مشمولین بیمه بیکاری چه کسانی هستند؟

تامین ۲۴/بیکاری و حمایت‌های بیمه‌ای مرتبط با آن یکی از مباحث پردامنه در کلیه کشورها به شمار می‌آید. این موضوع در ایران از تاریخ شروع حمایت‌های مقرر در قانون بیمه بیکاری از سال ۱۳۶۷ به صورت آزمایشی و از سال ۶۹ به طور دائم به مرحله تصویب و اجرا گذارده شد، و هر سال شیوع و توسعه بیشتری یافت. سوالات زیادی در مورد بیمه بیکاری و مقررات مربوط به آن به دستمان رسیده است که در نظر داریم در این شماره به آن‌ها بپردازیم.

مبنای بیمه بیکاری در قانون بیمه بیکاری مصوب 1369 بر سه عامل استوار است: علل و عوامل بیکاری، داشتن سابقه لازم قبل از بیکاری، و زمان و مهلت مراجعه جهت درخواست مقرری بیمه بیکاری.

عامل اصلی در احراز شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری بر پایه اخراج استوار شده است. به این معنا که بیمه‌شده کار خود را به اختیار از دست نداده باشد. در این چارچوب چهار فرض قابل‌تصور است.

- فرض اول اخراج کارگر بدون دخالت و نقش وی در ایجاد آن است. در این حالت کارگر باید توسط کارفرما اخراج شده باشد. این اخراج می‌تواند به لحاظ عدم نیاز کارگر باشد یا عدم تفاهم کارگر و کارفرما در ادامه همکاری و کار. بنابراین در مواردی که خود کارگر در بروز بیکاری نقش داشته باشد بیکاری غیرارادی محسوب نمی‌شود. به طور مثال اگر کارگر استعفا دهد، یا ترک کار کند، بیکاری وی ارادی است و مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری نمی‌شود. یا چنانچه بیکاری ناشی از توافق کارگر و کارفرما باشد و بر اساس توافق دوجانبه قرارداد کار خاتمه یافته و تسویه‌حساب به عمل آمده باشد، مشمول مقرری نخواهد بود. وجود چنین شرطی (اخراج) برای اخذ مقرری لازم است، چراکه امید به دریافت مقرری بیکاری نباید موجب ترک کار اختیاری شود و کاهلی را ترویج کند.

- فرض دوم موردی است که کارگر با انجام اقدامات و فعالیت‌هایی که از آن به قصور در کار تعبیر می‌شود، اخراج شود. اگرچه در این حالت کارگر توسط کارفرما اخراج شده ولی به جهت آنکه عامل اصلی اخراج، رفتار نادرست کارگر بوده، درواقع بیکاری ارادی تلقی می‌شود و کارگر مشمول دریافت مقرری بیکاری نمی‌شود. البته این نوع اخراج باید با موافقت شورای اسلامی کارگاه و یا نماینده کارگران باشد و توسط هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار نیز تایید شود.

- در صورتی که کارگاه بر اثر حوادث پیش‌بینی‌نشده مانند سیل، زلزله و... که از اختیار کارگر و کارفرما خارج است، بیکار شود، بیکاری غیرارادی محسوب می‌شود و کارگر در طول تعطیلی کارگاه از مقرری بیمه بیکاری برخوردار می‌شود. در چنین حالتی کارگر پس از احیای مجدد کارگاه به کار سابق بازمی‌گردد. این مورد از مواردی است که دوره تعطیلی کارگاه، دوران تعلیق قرارداد کار با دریافت مقرری بیمه بیکاری است و کارفرما نمی‌تواند عذر کارگر را بخواهد. کارمندان و کارشناسان شعب سازمان تامین‌اجتماعی باید در این نوع از بیکاری متوجه باشند که پس از احیای مجدد کارگاه، کارگر باید به کار خود بازگشت داده و مقرری وی

قطع ‌شود.

