مقررات بیمۀ بیکاری، شرایط و مدت پرداخت چگونه است؟

ویژگی‌های بیمۀ بیکاری

بیمۀ بیکاری جزء حمایت‌های تأمین اجتماعی است، که با وجود برخورداری از فصول مشابه، درعین‌حال دارای خصوصیاتی منحصربه‌فرد نیز است، این خصوصیات ویژه عبارت‌اند از:

1. موقتی و کوتاه‌مدت بودن: مدت پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری کوتاه و دارای ظرفیت زمانی محدود و خاصی است، که براساس سابقه و تعداد عائلۀ فرد تعیین می‌شود. در حال حاضر طول مدت پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری در ایران بسیار بالاست و تا سقف ۵۰ ماه را دربرمی‌گیرد.

2. حقوق و مقرری بیمۀ بیکاری کم‌تر از چیزی است که شخص در هنگام اشتغال دریافت می‌کرده است. درحال‌حاضر رقم پرداختی سازمان تأمین اجتماعی در مورد مقرری بیمۀ بیکاری از حداقل حقوق کم‌تر نیست.

3. مقررات بیمۀ بیکاری در زمرۀ قواعد آمره است که دولت‌ها نه‌تنها اجرای آن را تضمین می‌کنند، بلکه بعضاً خود نیز بخشی از هزینه‌های آن را به دوش می‌کشند.

غیرمشمولان بیمۀ بیکاری

گروه‌های زیر از شمول قانون بیمه بیکاری خارج هستند:

1. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری: این گروه از بیمه‌شدگان به اختیار خود بیمه ‌می‌شوند و با سازمان تأمین اجتماعی قرارداد بیمه منعقد می‌کنند. بنابراین بیمۀ بیکاری جزء تعهدات سازمان در قبال آن‌ها نیست. زیرا بیمه‌شده خود مسئول پرداخت حق‌ بیمه است، لذا بیکار شدن به‌صورت غیرارادی منتفی است. از این گروه از بیمه‌شدگان حق‌ بیمۀ بیکاری دریافت نمی‌شود.

2. بازنشستگان و ازکارافتادگان کلی: کسانی‌که از مستمری ازکارافتادگی یا بازنشستگی استفاده می‌کنند نمی‌توانند هم‌زمان تحت پوشش بیمۀ بیکاری قرار داشته باشند و مقرری مزبور را دریافت کنند. اما کسانی‌که مستمری جزئی و یا مستمری بازماندگان را دریافت می‌کنند، هم‌زمان می‌توانند از مقرری بیمۀ بیکاری بهره‌مند شوند.

3. اتباع خارجی

4. غیرمشمولان قانون کار: صرفاً مشمولان قانون کار می‌توانند از حمایت‌های بیمۀ بیکاری بهره‌مند شوند.

شرایط پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری

مقرری بیمۀ بیکاری با وجود شرایط زیر به بیمه‌شده پرداخت می‌شود:
الف) بیمه‌شده به‌صورت غیرارادی بیکار شده باشد. یعنی بی‌اختیار از کار اخراج شده باشد و یا بر اثر اتفاقات غیرمترقبه و قهریه مثل سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی و... کار خود را از دست داده باشد. بیمه‌شدگانی که به‌علت تغییرات ساختار اقتصادی کار خود را به صورت موقت از دست می‌دهند، با تشخیص وزارت‌خانۀ ذی‌ربط و تأیید شورای عالی کار می‌توانند از مقرری بیمۀ بیکاری بهره‌مند شوند.بیکاری ناشی از قصور بیمه‌شده در انجام کار که توسط هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار تأیید شده باشد، از موارد بیکاری غیرارادی محسوب نمی‌شود و به چنین شخصی مقرری تعلق نمی‌گیرد.
ب) ازجمله شرایط پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری، داشتن حداقل شش‌ماه سابقه پرداخت حق‌ بیمه است. برای کسانی‌که بر اثر حوادث غیرمترقبه کار خود را از دست می‌دهند، این شرط لازم نیست. این‌گونه افراد درصورتی‌که سابقه پرداخت حق ‌بیمۀ آنان کم‌تر از شش ماه باشد، با آن‌ها مطابق مشمولانی که شش‌ماه سابقۀ پرداخت حق ‌بیمه دارند، برخورد خواهد شد.

ج) بیمه‌شده باید ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، با اعلام مراتب به واحدهای کار و امور اجتماعی محل، آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.

مدت پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری

مدت پرداخت مقرری بیمۀ بیکاری کوتاه است، زیرا پرداخت مقرری صرفاً به‌منظور جبران قطع موقت دستمزد به بیمه‌شده بیکار تعلق می‌گیرد. که البته در ایران این مدت به ۵۰ ماه می‌رسد. بیمۀ بیکاری از خدمات و مزایای کوتاه‌مدت سازمان تأمین اجتماعی است که مدت پرداخت آن براساس دو عامل زیر تعیین می‌شود: 1. تأهل یا تجرد 2. سابقه پرداخت حق ‌بیمه

بیمه‌شدگانی که بازخرید می‌شوند بیکاری آن‌ها ارادی است یا غیرارادی؟

چنان‌چه بازخرید فرد مزبور با سازش و اختیار طرفین صورت گرفته باشد، غیرارادی محسوب نمی‌شود ولی اگر بازخرید ناشی از اجبار و همراه با تأیید واحدهای حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد، غیرارادی محسوب می‌شود و مشمول بیمۀ بیکاری است.

کارگرانی که بر اثر واگذاری محل خدمت بیکار می‌شوند مشمول مقرری بیمۀ بیکاری می‌شوند یا خیر؟

براساس دادنامه‌های شمارۀ ۵۲ و ۷۴ مورخ ۷/۲/۸۲ و ۲۵/۲/۸۴ هیئت عمومی دیوان، بیکاری کارگران مذکور غیرارادی تلقی می‌شود و بیمۀ بیکاری به آنان تعلق می‌گیرد.

بیمه‌شده‌ای که بر اثر تعطیلی شرکت و کارگاه کار خود را از دست داده است بیکاری وی غیرارادی است یا ارادی؟

براساس رأی مورخ ۴/۹/۸۶ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، بیکاری بیمه‌شده بر اثر تعطیلی کارگاه یا شرکت غیرارادی است و بیمه‌شدۀ بیکار مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهد بود.

مقرری بیمۀ بیکاری از چه زمانی محاسبه و پرداخت می‌شود؟

طبق بند «ج» مادۀ ۷ مقرری بیمۀ بیکاری با احراز شرایط مقرر در قانون از نخستین‌روز بیکاری فرد بیمه‌شده قابل‌محاسبه و پرداخت است.