مسکن محرومان، در پیچ و تاب تعریف محرومیت

تأمین ??/ میزگردی درخصوص مسکن محرومین در سازمان ملی زمین و مسکن با حضور اباذر جابری مدیرکل دفتر برنامه ریزی و مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، نوذری کارشناس دفتر ستاد ملی بازآفرینی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، نسائی و تقی زاده کارشناسان املاک سازمان ملی زمین و مسکن و اوحدی کارشناس تامین اجتماعی با موضوع مسکن محرومان برگزار شد.
وظایف قانونی سازمان های مختلف برای مسکن محرومان مدیرکل دفتر برنامه ریزی و مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با بیان اینکه بنیاد مسکن مطابق اساسنامه، متولی مسکن محرومین در شهر و روستا است، افزود: در ابتدای تأسیس هم از لحاظ عملکردی و هم از لحاظ برنامه در برنامه های دولتها نقشی برای بنیاد در نظر گرفته شده است.
اباذر جابری افزود: در دفتر برنامه ریزی حوزه مسکن شهری، کارهای مطالعاتی با مشاورین در رابطه با مسکن محرومین با کمک سازمان مطالعه و برنامه ریزی انجام دادیم که در یک سال و نیم تمام شد، بخش مسکن مهر را هم که در شهرهای زیر 250 هزار نفر متولی بودیم همزمان با کار اجرایی مطالعاتی انجام دادیم و نتایج در قالب گزارشاتی به وزارتخانه ارائه داده شده است.
وی با اشاره به اینکه نهادهای زیادی متولی این بخش هستند و یکی از برنامه های تاکید شده در طرح جامع مسکن، نهادسازی بوده است افزود: نهادسازی می تواند در ستاد بصورت متمرکز، مدیریت و برنامه ریزی کند و همین موضوع در برنامه ششم در نظر گرفته شود.
در ادامه این میزگرد، نوذری کارشناس دفتر ستاد ملی بازآفرینی شرکت عمران و بهسازی شهری ایران با بیان اینکه این شرکت، پنج محدوده خاص را در شهرهای کشور متولی است و مسائل را حل می کند، افزود: یکی بافتها میانی است، دوم بافتهای فرسوده و مورد سوم سکونت‌گاه‌های غیررسمی است یا مناطق حاشیه نشین، مورد چهارم محدوده‌های روستایی که وارد محدوده شهر شده و به شهرها الحاق شده اند و اراضی ناکارآمدی که می توان از آنها مجدداً بهره برداری کرد.
وی اظهار داشت: به طور مشخص، در چهار محدوده با بحث مسکن سروکار داریم و عمدتاً اقشار ساکن این بخشها اقشار کم درآمد جامعه است.
نوذری افزود: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، همانند بنیاد مسکن دارای طرح هایی است که محدوده های ناکارآمد و سکونتگاه های غیر رسمی و بافت های فرسوده در شهرهای کشور را شناسایی می کند.
این کارشناس عمران و بهسازی شهری ایران تصریح کرد: برای این طرح ها در سه مقوله برنامه و پروژه تعریف می شود: در مقوله مسکن، خدمات عمومی و فضاهای عمومی و شهری مانند معابر و شریان های شهری که مشاورین، این طرح ها را با اعتبار شرکت مادرتخصصی تهیه می کنند و اجرای آن به سطح مدیریت شهری و شهرداری ها مربوط است.
وی با اشاره به اینکه در مقوله دوم به تسهیلات در بافت های فرسوده و سکونت گاه های غیر رسمی پرداخته ایم، افزود: سند در این بخش ها بزرگترین مشکل به شمار می رود و همین موضوع باعث شده بانکها چیزی به عنوان ضمانت از آنها قبول نکنند.
نوذری یادآور شد: به دنبال این هستیم برای سکونت گاه های غیررسمی هم مانند بافتهای فرسوده اعتبار تسهیلات را فراهم کنیم، با سنددار کردن زمینها یا با اسنادی که در دست دارند مانند قولنامه تا بانک اینها را بپذیرد یا یک سری نهادسازی های محلی انجام شود و خود مردم گروه های کوچکی تشکیل دهند که بانک بتواند اینها را به رسمیت بشناسد.
