مولفه عدالت‌خواهی در نهضت حسینی

تامین ۲۴/ تفکر اساسی حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) شکوفایی احکام نورانی اسلام و اجرای عدالت بود (2) حرکت عدالت‌خواهی از زمان بیعت مردم در مسجد مدینه با حضرت امیرالمومنین امام علی (ع) آغاز شد. عبارت تاریخی و اثرگذار حضرت امیرالمومنین (ع) ملاک حضرت سیدالشهداء (ع) بود:

واللهِ، لَوْ وَجَدْتُه قَدْ تُزُوِّجَ به النساء و مُلِکَ به الاماء لَرَدْتُهُ. فإنَّ فیِ العَدْلِ سَعَةً وَ مَنْ ضاقَ عَلَیْهِ العَدِلِ، فَالجُورُ عَلَیْهِ اَضِیَقْ (3)

«به خدا سوگند، بیت‌المال تاراج‌شده را هرکجا بیابیم به صاحبان اصلی آن بازمی‌گردانم. اگرچه با آن ازدواج کرده، کنیزانی خریده باشند. زیرا در عدالت، گشایش برای عموم است و آن کس که عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برای او سخت‌تر است.»

سیره خاندان نبوت به‌ویژه حضرت امام حسین (ع)، اصلاح‌گری در جهت اقامه حق و عدل است. دفاع گسترده حضرت اباعبدالله از حقانیت دین و حمایت ایشان از احکام الهی همان جهت‌گیری در مسیر حق و اجرای عدالت است. چنانچه به تعریف عدل توجه کنیم:

«إعْطاءُ کُلَ ذِی حَقٍ حَقَهْ» دادن حق هر صاحب حقی، یعنی عدالت همان دادن حق است.

در بخشی از خطبه حضرت امام حسین (ع) می‌خوانیم: «اَلا تَروُنَ الیَ الحَقّ لا یَعْمَلُ به وَ الیَ الباطِلْ لا تینا هی عَنْهُ.» آیا نمی‌بینید که به حق عمل نمی‌شود و باطل ترک نمی‌شود؟

لذا در مقابله با باطل و ظلم حضرت راه‌حل را به طور روشن بیان می‌فرماید:

«لیوغَب المؤمن فِی لقاء رَبِّهِ حقاً حقاً.» هر کس به خدا و روز جزا ایمان دارد، باید مشتاق لقای پروردگار باشد.

و نهایتا به جمله تاریخی و مشهور امام حسین (ع) باید توجه شود. این جمله جهت‌گیری حضرت را در اقامه عدل نشان می‌دهد. امام به‌صراحت مقابله با ظلم را اساس سعادت دانسته و همراهی با ظالم و ستمکار را ذلت تلقی می‌فرمایند:

«فَاِنِی لا اری المُوتَ الا سَعادَة وَ الحَیاة مَعَ الظالمِینَ الَّا بُربا» (4) من شهادت در راه خدا و حق را برای خود سعادت ابدی می‌دانم و زندگی با این ستمکاران و ظالمین (که بر باطل هستند)، جز ذلت و خواری نیست.

بدین ‌ترتیب حضرت در برابر باطل، اشتیاق به لقای حق دارد. برای عمل به حق باید با ظلم و باطل مقابله کند. لذا با ستمکار مبارزه می‌کند ولو اینکه مجبور باشد دست از جانش بشوید (5). این پدیده بارزترین جلوه عدالت‌خواهی در نهضت عاشوراست. بنابراین ملاحظه می‌شود که روح حاکم بر نهضت ابی‌عبدالله (ع)، اجرا و برقراری حق، مقابله با ظلم و حاکم ساختن نظام عدل است. این نکته درواقع همان اقامه حکومت اسلامی و برقراری سنت رسول خدا (ص) است. اقامه عدل از اصول عقلی است که معیار شناخت احکام است. یعنی عدالت و اجرای آن دارای چنان حُسن عقلی است که می‌تواند ملاک شناخت احکام و سنت رسول الهی باشد. به عبارت دیگر می‌توان با ملاک عدل، نسبت به صحت‌وسقم احکام اسلامی دقت و توجه کرد. بنابراین اجرای عدالت نه‌تنها مهم‌ترین مولفه سرمایه اجتماعی در نهضت حسینی (ع) است، بلکه بر پایه آن شبکه اجتماعی شکل می‌گیرد که تا تاریخ باقی است در برابر ستم و ظلم ایستادگی می‌کند. این پدیده بزرگ‌ترین دستاورد قیام اباعبدالله‌ الحسین سلام‌الله علیها است که باعث احیای جوامع می‌شود و گستردگی و رضایتمندی ایجاد می‌کند. یعنی تحقق همان جمله‌ای که از مولی‌الموحدین امیرالمومنین (ع) نقل شد: اِنَّ فِی‌الَعْدلِ سِعَهٌ.

درنتیجه آشنایی با معالم و ویژگی‌های حرکت سیدالشهداء، یعنی اجرای عدالت در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، امید است جامعه اسلامی همواره بر این صفات توجه کند و مقام آن را گرامی بدارد. البته تا رسیدن به آن نقطه تلاش بسیار باید کرد. در کنار تلاش، اخلاص در عمل و داشتن یکرنگی در دل و زبان بر رسیدن جوامع به آن نقطه کمک می‌کند. یعنی توجه به آیه شریفه سوره صف:

«یا ایها الذَّینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلونْ» (سوره صف، 2).

ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا چیزی را می‌گویید که به آن عمل نمی‌کنید؟

پی‌نوشت‌ها: 1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 44، صفحه 159، حدیث 9؛ کشف‌الغمه، جلد دوم، صفحه 32.

2. ناظم‌زاده قمی، سیداصغر، اصحاب امام حسین (ع) از مدینه تا کربلا، صفحه 79.

3. نبض‌الاسلام، نهج‌البلاغه، خطبه 15.

4. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 44، صفحه 381.

5. تهرانی، مجتبی، سلول عاشورایی، منزل ششم، حق و باطل، صفحه 70.