طرح کارورزی اساسا آموزش‌محور بوده و به هیچ‌وجه قرار نیست نیروهای جدید را جایگزین نیروهای قبلی و ثابت کند. اساسا این چارچوب همکاری با بنگاه‌هایی عملیاتی می‌شود که برای آموزش نیروهای تحصیلکرده و جذب آن‌ها با حمایت دولت پیش‌قدم شده‌اند.
تامین ۲۴/ طرح بزرگ فقرزدایی دولت، در گام‌های ابتدایی خود، می‌خواهد سنگ بزرگی را بردارد. انباشت بیکاران تحصیلکرده، موضوع جدال‌های انتخاباتی کاندیداها بود. اما دولت که از سال گذشته و در سکوت و دور از هیاهو طرحی را به‌صورت آزمایشی در هشت استان اجرا کرد، سامانه کارورزی را به‌عنوان گام بعد در طرح گسترده فقرزدایی خود اجرایی کرده است. طرحی که می‌خواهد گامی اساسی در کاهش جمعیت تحصیلکردگان بیکار کشور باشد. تحصیلکردگانی که بیشتر در سن 22 تا 25 سال قرار دارند و با مدرک فارغ‌التحصیلی، نمی‌دانند باید چطور مشغول به کار شوند. علاءالدین اِزوجی، مشاور وزیر و مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و توسعه اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. با او درباره ویژگی‌ها، سازوکار و اهداف سامانه کارورزی گفت‌وگو کرده‌ایم.
درخصوص کمک به حل مشکل بیکاری به‌ویژه رفع مشکل اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، طرح کارورزی دانش‌آموختگان به‌عنوان یکی از راهکارها ارائه شده، کمی توضیح دهید.
اشتغال دانش‌آموختگان یکی از مسائلی است که همواره مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشورهای مختلف بوده است. این توجه به‌لحاظ اهمیت بازار کار به‌عنوان مرکز ثقل اقتصادی - اجتماعی و هم به لحاظ نقش‌های اجتماعی است که به افراد دانش‌آموخته برای نیل به اهداف توسعه کشور محول می‌شود. بیکاری دانش‌آموختگان یک معضل در جامعه ما به‌شمار می‌آید که هر روز جنبه حادتری به خود می‌گیرد. هرساله تعداد زیادی از افراد وارد نظام آموزش عالی می‌شوند که به فاصله چند سال فارغ‌التحصیل شده و به‌سوی بازار کار روانه می‌شوند و این در شرایطی است که رشد اقتصادی و ظرفیت اشتغالزایی جامعه متناسب با رشد دانش‌آموختگان نیست. در این شرایط، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشور ما هم در پی یافتن راهکارهایی برای کاهش معضل بیکاری این قشر از جامعه هستند. طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی یکی از راهکارهای موثر در توسعه اشتغال توأم با مهارت‌آموزی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی محسوب می‌شود و مانند پلی، جامعه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به بازار کار مرتبط می‌کند و به آنان فرصت می‌دهد تا به نحو احسن از یک محیط کاری عینی تجربه کسب کنند.
هدف و راهبردهای اصلی طرح کارورزی دانش‌آموختگان چه بوده؟ دولت به‌طور مشخص از تاسیس این سامانه چه هدفی را دنبال می‌کند؟
هدف اصلی این طرح افزایش مهارت‌آموزی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای تسهیل در جذب بازار کار کشور و راهبردهای مهم آن ارتقای قابلیت‌های مهارتی و اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان و ایجاد انگیزه کارآفرینی و کسب‌وکار در دانش‌آموخته است. لازم به ذکر است با اجرای طرح کارورزی، قابلیت اشتغال دانش‌آموختگان بیکار افزایش یافته و در نتیجه نرخ بیکاری این قشر در جامعه کاهش و تعداد افراد شاغل تحصیلکرده افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، بهره‌وری بنگاه ارتقا یافته و به‌موجب آن رقابت‌پذیری و تولید افزایش می‌یابد. در نهایت با افزایش اشتغال‌پذیری فرد کارورز امکان اشتغال وی و پایداری بنگاه و تولیدات آن حاصل خواهد شد. دانش‌آموختگانی که در طرح کارورزی شرکت می‌کنند با کسب مهارت و اخذ آموزش‌های عملی در محیط واقعی کار، انگیزه و تمایل بیشتری برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای مشابه را خواهند داشت و در این صورت با رونق کسب‌وکارهای ایجادشده، تولید افزایش یافته و به‌موجب آن شاهد رشد اقتصادی خواهیم بود.
