نه به خصوصی سازی یک موزه

تأمین ??/ یکی از خبرسازترین اتفاقات ماه گذشته، ماجرای واگذاری مدیریت موزة هنرهای معاصر به بنیاد غیردولتی رودکی بود که از یک خبر غیررسمی در اواخر سال گذشته شروع شد و بعد از تعطیلات نوروز با افشای یک سند به اوج رسید؛ سندی که نشان می‌داد طبق دستور معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت هنری این وزارتخانه باید با ترک تشریفات قانونی مدیریت موزة هنرهای معاصر، و همچنین فرهنگسرای نیاوران و موزة صبا را به بنیاد رودکی واگذار کند.

این موضوع که اعتراض بخش‌هایی از جامعة مدنی و تجمع مخالفان این طرح در مقابل موزه را در پی داشت، ابتدا از سوی مسئولین از جمله معاونت هنری وزارت ارشاد، مدیریت موزه و مدیریت بنیاد رودکی مورد واکنش‌هایی متناقض قرار گرفت؛ آن‌ها هم با تأکید بر اینکه این موزه با وجاهت بین‌المللی و ارزش مادی و معنوی بی‌بدیلش، شایسته نیست که زیر نظر بنیاد رودکی اداره شود خبر را تکذیب ‌کردند، هم ضمن تأکید بر مشکلات اداره و مسائل مالی موزه، از تفاوت بنیاد رودکی با بخش خصوصی و نیز فعالیت‌های این بنیاد دفاع کردند. اما در نهایت سایت رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اطلاعیه‌ای صادر کرد تا به ماجرا پایان بدهد.

این اطلاعیه حاوی دو نکته بود: یک اینکه وزارت ارشاد تأکید دارد بنیاد رودکی در زمره نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که با تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد شده است و بخش خصوصی به حساب نمی‌آید. و دو اینکه وزارتخانه اقدامات صورت گرفته برای این واگذاری را به عنوان بخشی از تکالیف قانونی و برنامة عملیاتی خود برای واگذاری امور غیرحاکمیتی واحدهای تحت‌نظر دولت معرفی کرد که البته این مورد خاص، یعنی واگذاری موزة هنرهای معاصر تهران به بنیاد رودکی، بعد از طی مراحلی، به دلیل مخالفت وزیر فرهنگ و ارشاد از دستور کار خارج شده است.

موزة هنرهای معاصر تهران هم به لحاظ معماری و ساختمانش و هم به لحاظ گنجینة بسیار ارزشمند مادی و معنوی خود، یک میراث تاریخی و ملی محسوب می‌شود و جزء اموال عمومی است. بنابراین باید نهادی مسئولیت حفاظت و مدیریت آن را بر عهده داشته باشد که از یک سو بتواند کامل از آن‌ها صیانت کند و امکان بهره‌برداری عمومی از آن‌ها را فراهم سازد، و از سوی دیگر منتخب مردم و ملزم به پاسخ‌گویی به افکار عمومی باشد و مردم و جامعة مدنی بتوانند تصمیمات و اقدامات آن را رصد، و اعتراض خود نسبت به آن را دنبال کند. به‌علاوه در اصل 83 قانون اساسی آمده است «بناها و اموالی دولتی که از نفایس ملی باشد قابل انتقال به غیر نیست، مگر با تصویب مجلس شورای اسلامی، آن هم در صورتی که از نفایس منحصربه‌فرد نباشد».

حال واگذاری آنچه به عموم مردم تعلق دارد و جزء نفایس منحصربه‌فرد کشور محسوب می‌شود، آن هم بدون اطلاع عموم مردم و مجلس و با ترک تشریفات قانونی، چه در سطح مالکیتی باشد چه در سطح مدیریتی، غیرقانونی و به معنای سپردن امور و اموال مردم به غیرِ آن است. واگذاری مدیریت موزة هنرهای معاصر تهران به بنیاد رودکی از چند منظر قابل طرح و بررسی است که در ادامه سعی داریم خلاصه‌وار به آن‌ها بپردازیم.

