آشفته بازار پرتو نگاری از بیماران، باید سامان‌دهی شود
دخالت برخی غیرحرفه‌ای‌ها در حوزه تصویربرداری پزشکی و افزایش هزینه‌های غیرضروری در این حوزه، تهدیدی برای نظام سلامت است
در حال بارگذاری...
تامین ۲۴/ این روزها هزینه‌های گاه غیر منطقی و غیرضروری برخی تصویربرداری‌های پزشکی به چالشی جدی در نظام سلامت تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان این‌حوزه از افزایش هزینه‌های غیرضروری در بخش تصویربرداری پزشکی انتقاد دارند و خود فعالان این عرصه هم از دخالت غیرحرفه‌ای‌ها در این عرصه گلایه‌مندند. چند روز قبل جلال جلال‌شکوهی، رئیس انجمن رادیولوژی ایران، از تجویز سونوگرافی‌های غیرضروری از سوی غیررادیولوژیست‌ها انتقاد کرد و گفت: «متخصصان زنان تنها برای تشخیص دقیق‌تر می‌توانند از دستگاه سونوگرافی استفاده کنند، اما متاسفانه دیده می‌شود که گاهی برخی از این متخصصان علاوه بر دریافت هزینه سونوگرافی، مبالغ هنگفتی هم به بهانه تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی از مراجعه‌کننده دریافت می‌کنند.» به گفته جلال‌شکوهی، «تمام گروه‌های پزشکی به مدت حداقل دو ماه دوره‌های سونوگرافی را طی می‌کنند، اما رادیولوژیست‌ها به صورت تخصصی این دوره را به مدت چهار سال سپری می‌کنند. بنابراین رادیولوژیست‌ها به صورت حرفه‌ای و دقیق‌تر می‌توانند سونوگرافی را انجام دهند. درواقع، سونوگرافی از تخصص‌های رادیولوژیست‌هاست و انجام دادن آن نزد رادیولوژیست‌ها درصد خطای کمتری دارد.» اما مشکل اینجاست که به قول رئیس انجمن رادیولوژی ایران، «در حالی که وزارت بهداشت مصوب کرده است که سایر تخصص‌های پزشکی مانند متخصصان زنان نیز می‌توانند از دستگاه سونوگرافی تنها به‌عنوان ابزاری برای تشخیص دقیق‌تر استفاده کنند، متاسفانه گاهی دیده می‌شود که برخی از این متخصصان، از سونوگرافی برای کسب درآمد بیشتر استفاده می‌کنند و علاوه بر هزینه ویزیت، مبلغی را هم به‌عنوان سونوگرافی از مراجعه‌کننده می‌گیرند.» حتی به قول رئیس انجمن رادیولوژی ایران، گاهی دیده شده که برخی از این متخصصان برای انجام یک سونوگرافی ساده مانند سونوگرافی‌های تشخیص بارداری، مبالغ هنگفتی از مراجعه‌کننده دریافت می‌کنند که این مبالغ چندین برابر هزینه انجام سونوگرافی توسط رادیولوژیست‌هاست. «متاسفانه گاهی برخی از متخصصان به بهانه تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی، سونوگرافی‌های غیرضروری و یا مکرر انجام می‌دهند و به این بهانه هزینه مراجعان را افزایش می‌دهند.»
هزینه و خطر بیشتر!
اگرچه به اعتقاد برخی متخصصان، انجام سونوگرافی‌های متعدد در دوران بارداری به دلیل پایین بودن قدرت اشعه ممکن است خطر چندانی برای مادر و جنین به همراه نداشته باشد، اما این مسئله هم از نظر مالی هزینه سنگینی بر دوش مردم و بیمه‌های درمانی می‌گذارد و هم ممکن است افراط در آن به سلامت جنین آسیب بزند. ناهید خداکرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران، در گفت‌وگو با آتیه‌نو تاکید دارد: «اتفاقا سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهاربعدی از جنین چندان بی‌خطر نیستند. اینکه مادر بخواهد برای تکمیل آلبوم رنگی از جنین، سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی انجام دهد، هم هزینه نظام سلامت را بالا می‌برد و هم بر اساس برخی تحقیقات ممکن است به کاهش شنوایی برخی از نوزادان منجر شود.» به گفته خداکرمی، «در بسیاری از نقاط جهان، حتی در کشورهای توسعه‌یافته، شاهد هستیم که استقبال مادران باردار از سونوگرافی پایین است، به طوری که ممکن است یک تا دو سونوگرافی در کل دوران بارداری انجام دهند، اما چنین وضعیتی در کشور ما حکم‌فرما نیست.» طاهره میرمولایی، عضو بورد تخصصی انجمن مامایی ایران، نیز معتقد است: «بسیاری از سونوگرافی‌هایی که امروزه پزشکان برای زنان تجویز می‌کنند، نوعی بازارگرمی سودجویانه است که هزینه زیادی بر دوش خانواده‌ها می‌گذارد، به طوری که امروزه سونوگرافی به یک مُد تبدیل شده است.» جدای از سونوگرافی، به اعتقاد متخصصان، بسیاری از تصویربرداری‌های پزشکی در مراکز تشخیصی هم غیرضروری است و فقط جیب بیمه‌ها را خالی می‌کند. محمد اسماعیل اکبری، رئیس مرکز تحقیقات سرطان، هم پیش‌تر تاکید کرده بود: «تقریبا 80 درصد رادیوگرافی‌ها و ام‌آرآی‌ها بی‌جهت انجام می‌شود. این تصویربرداری‌ها مورد توجه پزشک نیست و بی‌دلیل از بیمار خواسته می‌شود. قطعا این موضوع هدررفت سرمایه ملی است و برای بیمار نیز عوارض دارد.»