آیا جامعه هدف مشخصی در این طرح تعریف شده است؟ اگر جواب مثبت است این جامعه شامل چه کسانی یا چه گروه‌هایی است؟
جامعه هدف در اجرای این طرح، دانش‌آموختگان دانشگاهی در کلیه رشته‌های دانشگاهی برحسب نیاز بنگاه‌های اقتصادی خصوصی و تعاونی هستند. ضمنا دانشجویان، اتباع خارجی، موظفین به گذراندن طرح کارورزی در رشته‌های گروه علوم پزشکی و متعهدین به اشتغال در دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها و نهادهای انقلاب اسلامی و بورسیه کلیه دستگاه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و دانش‌آموختگانی که به مدت سه ماه یا بیشتر سوابق بیمه‌ای (تامین اجتماعی و یا کارکنان کشوری) داشته باشند، از دامنه پوشش طرح خارج هستند.
اجرای طرح کارورزی دانش‌آموختگان چه دستاوردهایی را به همراه خواهد داشت؟ آیا منجر به کاهش بیکاری دانش‌آموختگان خواهد شد؟
از مهم‌ترین دستاوردهای اجرای این طرح می‌توان به از قوه به فعل رساندن سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش آموزش کشور و ارتقای مهارت‌ها، خلاقیت و اعتمادبه‌نفس از طریق آموزش‌های عملی در تعامل با نیروهای متخصص باتجربه در زمینه‌های تخصصی و انتقال یافته‌های جدید دانش و فناوری به واحدهای تولیدی و خدماتی با ورود دانش‌آموختگان جدید دانشگاه‌ها اشاره کرد. همچنین می‌توان به فراهم‌کردن زمینه‌های فعالیت برای نیروی کار توانمند، با انگیزه و کم‌هزینه که توان یادگیری بالایی داشته و قادر به بهبود تولید و ارتقای آن باشند و آشنایی با فضای کسب‌وکار و ارتقای فرهنگ خوداشتغالی و کارآفرینی در بین دانش‌آموختگان و نهایتا کاهش بیکاری دانش‌آموختگان و زمینه‌سازی برای ایجاد اشتغال مولد دانش‌آموختگان در بازار کار اشاره کرد. سوابق اجرای طرح در سنوات گذشته نشان‌دهنده این موضوع است که حدود 70 درصد دانش‌آموختگانی که در دوره کارورزی شرکت می‌کنند در همان بنگاه اقتصادی و یا بنگاه اقتصادی دیگر جذب می‌شوند.
