رفع چالشهای مرتبط با مشاغل سخت و زیانآور هستند.
مشاغلی که با اصلاح محیط کار میتوانند از فهرست مشاغل سخت خارج شوند، باید هدف برنامههای ایمنسازی محیط کار قرار گیرند. دولت میتواند با ارائه مشوقهای مالیاتی به کارفرمایانی که به ایمنسازی واقعی محیط کاری اقدام کنند، فرآیند حذف برخی مشاغل از فهرست را تسریع کند.
امتیاز ۱.۵ برابر شدن سالهای کاری در مشاغل سخت (ارفاق سابقه) باید بهصورت دقیقتری مدیریت شود. اعمال سقف برای سابقه ارفاقی، همراه با راستیآزمایی سوابق شغلی، میتواند از سوءاستفادهها و ثبتهای جعلی جلوگیری کند. همچنین استفاده از سامانههای دیجیتال و اتصال اطلاعات به بازرسیهای میدانی میتواند مفید واقع شود.
بازرسی منظم، استاندارد و بدون مداخله از محیطهای کاری برای تعیین واقعی بودن سختی شغل، باید تقویت شود. تجهیز بازرسان به ابزارهای دقیق اندازهگیری (صدا، آلودگی، لرزش...) و ارتقاء نظام گزارشدهی تخلفات میتواند از تخلفات سازمانیافته جلوگیری کند.
با توجه به بار مالی بازنشستگیهای زودهنگام، بازنگری در نرخ حق بیمه سهم کارفرما برای مشاغل سخت (فراتر از ۴ درصد فعلی) ضروری است. همچنین، ایجاد صندوقی مستقل برای مدیریت منابع بازنشستگیهای پیش از موعد میتواند از فشار بر منابع عمومی جلوگیری کند.