حسن‌علی تقی‌زاده
درحال‌حاضر، دولت با ایفای نقش واسطه‌گر، برق را از بخش خصوصی با نرخ مشخص خریداری کرده و با نرخی بالاتر به مصرف‌کننده نهایی می‌فروشد، اما درآمد حاصل از این فرایند نه‌تنها صرف توسعه زیرساخت‌های تولیدی نمی‌شود، بلکه هیچ سهمی در حل چالش تأمین پایدار انرژی ندارد. همین مداخله، موجب کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران و کند شدن چرخ توسعه نیروگاه‌ها شده است. در مقابل، اگر دولت نقش خود را محدود کرده و بستر رقابتی مناسبی برای بخش خصوصی فراهم سازد، مسئله ناترازی برق در یک بازه پنج‌ساله قابل حل خواهد بود.
گرچه نشانه‌هایی از آغاز روند خروج دولت از تجارت برق دیده می‌شود، اما این فرایند چنان کند و تدریجی پیش می‌رود که نمی‌توان به تأثیرگذاری آن در کوتاه‌مدت امیدوار بود. شواهد بورسی نیز این کم‌رمقی را تأیید می‌کند. بسیاری از نیروگاه‌های فعال، سهامی عام هستند و در بورس معامله می‌شوند، با این حال نسبت قیمت به درآمد آن‌ها (P/E) در حدود ۲۰ است؛ یعنی بازگشت سرمایه برای سهامداران خرد حدود ۲۰ سال زمان می‌برد.
از سوی دیگر، برخی نیروگاه‌هایی که از منابع صندوق توسعه ملی بهره برده‌اند، در بازپرداخت تسهیلات با چالش جدی مواجه شده‌اند. این وضعیت نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در صنعت برق، به‌ویژه در شرایط فعلی، نه‌تنها جذابیت ندارد، بلکه ریسک‌های فراوانی نیز به همراه دارد. ایجاد تابلوی سرمایه‌گذاری در بورس انرژی، تلاشی مثبت در جهت افزایش شفافیت و جذابیت سرمایه‌گذاری بوده، اما همچنان حجم بالای نیاز مالی پروژه‌های نیروگاهی، به‌ویژه در حوزه تجدیدپذیر، وابستگی به منابع صندوق توسعه ملی را حفظ کرده است.
راهکار مؤثر، بهبود ارتباط نهادی میان صنعت برق و صندوق توسعه ملی است؛ به‌گونه‌ای که صندوق بار دیگر به تأمین مالی پروژه‌ها ترغیب شود. تأمین مالی پروژه‌ها باید از حالت انحصار خارج شده و از مسیرهای متنوع و رقابتی انجام گیرد. در این راستا، تقویت نقش بورس انرژی به‌عنوان بستر اصلی مبادلات برق، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. این بورس، با هدف کشف قیمت منصفانه، افزایش شفافیت، و تسهیل دسترسی مستقیم میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان طراحی شده و ظرفیت آن برای تبدیل شدن به ابزار اصلی کشف قیمت و اصلاح ساختار بازار، چشمگیر است.
نیروگاه‌های غیردولتی نیز خواستار عدم مداخله در مکانیزم عرضه و تقاضا هستند. اگر این مکانیزم به‌درستی و بدون دستکاری اجرا شود، آن‌ها آمادگی دارند بخش عمده‌ای از مبادلات خود را از طریق بورس انرژی انجام دهند. به این ترتیب، خروج تدریجی از نظام سنتی خرید تضمینی و حرکت به‌سوی بازار شفاف و رقابتی، امکان‌پذیر خواهد بود.