نظارت‌ها ضعیف است
تصویربرداری پزشکی حوزه پردرآمدی است که بسیاری علاقه‌مند به تحصیل در رشته‌های مرتبط با آن هستند. در چند سال اخیر هم با رشد چند برابری تعرفه‌ها در این بخش، درآمد مراکز تصویربرداری پزشکی مضاعف شده است. افزایش استقبال برای کار و تحصیل در این رشته‌ها به گونه‌ای است که حتی طی چند سال اخیر، بسیاری از رتبه‌های برتر آزمون دستیاری هم به سمت تحصیل در رشته‌های مرتبط با این حوزه کشیده شده‌اند. در این بازار پرتقاضا، اوضاع طوری شده که حتی فارغ‌التحصیلان برخی رشته‌ها که تجربه بالینی ندارند، به فعالیت جدی در حوزه تصویربرداری پزشکی مشغول هستند.
پیمان شادیان، عضو هیئت‌مدیره انجمن علوم پرتونگاری تهران، در گفت‌وگو با آتیه‌نو از همین دخالت‌ها انتقاد می‌کند و می‌گوید: «سلامت بیماران به دلیل همین دخالت‌های غیرحرفه‌ای در رشته پرتونگاری تهدید می‌شود. به طور مثال، برخی دانش‌آموختگان مهندسی هسته‌ای، گرایش پرتو پزشکی، یکی از عمده گروه‌هایی هستند که بدون داشتن تجربه کار بالینی، وارد حوزه پرتونگاری می‌شوند و در مراکز تشخیصی و درمانی کار می‌کنند.» مشکل اینجاست که به گفته شادیان، «بیماران هم از این موضوع بی‌اطلاع هستند و نمی‌دانند که چه فردی با چه تخصصی عکس‌برداری را انجام می‌دهد.» رشته تحصیلی پرتو پزشکی، به گفته شادیان، «یک رشته مهندسی با قدمتی 12ساله است که می‌تواند در پشتیبانی دستگاه‌های تصویربرداری و کار با رادیوداروها در سازمان انرژی اتمی موثر باشد، اما دانش‌آموختگان این رشته هیچ تجربه‌ای در حوزه بالینی ندارند تا بتوانند تصویربرداری دقیقی از بیماران انجام دهند.»
تشخیص‌های اشتباه، به خطر افتادن سلامت بیمار و افزایش هزینه‌های تشخیصی و درمانی، فقط گوشه‌ای از تبعات دخالت غیرحرفه‌ای‌ها در حوزه پرتونگاری است که این عضو هیئت‌مدیره انجمن علوم پرتونگاری تهران به آن اشاره می‌کند.
حتی به قول شادیان، «گاهی دیده شده که در بخش خصوصی، فردی تحصیلاتش در حوزه علوم انسانی بوده، اما کارفرما برای اینکه هزینه‌های مرکز تصویربرداری پزشکی ارزان‌تر تمام شود، از این فارغ‌التحصیلان بی‌تجربه استفاده می‌کند، زیرا هم کم‌توقع‌ترند و درآمد کمتری طلب می‌کنند و هم اعتراضی به شرایط نامساعد نخواهند داشت.» جدی‌ترین راه برای برخورد با این رفتارهای غیرحرفه‌ای، گسترش چتر نظارت‌ها از سوی متولیان نظام سلامت است تا دخالت‌های غیرحرفه‌ای و به خطر افتادن جان بیماران فروکش کند، نظارتی که به گفته شادیان ضعیف است و نتوانسته غیرحرفه‌ای‌ها را مجاب کند در حیطه تخصص واقعی خود فعالیت کنند.
تخلف‌ها را گزارش دهید
هر کسی می‌تواند قربانی سودجویی‌ها در حوزه تصویربرداری پزشکی شود؛ موضوعی که عمدتا در بخش خصوصی رایج‌تر است. دکتر محمد جهانگیری، معاون نظارت و برنامه‌ریزی سازمان نظام پزشکی کشور، که درواقع یکی از متولیان اصلی نظارت بر مطب‌ها و مراکز خصوصی است، در گفت‌وگو با آتیه‌نو تاکید دارد: «مردم باید هرگونه سوءاستفاده در حوزه تصویربرداری پزشکی را گزارش دهند و مطمئن باشند که قطعا موارد پیگیری می‌شوند و با متخلف نیز برخورد خواهد شد.» به گفته این مقام مسئول، «متخصصان زنان باید از سونوگرافی صرفا به شکل یک ابزار تشخیصی استفاده کنند. همچنین به هیچ وجه نباید در تابلوی خود اسمی از ارائه خدمات سونوگرافی بیاورند. علاوه بر آن، هرگز نباید بابت انجام سونوگرافی، مبلغی از مراجعه‌کننده دریافت کنند. در صورتی که متخصصی این شرایط را رعایت نکند، مردم می‌توانند آن را به ما گزارش دهند تا با پزشک متخلف برخورد کنیم.» اگرچه انتظار می‌رود چتر نظارت‌ها در بخش دولتی و خصوصی گسترش پیدا کند، اما در عین حال از مردم هم انتظار می‌رود از کنار تخلف‌ها در حوزه تصویربرداری پزشکی به‌سادگی نگذرند و با مشارکت خود، اجازه ندهند تصویربرداری پزشکی غیرضروری به اسباب درآمدزایی عده‌ای متخلف بدل شود.
منبع: هفته نامه آتیه نو/
سمیرا عظیمی نژاد