- همچنین در تمامی موارد دوران تعلیق از قبیل دوره سربازی، حضور در جبهه، مرخصی زایمان، مرخصی استعلاجی، مرخصی سفر حج، مرخصی‌های استحقاقی و مرخصی بدون حقوق، که پس از پایان مدت تعلیق کارفرما از پذیرش مجدد کارگر سر باز زند، مشمول دریافت مقرری بیمه بیکاری خواهد بود.

سابقه لازم برای برخورداری از مقرری بیمه بیکاری داشتن حداقل شش ماه سابقه قبلی است. ولی در چند مورد داشتن سابقه مذکور لازم نیست یا نیاز به سابقه بیشتری است. موارد استثنا عبارت است از:

الف) در صورتی که بیکاری ناشی از تعطیلی کارگاه بر اثر حوادث غیرمنتظره باشد، نیازی به سابقه شش‌ماهه نیست و با یک روز سابقه هم مقرری مربوطه به کارگر بیکار تعلق می‌گیرد.

ب) در صورتی که بیکاری پس از اتمام قرارداد کار مدت‌معین باشد و شخص بیمه‌شده نیز دارای یک سال سابقه در آخرین کارگاه باشد، مشمول دریافت مقرری می‌شود. با این توضیح که با پایان قرارداد در قراردادهای مدت‌موقت مقرری بیمه بیکاری به کارگر تعلق نمی‌گیرد، ولی چنانچه بیمه‌شده در حین قرارداد موقت بیکار شود مشمول دریافت مقرری خواهد بود.

کارگر اخراجی پس از اخراج یک ماه فرصت دارد تا به هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار مراجعه و درخواست مقرری بیمه بیکاری کند. در صورت عذر موجه مثل بیماری یا... امکان مراجعه تا حداکثر سه ماه نیز وجود دارد. این مدت برای کارگرانی که از خدمت سربازی یا حضور در جبهه مراجعه می‌کنند و کارفرما از پذیرش آن‌ها خودداری می‌کند دو ماه است.

کارمند پیمانی یک نهاد دولتی بوده‌ام و 10 سال سابقه بیمه تامین‌اجتماعی دارم. سه سال قبل از طریق هسته گزینش رد صلاحیت و بیکار شدم. در دیوان عدالت اداری نیز همان رای را بعد از دو سال تایید کردند. هیچ‌گونه حق سنوات و پولی به من پرداخت نشد. به اداره کار هم مراجعه کردم گفتند چون کارمند هستی بیمه بیکاری به شما تعلق نمی‌گیرد. آیا واقعا این‌طور است؟ من برای ادامه بیمه‌ام که بازنشستگی داشته باشد چه کار باید بکنم؟ در این سه سال هم هیچ جا شاغل نبوده و بیمه پرداخت نکرده‌ام.

در قانون بیمه بیکاری فقط مشمولین قانون کار تحت پوشش بیمه بیکاری قرار گرفته‌اند و کارفرما موظف است هر ماهه 3 درصد حق‌بیمه علاوه بر حق‌بیمه تامین‌اجتماعی را بابت کارکنان خود به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کند. بنا بر این ضوابط، این قانون مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر مشمولین استخدامی را دربرنمی‌گیرد. در مورد سوال دوم نیز لازم به توضیح است که سوابق شما در صندوق تامین‌اجتماعی محفوظ است و در صورت اشتغال مجدد می‌توانید بیمه خود را کامل کنید، تا شرایط بازنشستگی را احراز کنید. در صورت عدم اشتغال در کارگاه‌های مشمول قانون کار، از طریق بیمه اختیاری و با پرداخت حق‌بیمه مربوطه می‌توانید بیمه خود را ادامه دهید و تکمیل کنید.

اگر کارفرما از پذیرش مجدد بیمه‌شده‌ای که از مرخصی زایمان بازگشته خودداری کند، درواقع وی را غیرموجه اخراج کرده است، زیرا دوره مرخصی زایمان جزو دوره تعلیق است و کارفرما پس از دوره تعلیق باید او را سر کار خود بازگرداند. اگر در هر صورتی از پذیرش کارگر خودداری کند، با توجه به سایر شرایط، وی مشمول دریافت بیمه بیکاری خواهد بود.