آیا عمومی بودن این بنیاد غیردولتی، نشانة سلامت و کفایت آن است؟

سازمان‌ها یا نهادهای عمومی غیردولتی از جدیدترین انواع مؤسساتی هستند که به منظور انجام وظایف اجرایی و عمومی تخصصی که نیازمند استقلال یا به عبارتی عدم‌تمرکز و دور بودن از مسائل سیاسی است، ایجاد می‌شوند. در ایران برخی از مهم‌ترین سازمان‌های عمومی غیردولتی عبارتند از شهرداری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی، بنیاد مستضعفان و جانبازان، کمیته امداد، بنیاد شهید، سازمان تبلیغات اسلامی، جمعیت هلال احمر و بنیاد مسکن.

این‌گونه نهادها به رغم ماهیت مشترکشان در غیردولتی بودن و ادارة امور عمومی، تفاوت‌های بسیاری دارند، به طوری‌که نمی‌توان یک الگوی واحد برای همة آن‌ها ترسیم کرد؛ در واقع آن‌ها علاوه بر قوانینی کلی که برای تمام مؤسسات عمومی و غیردولتی مشترک است، هر کدام تابع اساسنامة خود هستند و باید براساس مفاد قانونی آن عمل کنند.

سازمان‌ها یا نهادهای عمومی غیردولتی، غیر از استقلال حقوقی از نهادها و سازمان‌های مرکزی و دولتی، استقلال مالی نیز دارند؛ به این معنا که آن‌ها دارای اموال، دارایی، بودجه و منافعی مستقل از دیگر سازمان‌های غیرمتمرکز و مهم‌تر از آن مستقل از نهادها و سازمان‌های مرکزی هستند. به‌رغم هر شکلی از بازرسی و نظارت، این استقلال به آن‌ها آزادی عمل فوق‌العاده‌ای در امور مالی می‌بخشد که خود را در نحوة هزینه‌کرد و کسب درآمد و تصمیم‌گیری راجع به امور مالی مربوط به آن نهاد نشان می‌دهد.

با مرور و بررسی سوابق و کارنامة کاری اکثر سازمان‌های عمومی غیردولتی شاهد موارد متعدد و متنوعی از مشکلات، از بی‌کفایتی در انجام مسئولیت‌ها و وظایف محوله و در عوض دست‌اندازی در حوزه‌های نامرتبط گرفته تا عدم شفافیت مالی و انواع تخلفات اداری و مالی و حتی رانت‌خواری و فساد بوده‌ایم که بعضاً مقیاس‌های بسیار بزرگی داشته‌اند.

حال اینکه گفته می‌شود بنیاد رودکی به عنوان بنیادی عمومی و غیردولتی، در صورت رسیدن به مدیریت موزة هنرهای معاصر تهران، هم می‌تواند ضعف‌های مدیریت دولتی را برای این موزه جبران کند و سروسامانی به وضعیت نه‌چندان رضایت‌بخش فعلی بدهد، هم از خطرات و سوءاستفاده‌هایی جلوگیری‌ می‌کند که واگذاری آن به بخش خصوصی می‌تواند در پی داشته باشد، یا برآمده از نوعی خوش‌بینیِ ساده‌لوحانه است، یا فریب و دروغی محض که البته هر دو به شدت خطرناک‌اند و باید از آن‌ها ترسید و حذر کرد.

اما آیا ارکان و اساسنامة بنیاد رودکی امنیت و سلامت موزه را تضمین می‌کنند؟

بنیاد رودکی در ابتدای سال 1381 و به دنبال تصویب هیأت وزیران به عنوان مؤسسه‌ای عمومی و غیردولتی زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد. این بنیاد طبق اساسنامه‌اش که به تصویب هیأت وزیران رسیده است، دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و بر طبق این اساسنامه و قوانین و مقررات‌ مربوط اداره می‌شود.

طبق اساسنامة بنیاد، منابع مالی آن هم اعتبارات مصوب در بودجة سالانة کشور را در بر می‌گیرد و هم شامل درآمدهایی است که خود بنیاد از طریق ارائة خدمات یا فروش تولیدات فرهنگی و هنری، هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی، تسهیلات و هدایا به صورت ریالی و ارزی از منابع داخلی و خارجی و نیز سرمایه‌گذاری بنیاد کسب می‌کند.

