مدیریت منابع آب در کشورهای خشک و کم آبی چون ایران در میانه خاورمیانه، یکی از سخت‌ترین نوع مدیریت است، منابعی که دایم در حال آب رفتن‌اند، کم می‌شوند، خشک می‌شوند و بخار.
تامین۲۴/ استفاده بهینه از این منابع محدود، مدیریتی جامع می‌طلبد که گستردگی‌اش به اندازه همه بخش‌های مصرف آب است؛ از کشاورزی که آب را در حد وسیعی در کشور می‌بلعد تا شرب و صنعت که با وجود اینکه درصدهای کمتری از مصرف را به خود اختصاص داده‌اند، اما هدررفت آب در این بخش‌ها هم به اعداد قابل توجهی می‌رسد. فاضلاب و لزوم تصفیه پساب صنعت و شرب نیز بحث دیگری است که لازمه پرداختن به آن کمتر از اهمیت مدیریت کردن آب‌های قابل استحصال نیست.
مدیریت آب در کشورهایی که به نوعی با بحران آب مواجهند یا در شرف مواجه شدنند، پیش از هر چیز بررسی میزان آب در دسترس را می‌طلبد، آب‌های جاری و سطحی روی زمین و آب‌های زیرزمینی. مناطق متعددی در کشور به لحاظ برداشت آب ممنوع شده‌اند، دشت‌هایی که دچار فرونشست شده‌اند آن هم تنها به دلیل پایین رفتن سطح آب سفره‌های زیرزمینی.
محدود شدن منابع آبی باعث شده همه نگاه‌ها به سمت دریاها برود؛ منابع آب شور که با هزینه بسیار بالا و جاری شدن در لوله‌های مکش دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن، شیرین می‌شوند و با لوله‌ها راهی شهرها و روستاها. راه‌حلی که در کشورهای گرمسیری چون آفریقایی و خاورمیانه بیش از کشورهای دیگر طرفدار دارد. ایران، در میانه این کشورها، کشوری تقریبا خشک محسوب می‌شود، نه به خشکی کشورهای عرب و نه به تری همسایگان شمالی. بیش از ٦٠ درصد کشور را کویر و مناطق بیابانی دربر گرفته، آنقدر که چندی است ذهن مدیران منابع آب ما نیز به سمت دریا رفته و آب‌شیرین کن‌ها چند وقتی است در کناره خلیج فارس و دریای عمان جا خوش کرده‌اند تا به استان‌های جنوبی کشور آب‌رسانی کنند، آب‌شیرین‌کن‌هایی که به گفته معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، باعث شده‌اند آب خلیج فارس نسبت به ٢٠ سال گذشته، یک و نیم برابر شورتر شود.
در دولت یازدهم، بعد از به سرانجام رسیدن برجام و رفع اولیه مشکلات تحریم، شرکت‌های اروپایی زیادی مایل به همکاری با دولت ایران بودند. بحران آب در خاورمیانه، مساله‌ای نیست که از کسی پوشیده مانده باشد، مدیریت آب در این شرایط نیاز به همکاری‌های بین‌المللی، استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و مشارکت‌های مالی دارد. سوئز، شرکتی با بیش از ١٤٠ سال قدمت، سازنده کانال معروف سوئز که ارتباط‌دهنده دریای سرخ و مدیترانه است و اروپا را به آسیا وصل می‌کند، در سال‌های دهه ٥٠ میلادی، در تهران کار می‌کرد و حالا بعد از ٦٠ سال و اندی، قصد بازگشت به ایران را دارد. مسوولان سوئزی می‌گویند در این سال‌ها در ایران حضور داشتند اما کمرنگ شده بودند و حالا خواهان بازگشت جدی به بازار ایران هستند.
«دو سال است تیم فروش و مهندسی مان دو هفته از هر ماه را در تهران می‌گذرانند.» این جمله یکی از مدیران سوئز است که به خاطر سفرهای مکررش به تهران بیشتر از بقیه فارسی بلد است. به گفته او، سوئز می‌تواند در تولید، بازچرخانی، تصفیه و رساندن آب به دست مردم فعالیت کند، می‌تواند کارخانه بسازد، آموزش دهد، طراحی کند و مشاوره تخصصی بدهد.
از آوریل ٢٠١٥ جمعی از متخصصان و مدیران سطح بالای سوئز با مدیران مسوول در رابطه با آب در ایران ملاقات‌هایی داشتند تا به شکل مشارکتی، استراتژی‌های جامع و جهانی را تدوین و توسعه دهند که نتیجه آن تفاهم بر سر مشارکت طولانی مدت با هدف حفاظت از منابع آبی با به روز‌ترین روش‌های مدیریتی و تکنولوژی منابع آب شد. این استراتژی‌ها به طور رسمی در دسامبر ٢٠١٥ به وزیر نیروی ایران ارایه شد و تفاهمنامه‌ای در ژانویه ٢٠١٦ در پاریس، هنگام سفر رییس‌جمهور روحانی امضا شد که در آن سوئز به عنوان پارتنر معرفی شد.