این کارشناس عمران و بهسازی شهری ایران با بیان اینکه یک محدوده هایی داریم در سکونت گاه های غیررسمی که در معرض خطر هستند همانند محدوده هایی که در شیب 40 تا 50 درجه هستند یا مساکینی که در مجاورت برق قشار قوی قرار دارند، افزود: عمدتاً کسانی وجود دارند که نتوانسته اند مسکن رسمی برای خود تهیه کنند، بنابراین در جاهای ناکارآمدی که در شهرها رها شده بودند، بصورت آلونک نشینی برای خود مسکن درست کردند و هر لحظه ممکن است اتفاقی بیفتد، بنابراین شرکت عمران و بهسازی برای آنها اسکان مجدد در نظر گرفت.
نوذری افزود: ما بحثمان این است که دارایی خانوار را در مبدأ شناسایی کنیم و در مقصد هم برایشان واحد مسکونی تأمین کنیم، به طور مثال در استان لرستان و استان خوزستان تجاربی داریم که البته نقاط ضعفی هم وجود دارد و باید کامل تر شود.
این کارشناس عمران و بهسازی شهری ایران اظهار داشت: ما به طرح جامع تفصیلی انتقاد داریم، بحث ما این است که اسکان نسبی و حاشینه نشینی گاهی معلول همین طرح‌ها هستند.
وی توضیح داد: فرض کنید تفکیک های 200 و 300 متری در این طرح ها اعمال می شود که خیلی از دهک های درآمدی قدرت تأمین این متراژ زمین را ندارند، درنتیجه از سر ناچاری یا به سکونت‌های غیررسمی می روند و یا در بسیاری از بافتهای فرسوده، تفکیک خارج از روال قانونی در واحدها و قطعات اتفاق می افتد به عنوان مثال خانه ای که 150 متر است به 70 یا 80 متر تبدیل شده است.
نوذری گفت: ما این انتقاد را از شهرسازی معمول و طرح های توسعه شهری داریم و به نظر می رسد بحث الگوی مسکن محرومین یا کم درآمدهاست که تا به حال به صورت متمرکز روی آن کار نشده است، چون هر منطقه و شهری برای خود ضوابط خاص خود را دارد، ویژگی های اجتماعی و اقتصادی که در بحث مسکن بسیار مهم است و ویژگی های اقلیمی که بسیار اهمیت دارد باید شناسایی شده و متناسب با این ویژگی ها بحث مسکن کم درآمدها مطرح شود که تا به حال این اتفاق نیفتاده است.
در ادامه این میزگرد نسائی کارشناس واگذاری سازمان ملی زمین و مسکن با بیان اینکه سازمان زمین و مسکن بیشترین نقش را در تأمین مسکن محرومین در قانون ساماندهی و همچنین در اساسنامه داشته است، افزود: بنیاد مسکن البته قبل از مسکن مهر اقدامات زیادی انجام داده است. وی اظهار داشت: اگر قرار باشد مشکل مسکن محرومین حل شود، ما نیاز به هم اندیشی همین حوزه هایی که اینجا هستند داریم. مهم ترین مرحله این است که بدانیم محروم کیست؟ من به یکی از دوستان گفتم این واحدها را که می سازیم به چه کسی می دهیم، گفت به محرومین، گفتم محروم کیست؟ گفت کارمند دولت هم می تواند محروم باشد، ولی از نظر من محروم کسی است که حداقل ها را ندارد.
کارشناس واگذاری سازمان ملی زمین و مسکن با اشاره به اینکه به خاطر نداشتن تعریف درستی از محروم، باعث می شود این واحدها ساخته شود ولی به دست محرومین نرسد، اولین قدم را احراز شرایط دانست و افزود: سازمان تأمین اجتماعی باید ابتدا لیست بدهد، مثل کاری که ما در تأمین مسکن معلولین انجام دادیم.
نوذری اظهار داشت: تأمین مسکن معلولین یکی از عملکردهای موفق این سازمان است و ما با افتخار می گوییم ما تمام معلولان بیش از دو فرزند معلول را تأمین مسکن می کنیم و دستگاه هایی هم مانند بهزیستی آمدند و ما زمین را دادیم، اکثر واگذاری های ما به بنیاد مسکن به قیمت تمام شده است و سازمان ملی زمین و مسکن پولی بابت زمینی که اختصاص می دهد نمی گیرد.
