جامعه سالمند پسند؛ یک هدف گذاری ضروری

تأمین ۲۴/ جمعیت جهان در حال پیر شدن است و از این رو توجه به شاخص‌های رفاه سالمندان اهمیت بیشتری یافته است. اغلب کشورهای توسعه‌یافته خدمات رفاهی گسترده و مطلوبی برای جمعیت سالمند خود در نظر می‌گیرند که بخش‌های مختلفی از حمل‌ونقل و برنامه‌های فرهنگی گرفته تا خدمات بهداشتی و پزشکی و حتی سفر را شامل می‌شود.

برخی تحلیلگران بر این باورند در صورتی که همین روند ادامه پیدا کند، تا چند دهه دیگر تعداد کودکان و سالمندان جهان تقریبا برابر می‌شود. به همین دلیل به همان اندازه که دولت‌ها نگران سروسامان دادن به شرایط بهداشتی و تحصیلی کودکان هستند باید دوران سالمندی مطلوبی برای جمعیتی که به‌سرعت پیر می‌شود فراهم کنند.

نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد کشورهای اسکاندیناوی و در راس آن‌ها سوئد بهترین شاخص‌های رفاه سالمندان را دارند و در قعر این جدول نیز نام کشورهای پاکستان، تانزانیا و افغانستان به چشم می‌خورد. در این میان ایالات‌متحده آمریکا که معمولا در شاخص‌های رفاه انسانی در میان کشورهای توسعه‌یافته، رتبه خوبی را کسب نمی‌کند، در بخش شاخص رفاه سالمندان در جایگاه هشتم قرار دارد.

کارشناسان در تعیین شاخص رفاه سالمندان در کشورهای مختلف معیارهایی را مورد توجه قرار می‌دهند همچون بهداشت، امنیت درآمد، اشتغال و فرصت‌های آموزش‌وپرورش و همچنین مفهومی که از آن به‌عنوان «فعال کردن محیط» یاد می‌شود. مورد آخر مفاهیمی را اندازه‌گیری می‌کند که جامعه را برای افراد مسن مورد پسند می‌کند؛ مانند امنیت فیزیکی، دسترسی به حمل‌ونقل عمومی و سهولت حفظ ارتباطات اجتماعی در اواخر عمر، به‌عنوان جزئی کلیدی از سلامت روان و شادی.

دوران سالمندی در آمریکا

ایالات‌متحده هرچند به‌طور معمول در شاخص‌های رفاه اجتماعی مانند بهداشت عمومی و درآمد برابر، در میان کشورهای توسعه‌یافته در سطح متوسط قرار می‌گیرد، اما درواقع در مورد رفاه سالمندی بهتر از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته است و رتبه برتری نسبت به ایسلند، ژاپن، بریتانیا و بسیاری از کشورهای اروپایی دارد. دلیل این موفقیت این است که در آمریکا مسئله آموزش سالمندان و در نظر گرفتن فرصت‌های شغلی برای آن‌ها به طور جدی مطرح است و برای آن سرمایه‌گذاری می‌شود.

درواقع دومین رتبه بعد از نروژ در شاخص آموزش سالمندان متعلق به آمریکاست. کارشناسان می‌گویند: «افراد مسن‌تر به ظرفیت خود برای کار کردن ارزش می‌نهند؛ چراکه آن‌ها مایل به حفظ ارتباطات اجتماعی و ارزش خود هستند.» همچنین کار کردن باعث می‌شود سالمند خودکفا باقی بماند. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، مردم درست زمانی که پا به سن می‌گذارند شروع به خارج شدن از بازار کار می‌کنند.

سالمندی در کشورهای ثروتمند بهتر است؟

علاوه بر آمریکا بسیاری دیگر از کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته نیز شاخص رفاه مطلوبی برای سالمندان دارند. در این کشورها برنامه‌های بهداشتی و رفاه اجتماعی برای سالمندان به‌درستی اجرا می‌شود. از سوی دیگر وجه مشترک اغلب کشورهای ثروتمند در این زمینه این است که هریک ‌بخشی از تولید ناخالص داخلی را به تقویت شاخص رفاه سالمندی اختصاص می‌دهند.

