مهراب شریفی سده
مدیرکل آموزش‌های تخصصی و ضمن خدمت هلال احمر
تامین ۲۴/اگر موضوع آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو را در نظر بگیریم، اقدامات پیشگیرانه شامل اخطارها و پیگیری‌هایی است که باید به‌منظور حصول اطمینان از رعایت اصول و قواعد ایمنی در ساختمان انجام می‌شد. اقدامات آمادگی نیز عبارت است از کسب آمادگی در میان سازمان‌های پاسخگو و مردم. زمانی که صحبت از کسب آمادگی شهر یا کشور می‌شود، منظور آمادگی مردم و جامعه و آموزش‌های همگانی است. طبیعتا این آمادگی شامل سازمان‌های پاسخگو هم می‌شود و سازمان‌ها الزاما باید دارای سطحی از آمادگی در انجام انواع عملیات باشند. مولفه‌های آمادگی نیز بسیار زیاد است و مواردی مانند آموزش، تجهیز، ساماندهی، تمرین مداوم و بازخوردگیری از آن‌ها، تسریع امور و... را شامل می‌شود. درعین حال بسیار ضروری است که آمادگی سازمانی و اجتماعی توامان و باهم باشند. به این معنا که هم سازمان پاسخگو باید از ابزارها و امکانات و تأسیسات به‌روز برخوردار باشد و هم مردم آمادگی رفتاری داشته باشند. همین رفتارهایی که در چند روز گذشته از مردم دیده‌ایم نشان می‌دهد که مردم ما نیازمند فراگیری رفتار لازمه هستند و باید بیاموزند که مثلا به منطقه بحران هجوم نیاورند و عرصه را برای مدیریت بحران و انجام عملیات امداد باز کنند و این انتظار از مردم باید با آموزش آن‌ها پاسخ داده شود.
مسئله بعدی حلقه امنیتی یا ایمنی است که در تمام نقاط دنیا و در تمام بحران‌ها تشکیل می‌شود. این حلقه در مراحل اول کوچک و محدود است اما در ادامه متناسب با احتمال گسترش بحران و برحسب تشخیص مدیران، قابلیت گسترش دارد. در این حلقه، تنها نیروهای امدادی و مدیران و خبرنگاران اجازه ورود دارند. ورود خبرنگاران برای این است که خبرهای منطقه بحرانی را در مرکز کنترل و هماهنگی عملیات (EOC)، پخش و مدیریت کنند. از طرفی مدیریت میدان نیز در این حلقه به مدیر میدان واگذار می‌شود. باید دید در حادثه بزرگ آتش‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو، مدیریت میدان چگونه بود و از آن طرف حلقه ایمنی و امنیتی، در چه مدت زمانی شکل گرفت.
با آنکه افراد زیادی از ساعات ابتدایی وقوع بحران زحمت کشیدند و تعدادی از افراد نیز شهید و مجروح شدند اما واقعیت این است که مدیریت بحران باید معطوف به پیامدهای حادثه می‌شد؛ یعنی به ویژگی‌ها و مختصات سازه‌ای که 50 سال از عمرش می‌گذشت و حرارت بالا و انفجارهای کوچک در آن رخ می‌داد. در ابتدای وقوع حادثه، جمعیت در کوتاه‌ترین زمان ممکن تخلیه شدند و این قابل قبول است اما باید دید در ساعات پیش از ظهر که چند ساعت از وقوع اولیه حادثه می‌گذشت و قاعدتا و مطلقا نباید کسی وارد ساختمان می‌شد تا آتش‌نشانان مجبور به تخلیه آن‌ها باشند، آیا عده‌ای از حلقه مذکور گذشتند؟ این یکی از جنبه‌های حلقه ایمنی است که اجازه ورود به افراد، ولو مالک ساختمان و کسبه، داده نشود. بدیهی است ارزیابی قطعی چگونگی وقوع این حادثه، نیازمند اطلاعات دقیق وهمه‌جانبه درباره جنبه‌های مختلف آن است که قطعا در روزهای آینده در دستور کار مسئولان قرار می‌گیرد.
فراموش نکنیم در دنیا زمانی که صحبت از مدیریت بحران می‌شود، اولویت اول، مدیریت جامع بحران است؛ مدیریت جامع بحران یعنی فکر کردن به تمام جبنه‌های بحران. از سوی دیگر، به‌لحاظ حقوقی و قانونی در قانون ساختار نظام جامع رفاه اجتماعی که 12 سال قبل در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، قانون‌گذاران یکی از شقوق اساسی رفاه اجتماعی را به امداد و نجات اختصاص دادند و تاکید کردند این بخش باید در کنار بیمه و درمان، چتری از رفاه برای مردم تامین کند. به‌عبارت دیگر، امداد و نجات به‌نوعی نگهبان ساختار نظام رفاهی تلقی شد که در شرایط بحرانی از وارد آمدن خسارت جلوگیری می‌کند. شاید یکی از دلایلی که امروز با ابعاد مختلفی از بحران در حادثه ساختمان پلاسکو روبه‌رو هستیم، ناشی از کم‌‌توجهی به لایه‌های مختلف همین قانون جامع طی یک دهه گذشته باشد.
منبع: هفته نامه آتیه نو