وی افزود: هزینه تمام شده یعنی کل هزینه های آماده سازی که حتی آماده سازی اراضی و سایت‌ها را خود بنیاد مسکن انجام می دهد و سهم خود را از همان زمین برمی دارد.
در ادامه جابری مدیرکل دفتر برنامه ریزی و مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی توضیح داد: بعضی از این زمینها استعداد یا پتانسیل و ظرفیت ساخت و ساز را نداشته، چون برای هر پروژه فرم توجیه فنی و اقتصادی تهیه می کنیم، نه به منزله اینکه سود داشته باشد، بلکه به منزله اینکه پروژه ای را که می سازیم، متقاضی یا همان قشر محروم یا کم درآمد حاضر است در آن سکونت گزیند؟
مدیر کل دفتر برنامه ریزی بنیاد مسکن توضیح داد: پروژه هایی ساخته شد و دارای تسهیلات با سودهای 7 درصدی و کم بهره بوده، اما کسی حاضر نشده در این پروژه مستقر شود، چون به مشکل بحث زمین متصل بوده، در واقع زمین در جاهایی است که از نظر مالی و سرمایه گذاری ارزش چندانی ندارد، بنابراین کمتر کسی حاضر به سکونت در این مکان ها است.
جابری افزود: به طور مثال پروژه هایی در برخی از مناطق ساخته شده که حتی حاضر هستیم به طور رایگان در اختیار متقاضیان قرار دهیم اما متاسفانه 6 یا 7 سال است که خالی مانده است.
وی در ادامه توضیح داد: زمین شاخصه ای متصل به مختصات جغرافیایی است، پس سازمان ملی زمین و مسکن نمی تواند بگوید من زمین داده ام، بلکه زمینی باید بدهد که استعداد ساخت مسکن داشته باشد، پس این را باید لحاظ کنید که بحث زمین تنها بحث تأمین آن نیست.
مدیرکل دفتر برنامه ریزی بنیاد مسکن تصریح کرد: چرا ما می گوییم مسکن مهر با وجود آنکه قیمت زمین را نیز حذف کرده ایم موفق نبوده است؟ زمین جایی باید تأمین می شد که بحث زیرساختها، بحث دسترسی، بحث امنیت، بحث خدمات روبنایی هم تأمین می شد، به غیر از اینها بحث سرمایه گذاری هم هست.
جابری در ادامه توضیح داد: چند سال گذشته مطالعه ای در همین زمینها انجام شد و خواستیم بدانیم متوسط سهم قیمت تأثیرگذاری زمین هایی که از سازمان ملی گرفتیم چقدر است که متاسفانه در ساخت، زیر ده درصد بود.
وی یادآور شد: در کشور ما مطالعات نشان داده اگر پروژه ای سهم زمینش در هزینه های ساخت و تمام شده کمتر از 30 درصد باشد توجیه اقتصادی و سرمایه گذاری و حتی جاذبه خرید هم ندارد.
مدیرکل دفتر برنامه ریزی بنیاد مسکن تصریح کرد: اکثر زمینهایی که در مورد مسکن محرومین می گویند، بخش زیر 10 درصد است، یعنی عملاً تأثیرگذاری اش تأثیرگذاری آنچنانی نیست. درست است تأمین زمین شده، ولی مهم است که این زمین کجا باشد. ما در پروسه ای که داریم سعی می کنیم زمینهایی باشد که مستعد باشند.
وی گفت: گفته می شود محرومیت در بخش مسکن در شهرهای کوچک است که من عکس این نظر را دارم و می گویم محرومیت در بخش مسکن، حادترین موضوع در شهرهای بزرگ و کلان شهرهاست.
جابری در ادامه افزود: از لحاظ قانونی بنیاد مسکن به شهرهای بالای 25 هزار نفر کاری ندارد و زیر 25 هزار نفر را هم روستا می گویند.