سوئز، شرکتی که از اول ژانویه تا امروز متوسط ٤ میلیارد مترمکعب تولید آب در دنیا داشته، آبی که به دست ٩٢ میلیون نفر در دنیا می‌رسد و ٦٥ میلیون نفر هم می‌توانند از آب‌های فاضلاب تصفیه شده استفاده کنند. پروژه‌هایی که سوئز قرار است در آنها با ایران همکاری کند، در چند بخش است، بخش‌هایی که شاید مقدمات کار باشند و در آینده تعدادشان بیشتر شود. پروژه پایلوت کاهش هدررفت آب در منطقه یک تهران، پروژه‌ای است که نگاه کلی این پروژه، تبدیل منطقه یک تهران با ٢/١ میلیون نفر جمعیت به منطقه‌ای نمونه با کاهش میزان هدررفت آب از میزان ٢٣ درصد فعلی به ١٥ درصد در طول دوره ٥ ساله است. در راستای دستیابی به این هدف، سوئز درصدد معرفی تکنولوژی‌ها و پروسه‌های عملیاتی با مشارکت شرکت آب و فاضلاب تهران برای برآورد هزینه نوسازی لوله‌ها و کنتور‌هاست. به گفته کارشناسان این شرکت، موفقیت در منطقه پایلوت به شرکت آب و فاضلاب تهران کمک خواهد کرد برای کاهش هدررفت‌ها تا میزان ٧٥ میلیون متر مکعب در سال برسند.
آب‌شیرین‌کن‌ها در راه ایران
بعد از پروژه دوم که بر آموزش متمرکز است و قرار است انتقال دانش فنی با تاسیس مرکز آموزش، تحقیقات و توسعه ملی صورت گیرد، نوبت به آب‌شیرین‌کن‌ها می‌رسد و پروژه سوم؛ برنامه عمل جامعی برای مناطقی با منابع آبی تحت استرس بیشتر. این پروژه تحت مسوولیت معاون علمی و فناوری رییس‌جمهور انجام می‌شود. هدف این نقشه، تهیه اولویت‌های مربوط به منابع آب با نگاهی جامع به تجمیع مدیریت منابع آبی برای ٥ منطقه در بخش جنوبی ایران دیده شده. شناسایی و کشف منابع آبی غیرموجود مثل بازیافت، نمک زدایی و حفاری عمیق آب، کار متخصصان این پروژه خواهد بود.
احداث آب شیرین کن‌ها مشکلاتی را برای محیط زیست ایجاد خواهد کرد، مشکلاتی چون برهم زدن اکوسیستم برای موجودات آبزی، برگرداندن نمک اضافی به دریا و شوری بیش از حد اکوسیستم، مکش آب دریا و از بین رفتن تعداد زیادی از موجودات. یکی از مدیران سوئز که با پروژه‌های ایران کار می‌کند، می‌گوید: شغل‌مان با محیط زیست ارتباط دارد، چون سعی مان این است محیط زیست بهتری ایجاد کنیم و چاره‌ای جز این نیست که ما خودمان باید دقت کنیم تا محیط زیست با بالاترین استانداردهایی که وجود دارد، حفظ شود. ما یک گواهی داریم با استانداردهای ایزو که در کارخانه‌های‌مان اجرا و پیگیری می‌کنیم. باید وقتی آب را از دریا می‌گیریم، به موجودات زنده آن دقت کنیم. وارد کردن نمک اضافه به دریا هم بستگی به قوانین منطقه دارد. کشورهایی هستند که اجازه ورود نمک به دریا را به شروط متفاوت می‌دهند. البته تکنولوژی تصفیه دوباره این آب هم وجود دارد که خیلی گران می‌شود.
او همچنین در خصوص انتقال آب به تهران هم مباحثی را مطرح کرد: ممکن است انتقال آب از دریای خزر، دریای عمان و خلیج فارس به تهران و جاهایی که احتیاج دارند صورت بگیرد. تهران در منطقه‌ای است که کمبود آب زیادی ندارد. تکنولوژی دیگری هست برای استفاده از فاضلاب که به آن می‌گویند فیلتر خیلی دقیق (اولترا فیلتر) که مولکول‌های نمک را از آب می‌گیردکه تکنولوژی گران‌تری است و در نهایت آب مرغوب‌تری از آن ایجاد می‌شود.
تحقیقات برای احیای ارومیه شروع شده است
کارشناس توسعه بین‌المللی این شرکت از پروژه تحقیقاتی ارومیه می‌گوید، پروژه‌ای که به خواست رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران و وزارت نیرو برای مطالعات احیای دریاچه مطرح شده است. از نگاه او، قدم اول این است که به نیازها و راه‌حل‌ها برای رسیدن به موقعیت آبی مورد نیاز یک نگاه کلی با قدرت داشته باشیم. برای رسیدن به این نگاه کلی، نیاز به یک نقشه راه داریم که بر منابع آبی و راهکارها احاطه داشته باشد. در این نقشه راه، ما یک دریاچه داریم که شاملش می‌شود و آن ارومیه است که بزرگ‌ترین دریاچه در خاورمیانه محسوب می‌شود و الان تقریبا خشک شده است. نخستین قدم در این فاز تحقیقاتی ما فهمیدن این است که چرا ارومیه در حال خشک شدن است و راه‌حل چیست.
