صندوق بین‌المللی پول با هشدار درباره اینکه بخش‌هایی از آسیا با ریسک «پیری جمعیت قبل از ثروتمند شدن» روبه‌روست، از اقتصادهای آسیایی خواست تا از تجربه ژاپن درس بگیرند و تا دیر نشده برای مدیریت روند سریع پیری جمعیت اقدام کنند.
تامین۲۴/ژاپن در سال 2015 پیرترین کشور دنیا معرفی شد و با دو معضل افزایش سالمندان و کاهش جمعیت مواجه است و در دو دهه گذشته 7 درصد از نیروی کار خود را از دست داده است. در سال 1960، این کشور برای تامین نیازهای جامعه اقدام به استفاده از سیاست‌های جامع رفاهی کرد؛ شامل بهداشت عمومی، بیمه‌های بازنشستگی عمومی، اصلاح برنامه توزیع مجدد درآمد، کاهش نرخ بیکاری و نرخ مالیات فزاینده. این سرمایه‌گذاری موجب شد سطح سلامت نیروی کار در کشور ارتقا و طول عمر هم افزایش یابد. بنابراین ژاپن که یک‌سوم جمعیت آن بالای 60 سال است، نه‌تنها پیرترین کشور دنیاست؛ بلکه یکی از سالم‌ترین و ثروتمندترین کشورهای دنیا هم محسوب می‌شود.
صندوق بین‌المللی پول در گزارش چشم‌انداز اقتصادی خود برای منطقه آسیا و اقیانوسیه اعلام کرد، آسیا در طی دهه‌های گذشته به میزان قابل‌توجهی از جمعیت زیاد خود منتفع شده، اما افزایش تعداد سالمندان بر رشد اقتصادی کشورهای این منطقه تاثیر منفی جمعیتی خواهد داشت. در این گزارش آمده است: «تطبیق شرایط با پیری جمعیت می‌تواند به طور ویژه برای آسیا چالش‌برانگیز باشد، زیرا مردمی که در بسیاری از مناطق آسیا با سطح درآمد سرانه نسبتا پایینی زندگی می‌کنند به‌سرعت در حال پیر شدن هستند. به بیان دیگر برخی کشورها در آسیا قبل از اینکه ثروتمند شوند، پیر می‌شوند».
این گزارش پیش‌بینی کرده که نرخ رشد جمعیت در آسیا تا سال 2050 میلادی به صفر برسد و سهم جمعیت در سن کار از کل جمعیت این منطقه، که در حال حاضر در اوج خود قرار دارد، طی دهه‌های آینده کاهش یابد. این گزارش حاکی است، سهم جمعیت 65 سال به بالا از کل جمعیت آسیا به‌سرعت افزایش خواهد یافت و تا سال 2050 به دو و نیم برابر بیشتر از سطح فعلی خواهد رسید.
از آنجایی که کشورهای آسیایی اغلب درحال‌توسعه و یا توسعه‌نیافته به شمار می‌روند و منابع مالی کمتری دارند، ابزاری که این کشورها برای مدیریت موج سالمندی در اختیار دارند محدودتر است. کشورهای توسعه‌یافته مانند فرانسه، پیش از کشورهای آسیایی و درحال‌توسعه این بحران را پشت سر گذاشته و آن را به‌خوبی مدیریت کرده‌اند.
مهم‌ترین چالش اقتصادی کشورهای آسیایی در افزایش سن جمعیت، تشدید فشار مالی در صندوق‌های بازنشستگی و بیمه است و افزایش هزینه‌های درمان نیز تبدیل به مشکلی برای سیاست‌گذاران و جمعیت سالمندان خواهد شد؛ چراکه هزینه درمان برای هر سالمند تقریبا سه برابر هزینه درمان یک کودک است.
سالمندی در کشورهای صنعتی
تحلیلگران می‌گویند تمامی مردم دنیا سالمندی را تجربه خواهند کرد و تنها منحصر به آسیا نیست. هم‌اکنون بالغ بر ۶۰ درصد از جمعیت کشورهایی که بالاترین نرخ رشد اقتصادی را دارند در جرگه سالمندان قرار دارند. به گفته آنها، اگرچه سالمندی جمعیت نیروی کار فعال در دنیا را کاهش می‌دهد اما در عین حال نشان‌دهنده موفقیت بزرگی در بخش بهداشت و درمان است که در کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت اتفاق افتاده است. مطالعات نشان می‌دهد سرعت پیر شدن جمعیت در کشورهای اروپای غربی، آمریکای شمالی و استرالیا بسیار زیاد است و تا سال ۲۰۵۰ میلادی بیش از یک‌سوم جمعیت این کشورها بیش از ۶۰ سال خواهند داشت. مثلا در آلمان که هم‌اکنون 6/27 درصد از مردم آن بالاتر از ۶۰ سال سن دارند تا سال ۲۰۵۰ میلادی شمار سالمندانش به 3/39 درصد از کل جمعیت می‌رسد یا در اسپانیا که هم‌اکنون 4/24 درصد جمعیت آن بالاتر از ۶۰ سال هستند تا سال ۲۰۵۰ میلادی بیش از 4/41 درصد جمعیت آن به جرگه سالمندان اضافه خواهند شد.