وی با اشاره به اینکه در خیلی از استانها، دهک 3 و 4 دهکهایی هستند که در بخش مسکن مشکل حادی ندارند و هر چه به شهرهای بزرگتر می آییم و به کلان شهرهایی همانند تهران می رسیم این بحران به دهک 7 هم می رسد، افزود: طبق قانون تصویب شده در دهه 70، هدف گذاری شده بود که 30 هزار واحد مسکونی برای محرومین ساخته شود اما ما فقط توانستیم 5 یا 6 هزار واحد از این را براساس تأمین اعتبارات دولتی تأمین کنیم بیشتر از این نتوانستیم به هدف برنامه برسیم که مهم ترین مسئله هم بحث زمین نبود، چون سهم زمین زیر 10 درصد بود.
وی با بیان اینکه برای امسال 1400 واحد پیش‌بینی کرده بودیم و براساس نامه ی سال پیش که برای سازمان فرستاده بودیم، با 5/0 درصد سود بانکها بتوانیم زمین تأمین کنیم، البته زمین های مستعدی که مدنظر بوده است، وی ادامه داد: ما حادترین مشکلمان شهرهای بزرگ است، چون آنجا تقسیم بندی شهرهای کوچک را نداریم.
چه کنیم تا محرومین خانه دار شوند؟ نسائی اظهار داشت: محروم اگر تعریف شود دیگر نمی تواند وامی را پرداخت کند، دوستان در شرکت عمران و بهسازی شاید در جریان بحث چابهار نباشند، ما معضل بزرگی در چابهار داریم که دو سال درگیر هستند و آن بحث سکونت گاههای غیررسمی است.
وی افزود: بحث دیگری هم هست، مسکنی که برای محروم می سازیم نباید واقعاً برای محروم ساخته شود. شما از حاشیه شهر رد می شوید، ساختمان و مجتمع هایی را می بینید که گاها محروم هم رغبت نمی کند آنجا سکونت داشته باشد، فارغ از بحث زمینش، چون در بحث زمین، ما حاشیه هایی هم داریم که ویلاهای آنچنانی ساختند که قیمتش از داخل شهر هم بیشتر است.
کارشناس سازمان ملی زمین و مسکن تصریح کرد: کیفیت ساخت در زمانی که به عنوان یک مسافر و رهگذر از آنجا رد می شوید و آن نما و تشکیلات را متوجه می شوید، تنها دلیل این نیست که آن شخص استقبال نمی کند، شاید بخشی از عدم استقبالش به خاطر کیفیت و اسمی باشد که روی آن مکان می گذارند یعنی آنجا متمایز می شود که این چند نفری که آنجا زندگی می کنند محروم اند، فکر کنید بازتاب اجتماعی این مسئله چه خواهد بود؟
وی با بیان اینکه بحث زمین که اولین شرط است تا حدودی تأمین شده است، گفت: سازمان ملی هم براساس بضاعت و آن چیزی که دارد می تواند تأمین کند.
نسائی گفت: بحث دوم هم دستگاه های حمایتی مثل بهزیستی و کمیته امداد و سازمان تأمین اجتماعی هستند که می توانند به کیفیت ساخت کمک کنند و دیگر اینکه باید شروع کنند و مطالعات مردم شناسی توسط دستگاه های ذیربط شروع شود.
کارشناس سازمان ملی زمین و مسکن توضیح داد: سازمان ملی زمین را در اختیار آنها می گذارد و بنیاد مسکن که کار ساخت آنها را انجام می دهد و در برخی از موارد هم حمایتهایی از سوی کمیته امداد و حساب 100 امام کمک می کنند و فقط موضوع اصلی شناسایی فرد محروم است که همیشه این مشکل را داریم و متاسفانه این عدم شناخت نه تنها کم نشده بلکه بیشتر نیز شده است.
در ادامه این میزگرد صالحی از شرکت عمران و بهسازی گفت: با توجه به موضوع جلسه و اینکه برای مسکن محرومین راه حلی اندیشیده شود و این معضل از جامعه ما زوده شود، درخصوص اینکه ما اقشار کم درآمد را شناسایی کنیم، به نظر من شرکت عمران و بهسازی با سازمان تأمین اجتماعی بیشترین نقش را در این زمینه می تواند ایفا کند، شرکت عمران و بهسازی با توجه به طرح هایی که شهر به شهر تهیه کرده، در حدود 91 شهر مصوب دارد که در همه این شهرها مشاوری که تهیه کننده طرح بوده با تک تک دستگاه های مدیریت شهری نشسته و تمام نظرات را اخذ کرده است.