به‌علاوه مدیر عامل بنیاد که تحت نظارت هیأت مدیره - مشتمل بر وزیر فرهنگ و ارشاد، معاون امور هنری او، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و دو نفر از صاحب‌نظران منتخب وزیر در امور فرهنگی و هنری- و هیأت امنا - مشتمل بر سه نفر عضو منتخب هیأت امنا- فعالیت می‌کند، غیر از اجرای کلیة مصوبات هیأت مدیره، پیشنهاد برنامه و بودجة سالانه و ارائة گزارشات عملکرد و صورت‌های مالی سالانة بنیاد به هیأت مدیره، می‌تواند اقدام به خرید، فروش، اجاره و بهره‌برداری از اموال و دارایی‌های بنیاد و انجام سایر معاملات نماید.

بنابراین مدیر عامل بنیاد و البته مقامات بالادستی او به دلیل استقلال حقوقی و مالی بنیاد از دولت، آزادی عمل زیادی هم در زمینة درآمدزایی برای بنیاد و هم در زمینة هزینه‌کرد بودجه و درآمدهای خود دارند. حال حتی اگر صرفاً مدیریت -و نه مالکیت- مکان و اموالی چون موزة هنرهای معاصر و گنجینة آن به چنین نهادی واگذار شود، چه کسی می‌تواند تضمین کند که مصالح و منافعی که مدیرعامل و به تبع آن هیأت مدیره و هیأت امنای بنیاد رودکی تشخیص می‌دهند، به سود مجموعة موزه باشد؟

البته وضعیت فعلی موزة هنرهای معاصر تهران و بنا و گنجینة آن، به دلایلی همچون عدم کفایت بودجة تعیین شده برای موزه، مدیریت ناتوان و نظارت ضعیف بر فعالیت‌های آن، و مهم‌تر از همه فقدان فهرست جامع و کامل از گنجینة موزه و تعلل مدیران و مسئولین گذشته در تهیة این فهرست، چندان مطلوب و رضایت‌بخش نیست و گمانه‌های نگران‌کنندة فراوانی حول آن وجود دارد. همین نامطلوب بودن شرایط فعلی موزه است که وزارت ارشاد و معاونت هنری آن به عنوان مهم‌ترین دلیل برای واگذاری موزه به بنیاد رودکی مطرح کرده‌اند.

در نهایت می‌توان گفت خوشبختانه اعتراضات در این مورد خاص به نتیجه رسید و ظاهراً این ماجرا ختم به خیر شده است اما این قصه یعنی آنچه واگذاری امور غیرحاکمیتی دولت به بخش‌های غیردولتی و یا خصوصی نامیده می‌شود، سر درازی دارد؛ طی سال‌های گذشته، واگذاری امور و اموال ملی به بخش‌های غیردولتی و یا خصوصی به یک اتفاق پرتکرار و در واقع همانطور که در اطلاعیة وزارت فرهنگ و ارشاد آمده است، یک تکلیف قانونی و برآمده از یک سیاست‌گذاری مشخص تبدیل شده که گفته می‌شود در جهت کاهش تصدی‌گری دولت در امور اجرایی و برمبنای تفسیر اصل ?? قانون اساسی است. اکثر این واگذاری‌ها-چه با ترک تشریفات قانونی بوده، چه وجاهت قانونی به آن داده شده باشد- امور و اموال ملی و منافع و مصالح عمومی مردم را به خطر انداخته است.

متأسفانه جامعة مدنی تاکنون در اکثر موارد چندان نسبت به این موضوع حساسیت و واکنش نشان نداده است، اما بعضاً هم که بخش‌هایی از جامعة مدنی خطرات واگذاری امور و اموال عمومی به بخش‌های غیردولتی و خصوصی را احساس کرده و مخالفت و اعتراض خود را نشان داده‌ است، عمدتاً این اعتراضات به دلایل مختلف بی‌نتیجه مانده و واگذاری صورت گرفته است.

بااین‌حال جامعة مدنی همچنان باید نگران و هشیار بماند و به یاد داشته باشد که می‌تواند و بایسته است با مطالباتی چون «نه به خصوصی‌سازی»، «گنجینة ملی را واگذار نکنید» و «سرمایه ملی را واگذار نکنید» {شعارها و نوشته‌های معترضین در روز تجمع مقابل موزة هنرهای معاصر تهران} در بسیاری موارد دیگر در حوزه‌های مختلف مداخله کند.

منبع: قلمرو رفاه، مرجان نمازی

نه به خصوصی سازی یک موزه

آخرین خبرها