پروژه پایلوت شمال تهران احتمالا به بازسازی لوله‌های آب می‌رسد، از نگاه متخصصان این شرکت، اگر بخواهیم میزان مصرف آب در شبکه شهری را بهینه کنیم و هدررفت آب را به حداقل برسانیم، مجبوریم قسمت‌هایی از شبکه را بازسازی و نوسازی کنیم. برای این کار باید از تکنولوژی‌های جدید برای شناسایی مناطق هدررفت استفاده کنیم تا نقاط نشست شناسایی شوند. سپس باید فشار آب را مدیریت کنیم و اینها همه بازسازی بخش‌هایی از شبکه را می‌طلبد.
سوئزی‌ها می‌گویند: گام سوم ساختن تاسیسات نمک‌زدایی و آب‌شیرین‌کن است، همچنین این بخشی از راهکار است. اما باید قبل از احداث این تاسیسات روی آن مطالعات جامع محیط زیستی کنیم، مطالعاتی شامل اینکه این تاسیسات کجا ساخته شود و قرار است آب را به کجا برساند. چون الان پروژه‌هایی برای نمک‌زدایی آب از دریای عمان و انتقال به مشهد وجود دارد. برای همین ما باید اول امکان‌سنجی کنیم و نیازها را بشناسیم و بعد پروژه را آغاز کنیم.
اما اینکه تنها انتقالی که انجام می‌شود انتقال میان حوضه آبی و شهر است یا اینکه انتقال بین حوضه‌ای انجام می‌شود، در آینده مشخص می‌شود. سوئز می‌گوید ما روی همه قسمت‌های انتقال آب کار می‌کنیم، ولی ما باید اول جزییات پروژه آزمایشی را درنظر بگیریم و با قدرت و اطلاعات کامل وارد شویم. اینکه اولویت‌ها چیست، روی چه چیزهایی باید سرمایه‌گذاری کرد، چه کارهایی انجام شده و چه کارهایی نیاز است. ممکن است در آینده این کار را انجام دهیم.
مهندسان ایرانی می‌توانند تکنولوژی صادر کنند
قنات، ابزاری که در ایران قدیم بسیار مورد توجه ایرانیان بود، هنوز برای اروپایی‌ها جالب توجه است. اریک گوبالی، مدیر توسعه بین‌المللی سوئز می‌گوید: این ایرانی‌ها هستند که ٥ هزار سال قبل مهندسی آب را اختراع کردند. وقتی این قنات‌ها ساخته شدند، ایران فقط ٣ تا ٤ میلیون نفر ساکن داشت، الان ٨٠ میلیون نفر ساکن دارد. بر نامه‌ای که می‌توان با نگاهی به قنات درنظر گرفت این است که باید از دانش مهندسان ایرانی که افراد باسوادی هستند کمک گرفت تا پروژه‌ها با شتاب زیاد جلو برود. آینده مهندسی و صنعت آب در ایران با اختراعاتی که مهندسان ایرانی دارند می‌تواند جلو برود، آنها می‌توانند تکنولوژی‌های جدیدی در رابطه با کمبود آب داشته باشند و صادر کنند.
مشکلات بین‌مرزی آب از دیگر مشکلاتی است که در منطقه خاورمیانه با آن مواجهیم، ایران نیز از این مشکلات بی‌نصیب نمانده است. کارشناسان اروپایی معتقدند این مشکل در اروپا هم وجود داشت، مهار آب توسط بالادست و محروم کردن پایین دست از آن. مشکلی که در آلمان در مورد رودخانه رن ایجاد شده بود و با مدیریت یکپارچه، سال‌ها طول کشید تا حل شود. گوبالی می‌گوید: ما توانستیم دیدمان را وسیع کنیم و کل منطقه را یکجا ببینیم. اینکه چه مقدار آب باید وارد رودخانه شود، کیفیت آب و خروج آب‌های کثیف از سیستم و بازگشت آن پس از تصفیه به سیستم. توانستیم این را در اروپا اجرا کنیم و مرزها را پاک کنیم.
این مدیر سوئزی معتقد است: تمام افرادی که در آن منطقه جغرافیایی، نه مرزی زندگی می‌کنند (خاورمیانه) باید این را درک کنند. در اروپا ٦٠ سال طول کشید تا این اتفاق افتاد. در آلمان، سوییس، فرانسه و هلند بیشتر از ده‌ها میلیون نفر به آب رودخانه رن احتیاج داشتند. ٦٠ سال قبل آب رن فاجعه بود، مسموم بود، خیلی‌ها آب آلوده را به آن وارد می‌کردند. ٦٠ سال طول کشید تا مساله را حل کنیم. امروز در خیلی جاها در این رودخانه می‌توانید شنا کنید و ماهی بگیرید.
منبع : روزنامه اعتماد / غزل حضرتی