صالحی تصریح کرد: بهزیستی، کمیته امداد، بهزیستی و ... به نوعی در همه شهرها پهنه های فقر شهری را شناسایی کرده اند، پس ما می توانیم از طرح هایی که شرکت عمران و بهسازی در این زمینه با مشارکت تمام دستگاه های مدیریت شهری رسیده استفاده کنیم، ما می توانیم از این کانال به شناسایی محرومان بپردازیم و دستگاه های دیگری هم که هستند با توجه به آورده شان که زمین یا اعتبارات یا هر چیز دیگری باشد، بتوانند در این حوزه وارد شوند.
وی با اشاره به اینکه بحث فقر موضوع پیچیده ای است و ابعاد مختلفی دارد گفت: طبق مطالعاتی که در 95 شهر انجام شده، فقرا در کلان شهرها و شهرهای بزرگ هستند.
کارشناس عمران و بهسازی شهری ایران تصریح کرد: مسئله اصلی که در سکونت گاه های غیررسمی وجود دارد فقر مسکن است، در کنار فقر، بهداشت و آموزش و موارد دیگری وجود دارد و عمران بهسازی یا وزارت راه و شهرسازی از طریق شناسایی پهنه ها ورود پیدا کرده اند.
وی توضیح داد: سازمان بهزیستی و نهادهای حمایتی از طریق شناسایی خانوار(درآمد) دو مقوله جدا از هم هستند. این اقدامات بصورت مجزا انجام شده و ما با یک شناسایی پهنه ای و یک شناسایی خانوار مواجه هستیم.
صالحی افزود: بهزیستی تا آنجا که ما با آنها توافق و سر و کار داریم دیدگاه ها و بانک اطلاعاتی دارند که می شود این دو را به هم متصل کرد، ولی تجربیات ما نشان داده که جهت گیری ما باید به سمت پهنه ها باشد.
معیارهای تشخیص محروم در سازمان تأمین اجتماعی در ادامه اوحدی کارشناس تأمین اجتماعی با بیان اینکه بازنشستگان قطعاً می تواند یک جامعه هدف باشد، افزود: این قشر براساس هزینه خانوار و درآمد که مشخص است و مستمری بگیر هستند و دریافتی هایشان هم معلوم است.
وی اظهار داشت: طبق بررسی های صورت گرفته، بسیاری از بازنشستگان تامین اجتماعی بعد از 30 سال یا بیست و چند سال کار کردن، هنوز مسکن مناسب ندارند یا مستأجر هستند. جامعه هدف می تواند کسانی باشد که حداقل مستمری را دریافت می کنند، جمع بندی جلسات در حال بررسی است و سازمان هم اعلام آمادگی کرده در این زمینه وارد شود و فعلاً در حد تعریف و دسته بندی است چون اطلاعات ما براساس شعب است که حقوق بازنشستگی می دهند و هم پوشانی با شهرهای مختلف دارد، پس این فقط شامل بازنشستگان می شود و اطلاعاتی از افرادی که بازنشسته نیستند نداریم.
اوحدی با اشاره به اینکه طبق طرح جامع مسکن که بررسی شده، 2 میلیون و 400 هزار خانوار فاقد مسکن جزء دهکهای 1 تا 4 هستند و از اینها حدود 848 یا 850 خانوار فاقد پوشش سازمانهای حمایتی هستند، افزود: در مطالعات برنامه مسکن اجتماعی یا مسکن گروه های کم درآمد، در ابتدا که به سازمان مدیریت و برنامه ریزی مراجعه کردم گفتند: شما محروم را بیاور و من در پاسخ به آنها گفتم من شخصا نمی توانم و تنها براساس مطالعات جغرافیایی می توانم بگویم این منطقه جغرافیایی این مشکل را دارد و هیچ جای دنیا هم به این شکل برخورد نمی کنند.
این کارشناس سازمان تامین اجتماعی تصریح کرد: در کشورهای پیشرفته مثل امریکا و اروپا این کار بر حسب درآمد خانوار است، برای مثال در آمریکا در سازمان مسکن و روستایی که حمایتهای رایانه ای دولت را شامل می شود، در بحث های بهداشتی هدفگذاری درآمد زیر 1500 دلار و چندین شاخص دیگر را شامل می شود.