آیا این کارورزان از شمول بیمه تامین اجتماعی خارج‌اند؟ یعنی کارفرما ترجیح می‌دهد به‌وفور این‌گونه نیروها را به‌جای کارگران ماهر جذب کند تا حق بیمه سهم کارفرما را نپردازد و هزینه‌های تولید را پایین بیاورد؟
کارورزان طی دوره کارورزی توسط دستگاه ناظر (وزارت تعاون،کارو رفاه اجتماعی)، بیمه مسئولیت مدنی (بیمه حوادث) می‌شوند و پرداخت حق بیمه مذکور از محل اعتبارات پیش‌بینی شده در دستورالعمل اجرایی طرح کارورزی دانش‌آموختگان است. از طرفی دستمزد این افراد به میزان یک‌سوم حداقل حقوق مصوب سال ۹۶ از سوی دولت پرداخت می‌شود که حدود ۳۱۰ هزار تومان برای هر فرد است. مشوق‌های بیمه‌ای هم برای افزایش انگیزه کارفرمایان برای جذب کارورزان درنظر گرفته شده است. در واقع دولت علاوه بر پرداخت سهم بیمه حوادث کارگران که مبلغی ناچیز در حدود 10 هزار تومان است، 23 درصد از سهم کارفرما را به‌طور کامل پرداخت کرده و به این طریق بنگاه را برای جذب کامل نیروهای جوان طرح کارورزی ترغیب می‌کند. در عین حال کل دوره‌ای که دولت از این طرح حمایت می‌کند دو سال و نیم یا 30 ماه بوده که به دو دوره چهار تا 6 ماهه اولیه و یک دوره دو ساله تقسیم شده و البته الزاما قرار نیست حتما سقف زمانی هر یک از دو دوره کامل شود و مثلا نیروی کار خلاق می‌تواند در کمتر از سه ماه جذب شده و از حقوق کامل و بیمه تامین اجتماعی و... برخوردار شود.
دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های درگیر اجرای طرح، کدام‌اند و چه و ظایفی را بر عهده دارند؟
ارکان اصلی اجرای این طرح دستگاه‌های اجرایی، سازمان آموزش فنی‌وحرفه ای کشور و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هستند که از مهم‌ترین وظایف دستگاه‌های اجرایی در طرح مذکور می‌توان به اعلام فراخوان برای شناسایی بنگاه‌های خصوصی و تعاونی تحت پوشش واجد شرایط، معرفی واحدهای واجد شرایط به سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور برای بررسی صلاحیت‌های آموزش کارورز و صدور مجوز مربوطه، نظارت مستمر بر فرایند اجرای طرح وگزارش عملکرد به دستگاه ناظر اشاره کرد. از مهم‌ترین وظایف سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور، می‌توان تهیه دستورالعمل اجرایی نحوه صدور مجوز آموزش کارورزی برای واحدهای پذیرنده کارورزان، تدوین استانداردهای آموزشی مهارت مورد نیاز طرح کارورزی در طی اجرای طرح کارورزی، برگزاری دوره‌های آموزشی آمادگی شغلی برای کارورزان، نظارت بر کیفیت آموزش‌های مهارتی، اخذ آزمون پایان‌‌دوره کارورزی و ارائه گزارش به دستگاه ناظر اشاره کرد. از مهم‌ترین وظایف دستگاه ناظر (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) می‌توان به تعیین ظرفیت پذیرش کارورز و توزیع استانی و دستگاهی براساس ظرفیت کارگاه‌های دایر فعال دارای کد بیمه تامین اجتماعی و ظرفیت مشارکت دانش‌آموختگان دانشگاهی جویای کار، پیش‌بینی موارد مربوط به تامین و پرداخت هزینه‌های اجرای طرح از قبیل کمک هزینه آموزشی و پوشش بیمه مسئولیت مدنی کارورزان اشاره کرد.
