خطر ۲۴۰۰ هکتار زمین فاضلابی برای سلامت مردم

تامین ۲۴/سالانه میلیاردها تومان صرف هزینه‌های درمان می‌شود و از طرف دیگر، محصولات کشاورزی آلوده به فاضلاب در سبد غذایی مردم قرار می‌گیرد؛ این مسئله چرخه باطلی است که جز اتلاف منابع نظام سلامت و به خطر افتادن سلامت جامعه نتیجه دیگری ندارد.

چند هفته قبل حسن هاشمی، وزیر بهداشت، با صراحت به رسانه‌ها اعلام کرد که هنوز در حاشیه تهران و سه استان دیگر، محصولات کشاورزی با فاضلاب آبیاری می‌شوند. وضعیتی که تداوم آن به افزایش بیماری‌های واگیر و غیرواگیر در جامعه دامن خواهد زد.

خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، هم چند هفته قبل در اظهارنظری قابل‌تامل خبر داد که حدود 2400 هکتار از زمین‌های کشاورزی کشور با فاضلاب تصفیه‌نشده آبیاری می‌شوند و بیشترین میزان آن در چهار استان البرز، آذربایجان غربی، تهران و کرمانشاه دیده می‌شود.

این داستان فقط به مزارع سبزی‌کاری ختم نمی‌شود. مزارع خیار، بادمجان، بامیه، گندم، لبو و گوجه‌فرنگی، فقط گوشه‌ای از انبوه محصولات کشاورزی است که با فاضلاب آبیاری می‌شوند.

متخصصان بارها هشدار داده‌اند که مصرف این محصولات می‌تواند بیماری‌های عفونی، انگلی، روده‌ای، سرطان و حتی مرگ را در جامعه افزایش دهد، اما ضعف نظارت‌ها بر این حوزه باعث شده که محصولات کشاورزی آلوده بی‌دردسر به دست مصرف‌کننده برسد.

اگر پای صحبت کشاورزان هم بنشینید، از مشکل بی‌آبی گلایه دارند و می‌گویند به‌ناچار از فاضلاب در مزارع استفاده می‌کنند. اگرچه این مسئله نمی‌تواند توجیهی برای به خطر انداختن جان میلیون‌ها شهروند باشد، اما شاید اگر آب سالم در اختیار این کشاورزان قرار داده می‌شد و نظارت جدی‌تری هم از زمین کشاورزی تا بازار عرضه اعمال می‌شد، حالا 2400 هکتار زمین کشاورزی آلوده به فاضلاب، مثل ویروسی در حال تکثیر، سلامت جامعه را تهدید نمی‌کرد.

رحمت‌الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، هم در گفت‌وگو با آتیه‌نو به همین مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: «تا وقتی آب سالم در اختیار کشاورزان قرار نگیرد، همیشه این خطر وجود دارد که محصولاتی آلوده و خطرناک که با فاضلاب آبیاری شده‌اند به دست مردم برسد.»

این مقام مسئول تاکید می‌کند که در وهله اول باید دسترسی کشاورزان به فاضلاب را محدود کرد و آب سالم در اختیار آن‌ها قرار داد و در وهله دوم انتظار داریم که تصفیه‌خانه‌های کوچکی در نقاط مختلف کشور فعال باشند که بتواند فاضلاب سطحی را به آب سالم و قابل‌استفاده برای زمین‌های زراعی تبدیل کنند. به گفته حافظی، قطعا هزینه این اقدامات پیشگیرانه و بهداشتی بسیار پایین‌تر از هزینه‌های مصرف محصولات آلوده به فاضلاب است که به مردم، نظام سلامت و بیمه‌ها تحمیل می‌شود.

اجماع ملی و همکاری بین سازمانی، راه‌حل‌هایی است که به گفته حافظی می‌تواند این معضل دیرینه را حل کند و محصولات کشاورزی سالم را به دست مصرف‌کننده‌ها برساند.

ساده‌انگاری است که فکر کنیم سلامت جامعه فقط با افزایش تخت بیمارستانی یا افزایش هزینه‌های درمان ارتقا می‌یابد. وقتی پس از چندین دهه، هنوز شبکه فاضلاب شهری پایتخت تکمیل‌ نشده، این مسئله می‌تواند یک منبع بیماری تمام‌نشدنی باشد که با هیچ بودجه درمانی قابل‌کنترل نیست.

علی‌محمد شاعری، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس، در گفت‌وگو با آتیه‌نو هشدار می‌دهد که هم‌اکنون حدود 60 درصد از فاضلاب‌های تهران تصفیه نشده و به حال خود رها شده‌اند.

به گفته شاعری، قسمتی از این فاضلاب‌ها به چاه‌های جذبی می‌روند و آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کنند و بخشی دیگر هم از مزارع کشاورزی سر درمی‌آورند و صیفی‌جات، سبزیجات و سایر محصولات کشاورزی را آلوده می‌کنند. در هر دو حالت، این سلامت مردم است که به گفته شاعری، قربانی کم‌کاری نهادهای مسئول می‌شود.

کم نیستند مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری نمی‌شوند، اما درد دیگری دارند. در اغلب مزارع کشور، نظارت درستی بر کودهای مصرف‌شده اعمال نمی‌شود که همین مسئله هم نظام سلامت جامعه را تهدید می‌کند. البته نباید انتظار داشت که این کودهای سمی بلافاصله آثار خود را بر سلامت شهروندان نشان دهند و شاید اتفاقا به همین دلیل ساده، خطر کودها را جدی نمی‌گیرند، اما متخصصان تاکید دارند که استفاده طولانی‌مدت و بی‌رویه از این کودها می‌تواند منشا بروز بیماری‌های غیرواگیر و خطرناک در جامعه شود.

به قول وزیر بهداشت، حوزه خریدوفروش سموم و کود کشاورزی، سودآور و اغواکننده است؛ تا جایی که گاهی تا 80 درصد این فرآورده‌های قاچاق تقلبی از آب درمی‌آیند.

البته محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، چند هفته قبل خبر داد که ساماندهی استفاده از سموم در هفت محصول کشاورزی پرمصرف شامل برنج، خیار، گوجه گلخانه‌ای، پرتقال، کاهو و سیب‌زمینی آغاز شده است، اما خود حجتی هم تایید کرده که همچنان نگرانی از مصرف سموم غیرمجاز و بیش‌ازحد،در کشاورزی ایران وجود دارد.

اگر غذای سالم، به‌عنوان مهم‌ترین عنصر سلامتی انسان، در اختیار شهروندان قرار نگیرد، تمام تلاش‌ها در حوزه سلامت تحت تاثیر این نابسامانی قرار می‌گیرد، در حالی که داشتن امنیت غذایی کف خواسته‌های شهروندی است که اگر این خواسته محقق نشود، سایر تلاش‌ها در عرصه ارتقای سلامت مردم هم عقیم می‌ماند.