البته همیشه این کشورهای ثروتمند نیستند که به سالمندان توجه می‌کنند. سریلانکا یکی از کشورهای فقیر است که با کمی فاصله از کشورهای مالت، پرتغال و ایتالیا برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در آموزش و بهداشت به نفع طول عمر برای بسیاری از افراد مسن‌تر امروز برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری می‌کند. بولیوی نیز به‌طور غیرمنتظره‌ای خوب عمل کرده است و طیف وسیعی از مراقبت‌های بهداشتی جهانی برای افراد مسن و یک برنامه بازنشستگی جهانی را ارائه کرده است.

به همین ترتیب تعدادی از کشورهای آمریکای لاتین به دلایل مشابه از امتیازات خوبی برخوردار هستند. این در حالی است که امتیاز روسیه در رفاه سالمندان نسبت به سطح ثروت این کشور بسیار ضعیف است.

سالمندان در مقایسه با جمعیت عمومی

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد کشورهای اسکاندیناوی، با توجه به شبکه‌های قوی امنیت اجتماعی برای افراد مسن، عملکرد بسیار خوبی را نشان می‌دهند. یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت کشورهای اسکاندیناوی در این زمینه جمعیت اندک آن‌هاست. این کشورها که عمدتا ثروتمند هستند با توجه به جمعیت کم، قدرت بیشتری برای هزینه کردن در بخش شاخص رفاه سالمندی دارند.

این در حالی است که کشوری مانند کره‌جنوبی یکی از بدترین کشورها برای سالمندان به شمار می‌رود. در این کشور جمعیت به اندازه چین و هند نیست و نمی‌توان کره‌جنوبی را یکی از کشورهای پرجمعیت جهان معرفی کرد. اما با وجود جمعیت نه‌چندان زیاد، سرمایه‌گذاری برای رفاه سالمندی محدود است. به گفته تحلیلگران، هرچند کره‌جنوبی در توسعه انسانی و شاخص‌های رفاه عمومی در سراسر کشور عملکرد خوبی دارد و امتیازش قابل‌مقایسه با دانمارک است؛ با این حال وضع سالمندی در این کشور تنها با اوکراین یا غنا به‌عنوان نمونه‌های مشابه قابل‌قیاس است. دلیل اصلی این است که نرخ فقر سالمندان به میزان فاجعه‌باری بالاست. برای مثال تا سال 1988 بازنشستگی عمومی برای سالمندان اعلام نشده بود و بخش عمده‌ای از سالمندان این کشور هیچ منبع درآمدی نداشتند.

تمایل به برقراری رفاه بیشتر

به‌طور کلی کشورهایی که جمعیت سالمند بیشتری دارند، برای مراقبت بهتر از آن‌ها برنامه‌های بیشتری در دستور کار خود قرار داده‌اند. کارشناسان دو عامل را در این زمینه دخیل می‌دانند. نخست، کشورهای توسعه‌یافته بیشتر تمایل به داشتن افراد مسن دارند، هم به دلایل جمعیتی (خانواده‌های ثروتمندی که فرزندان کمتری دارند) و هم به دلیل اینکه آن‌ها استطاعت مراقبت‌های بهداشتی برای زندگی طولانی‌تر را دارند و دوم، کشورهای با افراد مسن بیشتر به‌طور طبیعی انرژی بیشتری برای سیاست‌ها و برنامه‌ریزی برای آن‌ها صرف می‌کنند.

البته این الگو در مورد کشورهایی مانند روسیه صادق نیست. این کشور با وجود دارا بودن نرخ بالای پیر شدن جمعیت، منابع مالی مناسبی را برای رفاه سالمندان در نظر نمی‌گیرد. به این ترتیب نسل آتی سالمندان در این کشورها در معرض تهدید قرار می‌گیرند. به گفته تحلیلگران، اصلاحاتی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان در دهه‌های گذشته انجام‌شده، در آینده مهم‌ترین بخش از راه‌حل کنترل بحران سالمندی آن‌ها خواهد بود. کشورهای توسعه‌یافته برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و تغییرات سیستمی مرتبط با حوزه‌های کار و رفاه اجتماعی خود را به‌گونه‌ای تعریف و بازتعریف کرده‌اند که با نگه داشتن جمعیت بالای ۶۰ سال خود در بازار کار و تولید، هم بحران مستمری را از سر دور کنند و هم نشاط و طراوت زندگی ‌بخش بزرگی از جمعیت کشورشان را با حفظ تاثیرگذاری اقتصادی- اجتماعی آن‌ها تامین کنند.

منبع: هفته نامه آتیه نو