در خصوص اجرای طرح کارورزی دانش‌آموختگان، سامانه‌ای پیش‌بینی و راه‌اندازی شده است؟
با توجه به ضرورت اجرای مطلوب طرح به‌صورت ملی، سامانه کارورزی دانش‌آموختگان به آدرس اینترنتی karvarzi.mcls.gov.ir راه‌اندازی شده است که دانش‌آموختگان و کارفرمایان متقاضی (واحد پذیرنده) حائز شرایط، طبق مفاد دستورالعمل طرح کارورزی دانش‌آموختگان از قبیل شرط سنی، دانشجو نبودن، ثبت‌نام کاریابی و نداشتن سابقه بیمه تامین اجتماعی می‌توانند با مراجعه به سامانه مذکور و ثبت‌نام از مزایای طرح کارورزی بهره‌مند شوند. این طرح یک دوره آموزشی تلقی می‌شود و هیچ‌گونه حقی برای کارورز و تعهدی برای واحد پذیرنده کارورز برای شمولیت قوانین کار و تامین اجتماعی ایجاد نمی‌کند. طول دوره کارورزی حداقل 4 ماه و حداکثر 6 ماه برای هر کارورز بر اساس استانداردهای مصوب آموزشی مهارت تعیین می‌شود. همچنین برای کارورزان مشمول این طرح، کمک هزینه کارورزی در نظر گرفته شده است. در این خصوص کارورزان با رعایت مفاد دستورالعمل مذکور کارورزی دانش‌آموختگان از جمله شرط سنی و ثبت‌نام در دفاتر مشاوره شغلی و کاریابی در سامانه کارورزی ثبت‌نام می‌کنند. همچنین بنگاه‌های اقتصادی متقاضی نیز با رعایت مفاد آیین‌نامه مذکور در سامانه فوق ثبت‌نام کرده و مجوز آموزشی از سازمان فنیوحرفهای دریافت کرده و اقدام به پذیرش کارورزان می‌کنند.
به فکر نظارت‌های لازم بر این فرایند هم بوده‌اید؟ تخلفات کاملا قابل پیش‌بینی است؟
در طی دوره نظارت‌های لازم توسط سازمان فنیوحرفهای، دستگاه مجری و دستگاه ناظر انجام می‌شود و در پایان دوره آزمون توسط سازمان فنیوحرفهای برگزار و کارورزان گواهینامه و کمک هزینه آموزشی را در صورت قبولی و کسب مهارت دریافت خواهند کرد. شایان ذکر است این طرح به‌صورت آزمایشی در سال 1395 در هشت استان با نرخ بیکاری بالای دانش‌آموختگان اجرا شده و برای اجرا در سطح ملی در سال جاری نیز برنامه‌ریزی‌های لازم به‌عمل آمده است.
برخی کارشناسان معتقدند که این طرح به ضرر کارگران باسابقه است و حتی ممکن است موجب بیکار شدن آن‌ها و جایگزینی‌شان با نیروهای ارزان‌قیمت کارورزی شود.
در مورد انتقادات فعالان حوزه کار به طرح کارورزی و اینکه این طرح جدید ادامه همان طرح استاد - شاگردی است، لزومی به نگرانی نیست؛ چون دوستان عزیز را در جلسه‌ای مشترک گرد آورده و با توضیحاتی که ارائه دادیم، قانع به اجرای طرح کردیم. این طرح اساسا آموزش‌محور بوده و به هیچ‌وجه قرار نیست نیروهای جدید را جایگزین نیروهای قبلی و ثابت کند. اساسا این چارچوب همکاری با بنگاه‌هایی عملیاتی می‌شود که برای آموزش نیروهای تحصیلکرده و جذب آن‌ها با حمایت دولت پیش‌قدم شده‌اند.
تنگناها و مشکلات مهم در اجرای طرح کارورزی را نام ببرید و چه تمهیداتی برای رفع آن‌ها به‌عمل آمده است؟
از مهم‌ترین موارد می‌توانیم به روند کند صدور مجوز سازمان آموزش فنیوحرفهای برای کارفرمایان متقاضی جذب کارورز اشاره کنیم. روند صدور مجوز به‌دلیل مشکلات در بخش‌های مختلف مانند احراز و شناسایی واحد پذیرنده کارورز، پیگیری و همکاری با سازمان و وجود مربی در واحد پذیرنده کند بوده که باعث بروز مشکلات در اجرای آزمایشی طرح شده و با اصلاح دستورالعمل مربوطه توسط سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور، تا حد زیادی مرتفع شده است.
منبع: هفته نامه آتیه نو