وی ادامه داد: یکی از ضعف هایمان در برنامه های قبلی این بود که آمارها کشوری یا استانی بود و یک مدل کشوری را به کل استانها تأمین می دادیم.
اوحدی یادآور شد: در برنامه اخیر این را استانی و شهرستانی کردند البته در آمار طرح جامع این را به ما ارائه ندادند و گفتند انجام شده، و ما می توانیم برحسب همان مدلهای پهنه های فقر و هم پوشانی برنامه ای را داشته باشیم و بتوانیم بگوییم براساس نیازهای ما در ده سال، در این نقاط این تعداد زمین باید آماده و عرضه شود و حال باید روی شاخص ها کار کنیم.
وی گفت: برای این موضوع به دنبال زمینهایی در نقاط مناسب و متوسط شهری هستیم که بتوانیم برای 10 الی 20 درصد از طیفی که الان دارای شاخص و قابل ارائه است و هم آئین نامه و هیأت امنایش را داریم، برنامه ریزی داشته باشیم.
کارشناس تامین اجتماعی اظهار داشت: ما تجربه مسکن مهر را داریم، من مدیر پروژه طرح ساماندهی سکونت گاههای غیر رسمی بندرعباس بودم، نمونه گیری که کردم، کمتر از 5 درصد از کسانی که در آن محدوده ها ساکن بودند در مسکن مهر ثبت نام کرده بودند و این امکان بود که واحد مسکونی به آنها داده شود، برای اینکه هم ساز و کار و هم روال بصورتی بود که خواه ناخواه اقشار متوسط به سمت مسکن مهر می رفتند.
وی اظهار داشت: نباید وارد بحث تک خانوارها شویم، این خیلی مهم است و در طرح جامع مسکن روی آن تأکید شده و شناسایی شده که در چه مناطقی دچار فقر مسکن هستیم و ابعادش چقدر است، در عمران و بهسازی رقمی که برای سکونت گاه های غیررسمی برآورد کردیم 7 میلیون بود ولی 11 الی 12 میلیون نفر برآوردمان است، اگر بافت فرسوده را هم اضافه کنیم 20 میلیون نفر در جمعیت شهری خواهد شد.
در ادامه این میزگرد نسائی گفت: مرکز آمار خودمان آمار درستی ندارد، وقتی سیستم ما در کشور از بالا به پایین است، ما بودجه را خودمان تصویب می کنیم، بعد به استانها ارائه می شود، بعد استان به شهرستان، به خاطر همین است که به نقطه های آخر چیز زیادی نمی رسد، در مسکن هم همین است.
کارشناس سازمان ملی زمین و مسکن توضیح داد: جامعه هدف که مشخص نباشد، ما هزار بار مسکن بسازیم، دوستان در بنیاد درجریان هستند و ما هم در جریان هستیم، خیلی از مسکن های مهر به افرادی غیرواجد شرایط داده شده چون در ظاهر امر دارای شرایط است، استعلام که گرفته می شود مالکیت شخصی ندارد و خانه ای هم که خریده باشد وکالتی خریده، تمام شد و رفت.
وی در پایان این میزگرد گفت: چهار دهک اول در قسط مسکن مهر مانده اند، بالاخره اینها باید توانایی این را داشته باشند، گفته شد مسکن مهر برای اقشار متوسط است، به خیلی از استانها که مراجعه کرده بودیم، شاهد بودیم که بعضی از مردم در پرداخت همان 6 یا 7 میلیون اول مانده اند، برخی در قسط دادن و برخی برای تجهیز مشکل داشتند.
در نتیجه اینها بحث هایی است که در اجرا مشکل دارد و باید فکری به حال آن کرد، چون 4 دهک اول در امورات عادی خود مانده اند و حالا می خواهند پولی برای مسکن کنار بگذارند، حتماً پول اولیه ای می‌خواهد و بحث اجاره و اقساط نیز به قوت خود باقیست.
منبع: پایگاه خبری مسکن ایران

مسکن محرومان، در پیچ و تاب تعریف محرومیت

آخرین خبرها