در سوئیس که بیشترین حمایت از سالمندی را دارد در سال ۲۰۵۰ میلادی 5/34 درصد جمعیت سالمند خواهند بود و این نرخ در انگلیس و آمریکا به ترتیب 7/30 درصد و 9/27 درصد خواهد بود. در کشورهای آسیایی هم دو کشور ژاپن و کره‌جنوبی بالاترین شمار سالمندان را خواهند داشت. در سال ۲۰۵۰ میلادی سهم سالمندان ژاپن به کل جمعیت 5/42 درصد و در کره‌جنوبی به 5/41 درصد می‌رسد. سهم سالمندان به‌کل جمعیت در تایلند ظرف سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ میلادی از 8/15 درصد به 1/37 درصد خواهد رسید.
سالمندی در پرجمعیت‌ترین کشورها
این در حالی است که کشورهای بریکس که بیشترین جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند نیز در حال پیر شدن هستند. چین، برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی بریکس را تشکیل می‌دهند و رشد نرخ سالمندی در این کشورها می‌تواند بحران‌هایی را برای اقتصاد دنیا ایجاد کند و سهم بزرگی از نیروی کار را از بین ببرد.
آمار نشان می‌دهد این کشورها در سال‌های اخیر با سرعت زیادی در مسیر پیر شدن حرکت کرده‌اند و سیاست چینی‌ها در زمینه تک‌فرزندی هم عاملی مهم در افزایش سنی جمعیت در این کشور بوده است. در دیگر کشورهای بریکس هم به دلیل مشکلات اقتصادی تمایل به فرزندآوری هر سال کمتر شده و کاهش نرخ رشد جمعیت اقتصاد این کشورها را با مشکل کمبود نیروی کار مواجه کرده است.
هم‌اکنون 2/15 درصد از جمعیت چین، 7/11 درصد از جمعیت برزیل، ۲۰ درصد جمعیت روسیه، 9/8 درصد جمعیت هند و درنهایت 7/7 درصد جمعیت آفریقای جنوبی را افراد سالمند تشکیل می‌دهند، در حالی که تا سال ۲۰۳۰ میلادی سهم سالمندان به کل جمعیت چین به 3/25 درصد، در برزیل به 8/18 درصد، در روسیه به ۲۴ درصد، در هند به 5/12 درصد و در آفریقای جنوبی به 5/10 درصد می‌رسد. نرخ سالانه پیر شدن در کشور چین در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ میلادی برابر با 6/3 درصد، در برزیل 8/3 درصد، در روسیه یک درصد، در هند 3/33 درصد و در آفریقای جنوبی برابر با 7/2 درصد خواهد بود.
در سال ۲۰۱۵ میلادی 2/209 میلیون سالمند در چین زندگی می‌کردند و شمار سالمندان در برزیل برابر با 4/24 میلیون نفر، در روسیه 7/28 میلیون نفر، در هند 6/116 میلیون نفر و در آفریقای جنوبی برابر با 2/4 میلیون نفر بود که این تعداد تا سال ۲۰۳۰ میلادی رشد می‌کند. اما در کشور چین تنها 4/74 درصد از سالمندان تحت پوشش بیمه‌های بازنشستگی هستند و پوشش بیمه‌های بازنشستگی در برزیل 3/86 درصد، در روسیه صد درصد، در هند 9/28 درصد و در آفریقای جنوبی 6/92 درصد است. از نظر سطح آموزش هم باید گفت که در چین تنها 1/30 درصد از افراد بالای ۶۰ سال تحصیلات دبیرستانی یا بالاتر دارند در حالی که در برزیل این سهم برابر با 6/26 درصد، در روسیه برابر با 1/79 درصد، در هند برابر با 4/22 درصد و در آفریقای جنوبی برابر با 2/47 درصد است. مطالعات نشان می‌دهد سلامت و رفاه در دوره سالمندی محصول تجمیع تجربیات خوب و منابع مالی در دوره جوانی است. در کشورهایی که امکان توسعه انسانی در طول سال‌های کاری وجود دارد شاهد این هستند که افراد بیشتری در دوره سالمندی در کارهای داوطلبانه مشارکت می‌کنند و در بهبود شرایط جامعه همکاری موثری دارند. با افزایش میانگین سنی و امید به زندگی در کشورهای مختلف، باید سرمایه‌گذاری در حمایت از مشارکت سالمندان در فعالیت‌های اقتصادی و استفاده از تجربیات آنها در مراحل و سختی‌های مختلف زندگی بیشتر شود تا مدیریت موج سالمندی که به اکثر کشورهای جهان می‌رسد، امکان‌پذیر باشد.
منبع:هفته نامه آتیه نو/ حامد رسولی