زنان روستا؛ تصویری که این عبارت به ذهنتان می‌آورد تصویر زنان شالیکار و عشایر، زنی در حال پخت نان در تنور خانگی، دوشیدن دام‌ها و... است و درنهایت چند زن با لباس‌های زیبا و رنگارنگ روستایی که رو به دوربین لبخند می‌زنند و شاد هستند. همین؟ سوال همین‌جاست.
تامین ۲۴/ همه آنچه زنان روستایی باید باشند و می‌توانند باشند همین‌هاست؟ پس مفاهیمی مانند زنان کارآفرین روستایی، زنان توانمندی که در روستاها دست به تولید و کار زده‌اند و اتفاقا در کشورهای توسعه‌یافته به‌شدت مورد حمایت و گسترش است، چه می‌شود؟ برای رسیدن به پاسخ این سوالات شاید ابتدا باید بحث را از زنان روستایی جدا کنیم و موضوع را در آمارهای رسمی در مورد خالی شدن روستاها از جمعیت پیگیر شویم.
از آخرین باری که آمار جمعیت روستایی در کشور بیشتر از جمعیت شهرنشینان بوده، 50 سال می‌گذرد. در سرشماری سال 1345 حدود 53 درصد جمعیت در روستاها و 47 درصد در شهرها ساکن بودند. از آن سال‌ها تاکنون جمعیت روستایی کشور در هر دهه کاهش یافته است تا جایی که در سال 1385 سهم جمعیت روستایی از جمعیت کشور 32 درصد و سهم جمعیت شهری به 68 درصد رسید. روند مهاجرت از روستاها به حدی شدت گرفته که پیش‌بینی می‌شود در سرشماری سال 1395 تنها 22 درصد جمعیت ایران ساکن روستا باشند.
مهاجرت از روستا به شهر ضمن آسیب زدن به زندگی روستایی، که می‌تواند در توسعه صنایع کشاورزی موثر باشد، آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در پس حاشیه‌نشینی به وجود می‌آورد. اما از آن سو در بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهر مسئله اشتغال مهم‌ترین چالش است، همان چیزی که قرار است ما را به موضوع این گزارش برساند؛ توانمندسازی روستاییان و خصوصا زنان روستایی.
اقتصاد روستا در دست زنان
کشورهایی که مسیر توسعه را طی کرده و در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیشرفت کرده‌اند، ابتدا مسیر خود را از روستا آغاز کرده‌اند. پس برای رسیدن به توسعه باید به ضرورت توانمندسازی روستاییان توجه کنیم. بر همین اساس باید توسعه روستایی را اولویت قرار دهیم زیرا در روستاها عمده اقتصاد روستایی به دست زنان است بنابراین برای شکوفایی اقتصاد روستا باید برای زنان روستایی برنامه‌ریزی کرد.
پروانه مافی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، با تایید این موضوع می‌گوید: «یکی از کارهای مهمی که باید در این حوزه انجام داد ایجاد بسترهای اقتصادی مناسب برای فعالیت‌های خرد و کوچک زنان روستایی است؛ زیرا فعالیت زنان روستایی از نوع کلان و بزرگ نیست. فعالیت زنان روستایی چه در بخش کشاورزی و دام‌پروری و چه در بخش صنایع‌دستی و فرش در حجم خرد است، درنتیجه باید برای اقتصاد خرد روستا برنامه‌ریزی داشت و بسترسازی مناسبی انجام داد.»
نماینده مردم تهران ادامه می‌دهد: «صندوق‌های اعتباری خرد از مجموعه درآمدها و پس‌اندازهای کوچک زنان روستایی تشکیل می‌شود و اداره آن صندوق نیز به دست خود زنان است. این صندوق به‌عنوان پایگاهی اقتصادی می‌تواند وام‌های کوچکی به زنان روستایی اختصاص دهد تا آن‌ها بتوانند به‌تدریج خود را توانا کنند و به اقدامات بزرگ‌تری دست بزنند.»
مافی تصریح می‌کند: «وزارت جهاد کشاورزی از حدود 10 سال پیش چنین حرکتی را آغاز کرده و امروز در سراسر کشور بیش از 2 هزار صندوق اعتباری خرد در حوزه اقتصادی زنان روستایی تشکیل شده است که می‌توانیم از این طریق هلدینگی (شرکت‌های اقتصادی زنجیره‌ای) را در این عرصه برای صندوق‌های اعتباری زنان روستایی ایجاد کنیم. بر همین اساس مسائل اقتصادی در روستا توسعه پیدا می‌کند و یک هلدینگ بومی در روستاهای ما جای خود را باز می‌کند.»
ضرورت مهارت‌آموزی به زنان روستا
هرچند کشاورزی اولین پیشنهاد کاری در مناطق روستایی محسوب می‌شود اما زنان روستایی می‌توانند در سایر حوزه‌ها ازجمله صنایع‌دستی مهارت ببینند. ضمن اینکه روش‌های نوین کشاورزی و آموزش در این خصوص نیز در کشورهای توسعه‌یافته به‌شدت مورد توجه است.
شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و پژوهشگر اجتماعی، با بیان اینکه باید به نقش زنان در اقتصاد و خانواده به صورت توسعه پایدار نگاه کنیم به آتیه‌نو می‌گوید: «باید به زنان در جهت توسعه پایدار نگاه کنیم تا نقش مهمی را در خانواده و اقتصاد جامعه ایفا کنند و اصلا تفاوتی نمی‌کند یک زن متعلق به روستا باشد یا در شهر زندگی کند.» او در تشریح این نگاه توضیح می‌دهد: «توسعه پایدار به این معنا نیست که به زنان به‌اصطلاح نان بخورونمیری بدهیم، بلکه باید به زنان از همه لحاظ ازجمله سواد، بهداشت، و فنی‌وحرفه‌ای تعلیم داده شود.»
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه زنان باید از دو جنبه تحت آموزش قرار بگیرند، اضافه می‌کند: «دختران باید در روستاها از کودکی به مدرسه بروند و به دنبال آن از طریق آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای مهارت‌آموزی کنند.» وی معتقد است امروز در روستاها کشاورزی اشباع شده و روستاییان باید در زمینه‌های دیگری حرفه‌آموزی کنند و در بخش خدمات اجتماعی تحت آموزش‌های رسمی و غیررسمی قرار بگیرند.
عضو انجمن جمعیت‌شناسی ایران با بیان اینکه شرایط اقتصادی در روستاها نباید به گونه‌ای باشد که بانک‌ها بخواهند پولی به صدقه به روستاییان بدهند، عنوان می‌کند: «روستاییان باید خود به‌عنوان نیروهای مولد توانمند شوند و درواقع باید در روستاها نیروهای متخصص تربیت شوند.»
نقش دولت در توانمندی زنان روستایی
هرچند از نقش فردی زنان در توانمند شدن نمی‌توان چشم‌پوشی کرد اما مسلما در جوامع شهری و با توجه به اطلاع‌رسانی‌ها، امکانات و آگاه بودن زنان، این مسئله به شکل جدی‌تری دنبال می‌شود. در جوامع روستایی اما اغلب زنان با کمبودها و مشکلات فرهنگی برای آموزش و توانمندی مواجه هستند، از این رو نقش حاکمیت و نهادهای دولتی در این بحث اهمیت دوچندانی دارد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در این باره معتقد است که نگاه دولت به روستاییان ضعیف است و این موضوع تنها شامل حال زنان روستایی نیست بلکه مردان را هم در روستا شامل می‌شود.
کاظمی‌پور با بیان اینکه تا زمانی که سیاست‌های تمرکززدایی در جامعه اعمال نشود، روستاها مغفول می‌مانند، می‌گوید: «امکانات باید به سمت روستاها و شهرهای کوچک‌تر برود و دولت باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشد.» او تاکید می‌کند: «البته سال‌هاست ادعا می‌شود سیاست‌های تمرکززدایی درحال انجام است اما درواقع این سیاست‌ها به‌هیچ‌وجه عملیاتی نمی‌شوند. هرساله بودجه‌ای در این راستا به مناطق محروم اختصاص پیدا می‌کند اما چون نیروی متخصص برای استفاده از این بودجه وجود ندارد اختصاص بودجه تنها روی کاغذ باقی می‌ماند و دوباره به سوی شهرهای توسعه‌یافته سرازیر می‌شود.»
با وجود این، سهیلا جلودارزاده، نماینده مردم تهران در مجلس، با اشاره به برنامه‌های دولت یازدهم در توانمندسازی زنان روستایی به آتیه‌نو می‌گوید: «معاونت روستایی ریاست جمهوری برای ایجاد محیط کسب‌وکار در روستاها برنامه گسترده‌ای را در دستور کار خود قرار داده است.» رئیس اتحادیه زنان کارگر به برخی از این برنامه‌ها اشاره و عنوان می‌کند: «دولت در این راستا با برخی از شهرک‌های صنعتی تفاهم‌نامه‌هایی را به امضا رسانده است تا روستاها به مکان‌هایی تبدیل شوند که در آن‌ها زنان و مردان مشغول کارهای تولیدی شوند.» نماینده مردم تهران با بیان اینکه هم‌اکنون در راستای برنامه‌های معاونت روستایی ریاست جمهوری طرحی به منظور اشتغال‌زایی در شهر ری در حال اجراست، تصریح می‌کند: «در روستاهای این شهر مطابق با نیازسنجی‌ها و نیاز منطقه و با کمک آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای طرحی برای زنان اجرا می‌شود و برخی از روستاها به یک کارگاه بزرگ اجرایی تبدیل شده‌اند.» جلودارزاده ادامه می‌دهد: «پیشنهاد دادیم تا طرح توانمندسازی زنان روستایی و سرپرست خانوار به صورت جامع و ملی اجرایی شود. به همین منظور باید در سال اول برنامه ششم تمام جزئیات این طرح تدوین شود و به ثبت برسد تا بتوانیم در پایان برنامه ششم توسعه آن را به صورت کامل اجرایی کنیم.» هرچند صحبت‌های این نماینده مردم در خصوص طرح توانمندی زنان روستایی در برنامه ششم توسعه امیدوارکننده به نظر می‌رسد اما باید توجه داشت که گاهی برنامه‌ها و طرح‌های این چنینی فقط روی کاغذ می‌مانند در حالی که توانمند شدن زنان روستایی می‌تواند در کاهش مهاجرت روستاییان و رغبت خانواده‌های روستایی به زندگی در روستا نقش به‌سزایی داشته باشد.
منبع : هفته نامه آتیه نو/ مرمر جمالی